AN EVALUATION ON THE THEMATIC ANALYSIS OF THE VOCABULARY RELATED TO RELIGION IN ÇARH-NĀME

Yıl 2024, Sayı: 20 [BAHAR 2024], 330 - 345, 30.04.2024

Fatma Koç

https://doi.org/10.28981/hikmet.1366138

Öz

The work named Çarh-nâme is one of the works that has survived and preserved the linguistic features of the Old Anatolian Turkish period. The work has a religious and mystical content and includes the advice given to human beings. Many religious topics such as the transience of the world, the reality of death, the day of judgment, worship, the existence of the here after, the torment of the grave, temporary wishes, the importance of patience are explained in the work. There are many verses and hadiths in the work written in the style of qasida. Therefore, the content of the work is reflected in the style and instructive is taken as a basis in the work. It has been written with a perpective that aims to be understood and simple beyond an artistic concern. It is accepted that the person who wrote the work is Ahmet Fakîh. However since there is more than one Ahmet Fakîh there has been a doubt as to which one the author of the work belongs to. Mehmet Fuat Köprülü gave the first information about Ahmet Fakîh and his work Çarh-nâme. The work is very important because it represents the language characteristics of the period it belongs to. In the study the religion vocabulary in the work named Çarh-nâme will be determined and explained according to the meaning used in the couplet. Accordingly the conclusions reached will be evaluated and presented in the conclusion section.

Anahtar Kelimeler

Çarh-nâme, Ahmet Fakîh, Old Anatolian Turkish, Vocabulary, Semantic.

ÇARH-NĀME’DE GEÇEN DİN İLE İLGİLİ SÖZ VARLIĞININ TEMATİK İNCELEMESİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Çarh-nâme adlı eser günümüze ulaşan ve Eski Anadolu Türkçesi döneminin dil özelliklerini muhafaza eden eserlerdendir. Eser dinî ve tasavvufî bir ihtivaya sahip olup insanoğluna verilen öğütleri kapsamaktadır. Dünyanın geçiciliği, ölümün gerçekliği, kıyamet günü, ibadet etme, ahretin varlığı, kabir azabı, geçici istekler, sabrın önemi gibi birçok dinî başlık eser içerisinde anlatılmıştır. Kaside türünde yazılan eserde birçok ayet ve hadis yer almaktadır. Dolayısıyla eserin içeriği üslûba yansımış olup öğreticilik esas alınmıştır. Sanat kaygısından öte anlaşılmayı ve sade olmayı amaç edinen bir bakış açısıyla yazılmıştır. Eseri yazan kişinin Ahmet Fakîh olduğu kabul edilmiştir. Ancak birden fazla Ahmet Fakîh olduğu için eseri yazan kişinin hangisine ait olduğu noktasında bir şüphe oluşmuştur. Ahmet Fakîh ve eseri Çarh-nâme hakkındaki ilk bilgiyi Mehmet Fuat Köprülü vermiştir. Eser ait olduğu dönemin dil özelliklerini temsil ettiği için oldukça önem arz etmektedir. Çalışmada Çarh-nâme adlı eser içerisinde yer alan tasavvuf içerikli söz varlığı tespit edilecek ve beyit içerisindeki kullanıldığı anlama göre açıklanacaktır. Buna bağlı olarak ulaşılan çıkarımlar sonuç bölümünde değerlendirilecek ve sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çarhname, Ahmet Fakih, Eski Anadolu Türkçesi, Söz Varlığı, Semantik

Teşekkür

Teşekkürler.

Kaynakça

• Ak, Murat. “Çarh-nâme’de Yer Alan Âyet ve Hadisler”. İstem 6/11 (2008), 279-303.
• Alsan, Şenay Sayın. “Türk Kültüründe Ölüm Olgusu ve Ölüm Sonrası Ritüelleri”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 15/37 (2022), 179-196.
• Atay, Rıfat - Çiftçi, Esra. “Din Dili Çerçevesinde Süleyman Çelebi’nin Mevlid’inde Tanrı Kavramının Serüveni”. M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 44/1 (2013), 291-322.
• Büke, Himmet - Yıldız, Osman. “Eski Anadolu Türkçesi Metinlerinde “Peygamber” Terimiyle İlgili Kullanımlar”. Turkish Studies 11/20 (2016), 67-94.
• Erdem, Mustafa. “Geleneksel Türk Dini ve İslâm”. Dinî Araştırmalar 1/2 (1998), 79-91.
• Izutsu, Toshihiko. Kuran’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayıncılık, 1991.
• Kâşânî, Abdürrezzak. Letaifu’l-A’lâm fî İşarâtı Ehli’l-İlhâm Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayınları, 2004.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Beyrut: Daru’l-Cil Yayınları, 1990.
• Kut, Günay. Ahmed-i Fakîh Başlangıcından Günümüze Kadar Büyük Türk Klâsikleri. İstanbul: Ötüken Söğüt, 1985.
• Mansuroğlu, Mecdut. Ahmed-i Fakih Çarhname. İstanbul: Pulhan Matbaası, 1956.
• Önler, Zafer. “Karahanlı Dönemi Metinlerinde İnançla İlgili Türkçe Terimler”. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/16 (2009), 187-197.
• Öztürk, Murat. “İslamiyet’ten Önce Türklerin Din Anlayışı ve Gök Tanrı Dini”. History Studies 5/2 (2013), 327-346.
• Sancılı, Fatih. “İslâm Kültüründe Kıyamet Mitolojisinin Temel Eskatolojik Mitleri”. Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dergisi. Özel Sayı (2023), 113-124.
• Sertkaya, Osman Fikri. “Ahmet Fakîh Anadolu’da Türkçe Eserler Veren Mutasavvıf Şair”. İlmî Araştırmalar 2 (1996), 131-140.
• Türk, Osman - Koç, Fatma. “Kitâb-ı Güzîde’de Geçen Din ve İnançla İlgili Söz Varlığı Üzerine”. Littera Turca 8/4 (2022), 1137-1148.
• Türk, Osman - Koç, Fatma. “Kitâb-ı Güzîde’de Geçen İbadet Adları Üzerine”. Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 7/14 (2022), 15-21.
• Uysal, Bilal. “Eski Anadolu Türkçesinde Hak Çalap Dizisi Üzerine”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 30 (2022), 207-217.
• Üşenmez, Emek. “Yunus Emre Divanında Türkçe İslami Terimler”. Turkish Studies 8/1 (2013), 625-644.
• Yıldırım, Celâl. Asrın Kur’an Tefsiri. İzmir: Anadolu Yayınları, (?).