ANKARA MİLLİ KÜTÜPHANE YAZMALAR KOLEKSİYONUNDAKİ 125 NUMARALI CÖNK HAKKINDA BİR İNCELEME

Yıl 2024, Sayı: 20 [BAHAR 2024], 248 - 272, 30.04.2024

Recep Tek , Adnan Oktay

https://doi.org/10.28981/hikmet.1434667

Öz

Cönkler, Türk kültürü özelinde Türk halkbiliminin en önemli yazılı kaynaklarındandır. Bilhassa Âşık edebiyatı mensuplarının şiirlerini ihtiva etmesi ve bu ürünlerin kayıt altına alınıp geleceğe aktarılmasında cönkler büyük bir öneme sahiptir. En eskisi XV. yüzyıla ait olan cönklerin XVI. ve XVII. yüzyıllarda sayıları giderek artmıştır. Bilhassa XVIII. asrın ikinci yarısından XIX. yüzyılın sonuna kadar çok sayıda cönk yazılmıştır. Bugün yazma eser kütüphanelerinde muhafaza edilen ve elektronik ortamda araştırmacıların hizmetine sunulmuş olan cönklerin büyük bir kısmının XVIII. ve XIX. yüzyıllara ait olduğu görülmektedir. Cönkler üzerine yapılacak çalışmalar, kaynaklarda ismi geçmeyen birçok âşığın ve eserinin gün ışığına çıkmasına, ilgili şair ve şiirlerin şöhretinin tespitine yardımcı olmaktadır. Bu tür çalışmalar, cöngü tasnif ya da tertip edenlerin şahsında dönemin edebi zevk ve ilgisinin ortaya konulmasına da katkı sunmaktadır. Cönklerle ilgili yapılan çalışmalar, nadir şiirleriyle kaynaklarda zikredilen âşıkların yeni şiirlerinin tespitinde önemli kaynak görevi görmektedir. Böylece cönkler, bir yandan ilgili şairler hakkında daha sağlıklı tespit ve değerlendirmeler yapmaya katkı sunarken öte yandan söz konusu literatürün de güncellenmesine zemin hazırlamaktadır.
Bu makale Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonunda 06 Mil Yz Cönk 125 demirbaş numarası ile kayıtlı olan cönk hakkında inceleme yapmak amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmada araştırma, yazma eser okuma, inceleme ve analiz yöntemleri kullanılmıştır. İçindeki tarihlerden hareketle eserin istinsah tarihi 1881 olarak tahmin edilmektedir. Cöngün müstensihi ya da mürettibi hakkında herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. Cönkte Ahmedî, Erzurumlu Emrah, Dertli, Âşık Ömer, Gevherî, İzzet, Karacaoğlan, Meftûnî, Sırrî, Abdullah, Nuri, Nazmî, Kerem, Süleyman, Gulâmî ve Yûnus Emre’nin şiirleri bulunmaktadır. Cönkte nazım şekillerinden en fazla koşma, gazel, nazım, dörtlük ve müstakil beyitler yer almaktadır. Cönkte bazıları beyit ve dörtlük olmak üzere toplam 119 müstakil şiir tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk halkbilimi, âşık şiiri, divan şiiri, cönk, edebi türler, nazım şekilleri.

Etik Beyan

“Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonundaki 125 Numaralı Cönk Hakkında Bir İnceleme” başlıklı makale; bilimsel ahlak ve değerlere uygun olarak tarafımızdan yazılmıştır. Makalenin fikir/hipotezi tümüyle bize aittir. Makalede yer alan tüm cümleler, yorumlar bize aittir. Bu tezdeki bütün bilgiler akademik kurallara ve etik ilkelere uygun olarak hazırlanıp, bu kural ve ilkeler gereği, çalışmada bize ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçlara atıf yapılmış ve kaynak gösterilmiştir. Yukarıda belirtilen hususların doğruluğunu beyan ederiz.

A STUDY ON CONK NO. 125 WHICH IS IN ANKARA NATIONAL LIBRARY MANUSCRIPTS COLLECTION

Öz

Conks are one of the most important written sources of Turkish folklore in terms of Turkish culture. In particular, it is great importance that it contains the poems of the members of the minstrel literature and that these products are recorded and transferred to the future. The number of conks, the oldest of which belongs to the XV century, gradually increased in the XVI and XVII centuries. Especially from the second half of the XVIII century to the end of the XIX century, a large number of conks were written. It is seen that most of the books preserved in manuscript libraries and made available to researchers in electronic environment belong to the XVIII and XIX centuries. Studies on the conks help to bring to light many minstrels (ashiqs) and their works that are not mentioned in the sources, and to determine the fame of the relevant poets and poems. Such studies also contribute to revealing the literary taste and interest of the period in the person of those who classified or organized the conks. Studies on the conks serve as an important source in the determination of the new poems of the minstrels, who are mentioned in the sources with their rare poems. Thus, on the one hand, the conks contribute to making healthier determinations and evaluations about the relevant poets, and on the other hand, they also lay the groundwork for updating the literature in question.
This article has been prepared to examine the conk, which is registered in the Ankara National Library Manuscripts Collection with the fixture number 06 Mil Yz Conk 125. In this study, research, manuscript reading, examination and analysis methods were used. Based on the written dates, the date of the work is estimated as 1881. No information could be found about the conk’s author or his disciple. There are poems writed by Ahmadi, Erzurumlu Emrah, Dertli, Âşık Ömer, Gevherî, İzzet, Karacaoğlan, Meftûnî, Sirrî, Abdullah, Nuri, Nazmî, Kerem, Süleyman, Gulâmî and Yûnus Emre. Among the verse forms in conk, the most common are koshma, ghazal, verse (nazm), quatrain (dörtlük) and independent couplets (beyit). A total of 119 detached poems, some of which are couplets and quatrains, have been identified in the conk.

Anahtar Kelimeler

Turkish folklore, minstrel poetry, divan poetry, conk, literary genres, verse forms

Kaynakça

• Alptekin, Ali Berat. “Fırat Havzası ve Doğu Anadolu’da Yazılmış Cönkler”, Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu, Bildiriler. 227-232. Elazığ: 1987.
• Alptekin, Ali Berat. Palandöken’in Zirvesindeki Âşık Erzurumlu Emrah. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Aslanoğlu, İbrahim. “Geçen Yüzyıllarda Folklorumuza Işık Tutan Kaynaklar”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri C. 1, 69-74. Ankara: 1976.
• Cönk. Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, Kayıt Numarası: 125, 1881.
• Cunbur, Müjgan. “Folklor Araştırmalarında Cönklerin Yeri”, I. Uluslararası Türk Folklor Araştırmaları Semineri Bildirileri. 69-73. Ankara: 1974.
• Cunbur, Müjgan. “Yazma Eserlerde Kullanılan Kâğıtlar ve Özellikleri”, Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu, Bildiriler. 83-90. Elazığ: 1987.
• Cunbur, Müjgan. Karacaoğlan Şiirler. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Duymaz, Ali. “Sözün Yazılaşması Yazının Sözleşmesi: Cönkler”, Milli Folklor, 28/111 (2016), 14-27.
• Elçin, Şükrü. “Cönkler ve Mecmualar Üzerine” Halk Edebiyatı Araştırmaları I. s. 11-12, Ankara: Akçağ Basımevi, 1997.
• Gökyay, Orhan Şaik. “Cönk”, İslam Ansiklopedisi. 8, 73-75, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Gökyay, Orhan Şaik. Eski, Yeni ve Ötesi (Seçme Makaleler 1). İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
• İvgin, Hayrettin. “Milli Folklor Araştırma Dairesi’ndeki Cönkler ve Bunlar Arasında Doğu Anadolu ile Fırat Havzası Cönkleri”, Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu, Bildiriler. 223-236. Elazığ: 1987.
• Kabaklı, Ahmet. Türk Edebiyatı Tarihi. 2. Cilt. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 2008.
• Kaya, Doğan. Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• Kaya, Doğan. Türk Dünyası Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Kavramları ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2020.
• Kaya, Doğan. Tür ve Şekil Penceresinden İhlasî’nin Şiirleri. Sivas: Vilayet Kitabevi, 2023.
• Koz, Sabri. “Cönk”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, 2, 83-85, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
• Köktürk, Şahin. Cönklerden Bir Cönk: Amasya Cöngü. İstanbul: Eflatun Matbaası, 2007.
• Öztelli, Cahit. Karacaoğlan Bütün Şiirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1970.
• Sakaoğlu, Saim. “Cönklerin Kültür Tarihimizdeki Yeri”, Fırat Havzası Yazma Eserler Sempozyumu, Bildiriler. 219-226. Elazığ: 1987.
• Ural, Orhan. “Dost Elinden Gelen Turna” Erzurumlu Emrah Hayatı-Şiirleri. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1976.
• Ülkütaşır, M. Şakir. “Halk Edebiyatı Araştırmalarında Cönklerin Önemi”, Türk Kültürü, 5/60 (1967), 905-907.
• Yavuz, Orhan. “Türk Edebiyatında Cönkler, Hususiyetleri ve Türk Dili”, Türk Dünyası, 54 (1988), 117-131.