JEAN JACQUES ROUSSEAU EBÜZZİYA TEVFİK’S EYE VIEW

Yıl 2024, Sayı: 20 [BAHAR 2024], 171 - 190, 30.04.2024

Hayrunisa Topçu , Ogeday Dumlu

https://doi.org/10.28981/hikmet.1427927

Öz

The innovation movements that started in the Ottoman Empire in the 18th century continued increasingly in the 19th century. Jean Jacques Rousseau, one of the 18th century thinkers, influenced many Tanzimat intellectuals with his views especially on education, religion, morality, rights, equality, science and art. By aiming to understand and implement these views, the cultural crisis of the Ottoman Empire is tried to be overcome. Ebüzziya Tevfik, who stands out as a publisher among the Tanzimat intellectuals, is one of the names influenced by Rousseau's views. In 1885, he published the treatise Jan Jak Ruso, the 11th book of the Kitâbhâne-i Meşâhir series, in the printing house he founded called Matbaa-i Ebüzziya. The treatise named Jan Jak Ruso, which is the subject of this article, was translated into Latin letters by Bekir Ocak in 2019 in the article titled Ebüzziya Tevfik’in Jean Jacques Rousseau Tercüme-i Hâli” . In this study, the text transcribed into Latin letters by Ocak was taken as basis, and through the said text, the key concepts of the Tanzimat enlightenment and Rousseau's relationship with the Tanzimat enlightenment were revealed. While revealing this relationship, the concepts of education, morality, religion, state of nature and equality put forward by Rousseau and Ebüzziya Tevfik's approach to these concepts were examined comparatively. Thus, it was discussed whether Ebüzziya Tevfik was merely conveying the aforementioned concepts of Rousseau or in what way he questioned them. With this method, Roussseau's connection with the Tanzimat enlightenment was tried to be determined through Ebüzziya's views.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat enlightenment, Jean Jacques Rousseau, Ebüzziya Tevfik, Kitâbhâne-i Meşâhir

EBÜZZİYA TEVFİK’İN GÖZÜNDEN JEAN JACQUES ROUSSEAU

Öz

19. yüzyıl; Osmanlı’da eğitimden askerliğe, ekonomiden hukuka pek çok alanda köklü değişimlerin yapıldığı bir zaman dilimidir. Bu süreçte Tanzimat aydınlarının, görüşlerinden faydalandıkları filozoflar vardır. 18. yüzyıl düşünürlerinden Jean Jacques Rousseau da bunlardan biridir. Özellikle eğitim, din, ahlak, hak, eşitlik, bilim ve sanat alanındaki görüşleriyle Tanzimat aydınlarını derinden etkilemiştir. Dolayısıyla Tanzimat Dönemi’nde Rousseau’nun görüşlerinin aktarılması için pek çok çeviri yapılmış ve düşünürü tanıtan biyografik metinler kaleme alınmıştır.
Ebüzziya Tevfik, Tanzimat aydınları içerisinde yayıncı kimliğiyle öne çıkar. Matbaa-i Ebüzziya’nın kurulması Osmanlı’daki matbaacılık faaliyetlerin gelişmesine öncülük eder. Mecmua-i Ebüzziya isimli dergi ise yayımladığı eleştiri yazısı, makale, mektup gibi farklı türdeki eserlere edebiyat tarihine önemli katkılarda bulunur. Ebüzziya Tevfik, 1885 yılında, Kitâbhâne-i Meşâhir serisinin 11. kitabı olan Jan Jak Ruso isimli risaleyi yayımlar. Bu yazının konusu olan Jan Jak Ruso isimli risale, Bekir Ocak tarafından 2019 yılında “Ebüzziya Tevfik’in Jean Jacques Rousseau Tercüme-i Hâli” başlığındaki makale içerisinde Latin harflerine aktarılmıştır. Bu çalışmada Ocak tarafından Latin harflerine aktarılan metin esas alınmış ve adı geçen metin üzerinden Tanzimat aydınlanmasının anahtar kavramları dolayısıyla Rousseau’nun Tanzimat aydınlanması ile ilişkisi ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat aydınlanması, Jean Jacques Rousseau, Ebüzziya Tevfik, Kitâbhâne-i Meşâhir

Etik Beyan

Çalışma için etik kurul izni gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Ağır, Rahime. (2017). Jean Jacques Rousseau’nun Toplum ve Devlet Anlayışının Türk Düşüncesine Tesiri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Aksakal, Hasan. “Jean-Jacques Rousseau’dan Victor Hugo’ya Fransa’da Romantizm”. Ekdergi. 25.01.2024. https://www.ekdergi.com/jean-jacques-rousseaudan-victor-hugoya-fransada-romantizm/
• Arslan, Mehmet - Ayadın Cebe, Günil Özlem. “Ebüzziya Tevfik”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim 21 Ocak 2024. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ebuzziya-tevfik
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: YKY Yayınları, 2002.
• Canelli, Mustafa. Ebüzziya Tevfik Bey Hayatı, Fikrî ve Edebî Şahsiyeti ile Şinâsi, Ziyâ Paşa, Nâmık Kemâl ve Ahmed Midhat Efendi Hakkındaki Görüşleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1987.
• Damrosch, Leo. Jean Jacques Rousseau. çev. Özge Özköprülü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Ebüzziya, Ziyad. “Ebüzziyâ Mehmed Tevfik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 18 Ocak 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ebuzziya-mehmed-tevfik
• Feyzioğlu, Fatma Şeniz. XIX. asır Türk edebiyatında Jean Jacques Rousseau.. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2022.
• Gür, Âlim. Ebüzziya Tevfik’in Hayatı, Dil, Edebiyat, Basın, Yayın ve Matbaacılığa Katkıları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1990.
• Güven, İsmail. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadın Düşüncesinin Gelişimi (Osmanlı Düşünürlerinin Kadın Eğitimine Bakışları)”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 34/1, (2001), 61-70.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1961.
• Kemal, Namık. “Mukaddeme-i Celal”. Yeni Türk Edebiyatında Önsözler. ed. Hakan. Sazyek – Esra Sazyek. 153-185. Ankara: Akçağ Yayınları, 2008.
• Ocak, Bekir. “Ebüzziya Tevfik’in Jean Jacques Rousseau’nun Tercüme-i Hâli”. Journal of Turkish Language and Literature, 5/3, (2019), 471-487.
• Önuçar, Mehmet. Mecmâua-i Ebuzziya’da Rousseau Tercümeleri (1880-1912). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Öztürk, Nurettin. “Aydınlanma Hareketi ve Yeni Türk Edebiyatı”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, (2001), 45-58.
• Rousseau, Jean Jacques. Bilim ve Sanatlar Üzerine Söylev. çev. Sabahattin Eyüboğlu . İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007.
• Rousseau, Jean Jacques. Emile. çev. Yaşar Avunç. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
• Rousseau, Jean Jacques. İtiraflar. 1. Cilt. çev. Reşat Nuri Güntekin. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Rousseau, Jean Jacques. “Lettre a Mgr de Beaumont Archêque de Paris”. Wayback Machine. Erişim 20 Ocak 2024 https://web.archive.org/web/20070710115036/http://alain-leger.mageos.com/docs/Rousseau.pdf
• Rousseau, Jean Jacques. Politics and the Arts: Letter To M. D’Alembert On the Theratre. çev. Alan Bloom. New York: Cornell University Press, 1968.
• Rousseau, Jean Jacques. Toplum Sözleşmesi. çev. Vedat Günyol. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Ülken, Hilmi Ziya. Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.