BİR OSMANLI PAŞASININ GÜNDELİK HAYATI: SİLAHDAR İBRAHİM PAŞA

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 2, 255 - 277, 22.05.2023

Selçuk Demir

Öz

XVIII. yüzyıl Osmanlı devlet adamlarından Silahdar İbrahim Paşa enderun yazıcılığı, hazine kethüdalığı ve silahdarlık makamlarında bulunmuş, çeşitli eyaletlerde beylerbeylik yapmıştır. II. Mustafa’nın kızı Ayşe Sultan ile 1720 yılında evlenerek damad-ı şehriyari unvanını almıştır. Osmanlı-İran savaşlarında seraskerlik görevinde bulunmuştur. 1724 yılında vazifesinden azledilmiş ve İçel sancakbeyliği ile görevlendirilmiştir. İçel sancağına hareketi esnasında vefat etmiş ve hakkında çıkan iddialardan dolayı malları devlet tarafından müsadere edilmiştir. Müsadere işlemi sırasında kâtip ve memurların dikkatli bir sayım yaptığı, her şeyi en ince ayrıntısına kadar kaydettiği görülmektedir. Bu çalışmanın amacı İbrahim Paşa’dan geriye kalanların transkriptini ve değerlendirilmesini yapmak değildir. Bu çalışmanın amacı XVIII. yüzyıl Osmanlı dünyasında taşrada görev yapan bir devlet adamının giyim-kuşam tarzının nasıl olduğu, ev dekorasyonun nasıl meydana geldiği, seferlerde veya teşrifat törenlerinde neler kullandığı sorularına cevap bulmaktır. Kaynak olarak Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Maliyeden Müdevver Defterler kataloğunda yer alan MAD.d 665 numaralı defter kullanılmıştır. Ayrıca diğer arşiv malzemeleri ve bu konu ile ilgili yazılan araştırma ve inceleme eserlerden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Silahdar İbrahim Paşa, gündelik hayat, ev dekorasyonu, giyim-kuşam, mefruşat.

An Ottoman Pasha’s Daily Life: Silahdar İbrahim Pasha

Öz

Silahdar İbrahim Pasha, an eighteenth-century Ottoman public official, worked in the positions of scribe at Enderun, the chief officer of the treasury, and armourer, and the governor (beylerbeyi) of various Ottoman provinces. Upon marrying Sultan Ayşe, the daughter of Mustafa II, in 1720, he was granted the title of damad-ı şehriyari. He had served as a serasker (a vizier who commanded an army) during the Ottoman-Persia War. In 1724, he was dismissed from his duty and appointed as the governor of the sanjak of İçel. Alas, he died on route to the sanjak of İçel. Moreover, the state had confiscated all of his possessions over allegations about him. During the confiscation process, clerks and civil servants counted vigilantly and recorded everything down to the last detail. The aim of this study is not to transcribe and evaluate İbrahim Pasha’s belongings, but rather to learn about how Ottoman statesmen in rural areas would have dressed, how they would have decorated their homes, and what they would have used during expeditions as well as arrival ceremonies – all throughout the course of the eighteenth century. As a reference source, the register no: MAD.d 665 from the catalogue of the Registries for the Fiscal Issues (Maliyeden Müdevver Defterler) in the Ottoman Archive of the Turkish Presidency was used. Other archival materials alongside research and surveys on the subject were also utilized.

Anahtar Kelimeler

Silahdar İbrahim Pasha, daily life, house decoration, clothing, furnishing.

Kaynakça

• Kaynakça A. Arşiv Kaynakları BOA, C.DH 143/7121 BOA, AE SAMD III 123/12048 BOA AE.SAMD III 205/19763 BOA MAD.d 665 BOA Mühimme Defteri 129, 131
• B. Kaynak Eserler
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), Haz.: Abdülkadir Özcan, TTK Yayınları, Ankara 2000.
• D’OHSSON, Mouradgea, XVIII. Yüzyıl Türkiye’sinde Örf ve Adetler, Çev. Zehran Yüksel, Tercüman 1001 Temel Eser.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât Tahlil ve Metin (1066-1116/1656-1704), Haz.: Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu (TTK) Yayınları, Ankara 1995.
• GÜNDOĞDU, Raşit, Uşşakîzâde Târîhi (Tahlil ve Metin) (1106-1124/1694-1712), (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2000.
• Hafız Mehmed Efendi, Şehzadelerin Sünnet Düğünü, Sûr-ı Hümâyûn, 1720, Haz.: Seyit Ali Kahraman, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 2016.
• İstanbul’da Fransız Elçiliği Marki de Bonnac’ın Tarihi Hatırat ve Belgeleri, Çev.: Ali Şevket Bizer, Haz.: Mustafa Daş, TTK Yayınları, Ankara 2017.
• Mehmed Süreyya, Sicil-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmanîyye, C. I-IV/II, Haz.: Ali Aktan-Abdülkadir Yuvalı-Mustafa Keskin, Sebil Yayınevi, İstanbul 1995.
• OLIVER, Antonie, 18. Yüzyılda Türkiye ve İstanbul, Haz.: Aloda Kaplan, Köprü Yayınları, İstanbul 2016.
• Râşid Mehmed Efendi-Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi, Târîh-i Râşid ve Zeyli, C. I-III, Haz.: Abdülkadir Özcan-Yunus Uğur-Baki Çakır-Ahmet Zeki İzgöer, Klasik Yayınları, İstanbul 2013.
• Seyyid Vehbî, Sûr-nâme Sultan Ahmed’in Düğün Kitabı, Haz.: Mertol Tulum, Ketebe Yayınları, İstanbul 2018.
• THEVENOT, Jean, 1655-1656’da Türkiye, Çev.: Nuray Yıldız, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1978.
• TOPAL, Mehmet, Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa Nusretnâme Tahlil ve Metin (1106-1133/1695-1721), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2001. C. Araştırma ve İnceleme Eserler
• ABDÜLAZİZ Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, Haz.: Kâzım Arısan-Duygu Arısan Günay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul1995.
• AKTEPE, M. Münir, “Ahmed III”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), C. 2, İstanbul 1989, s. 34-38.
• AKTEPE, M. Münir, “Baltacı Mehmed Paşa’nın 1711 Prut Seferi İle İlgili Emirleri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 1,1970, s. 131-171.
• ARGIT, Betül İpşirli, “Osmanlı İstanbul’unda Giyim Kuşam”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. IV, Ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2015, s. 230-263.
• ARGIT, Betül İpşirli, Rabia Gülnuş Emetullah Sultan 1640-1715, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• ARSLAN, Mehmet, Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri, C. 1-8, Sarayburnu Kitaplığı, İstanbul 2009.
• ATASOY, Nurhan, Otağ-ı Hümayun Osmanlı Çadırları, Koç Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2002.
• AYDIN, Dündar, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566), TTK Yayınları, Ankara 1998.
• BATİSLAM, H. Dilek, “Nedim Divanındaki Giyim, Kuşam ve Süslenmeyle İlgili Unsurlar,” 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildiriler, C. I (Maddi Kültür), Ankara 2008, s. 261-282.
• BOZKURT, Fatih, Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddî Kültüründe Değişim (1785-1875 İstanbul Örneği), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya 2011, s. 250. BOZKURT, Nebi, “Kavuk”, DİA, C. 25, Ankara 2022, s. 71-72.
• _________, “Sarık”, DİA, C. 36, İstanbul 2009, s. 152-154.
• BÜNGÜL, Nurettin Rüştü, Eski Eserler Ansiklopedisi, C. I-II, Tercüman Yayınları, İstanbul, (t.y).
• CİVELEK, Gökhan, “XVII. Yüzyıl Ortalarında Eit Bir Kadının Terekesi: Manastır’lı Aişe Hatun”, Atatürk üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 54, Temmuz 2015, s. 241-260.
• ÇAKIR, İbrahim Etem, “Osmanlı Sofya’sında İtibar ve Zenginlik Göstergesi Olarak Kürk”, Kürk Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2019, s. 23-37.
• ÇALIŞKAN, Hatice Tümtürk, 17. ve 18. yy Osmanlı Saray Çadırları, (Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),İzmir 2013.
• ÇELİK, Murat, Osmanlı İlmiye Sınıfının Kıyafet Normu ve Giysileri, TÜBA Yayınları, Ankara 2021.
• ÇORUHLU, Tülin, Osmanlı Tüfek, Tabanca ve Techizatları (Askerî Müzeden Örnekler), Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları, Ankara 1993.
• ÇÜRÜK, Cenap, “Osmanlılarda Çadır” DİA, C. 8, İstanbul 1993, s. 162-164.
• DEMİRLİ, Ayça Özer -Nurten Öztürk, “Osmanlı’da Kahve Kültürü ve Sunumu”, Milli Saraylar Kültür-Sanat-Tarih Dergisi, S. 5, 2010, s. 29-42.
• DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2008.
• DİNGEÇ, Emine, “18. Yüzyılın İkinci Yarısında Saray Atlarının Binit Takımları”, Uludağ üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 20, Haziran 2011, s. 1-20.
• DOĞAN, Tayyar, Sosyal Politika Kavramları Sözlüğü, Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2012.
• EMİROĞLU, Kudret, Gündelik Hayatımızın Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2017.
• ERTUĞ, Zeynep Tarım, “Sorguç”, DİA, C. 37, İstanbul 2009, s. 378-380.
• ERTÜRK, Nilay, Orta Asya’dan Osmanlı İmparatorluğu’na Türklerde Giyim Kuşam, (MÖ 5. Yüzyıl-MS 18. Yüzyıl), Hayalperets Yayınevi, İstanbul 2018.
• FARMER, H. G., “Davul”, Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi (İA), C. 3, Eskişehir 2001, s. 498-501.
• FINDLEY, Carter V., Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, Çev.: Gül Çağalı Güven, Alfa Yayınları, İstanbul 2020.
• GEDÜK, Serkan, “Osmanlı Saray Kültüründe Buhur ve Gülsuyu Geleneği”, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık-6, Ed. A. Haluk Dursun, İstanbul 2013, s. 124-141.
• GÖRÜNÜR, Lale, Semra Ögel, “Osmanlı Kaftanları İle Entarilerinin Farkları ve Kullanılışları”, İTÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 3 S. 1, Aralık 2006, s. 59-68.
• GÜNDÜZ, Harun, Mehmet Nâil Tuman Ve Tuhfe-i Nâilî’si (İnceleme-Metin-İndeks Sayfa 1-100), (Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi), Balıkesir 2009.
• GÜNER, Süleyman Sırrı, “Osmanlı Musikisi ve Mehter”, Karadeniz Araştırmaları, S. 14, Yaz 2007, s. 101-130.
• GÜNER, Tuğba, XVIII. Yüzyıl Babıali Merasimlerinde Kılık Kıyafet, (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2010.
• HATHAWAY, Jane, Osmanlı Sarayının En Ünlü Harem Ağası Hacı Beşir Ağa, Çev.: Hazal Yalın, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• IŞIN, Priscilla Mary, Osmanlı Mutfak Sözlüğü, Kitap Yayınevi, İstanbul 2010.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Beylerbeyi”, DİA, C. 6, İstanbul 1992, s. 69-74.
• KALAY, Hacer Arslan, “Osmanlı Maden Sanatında Fincan Zarfı ve Bitlis Etnografya Müzesi’nde Bulunan Fincan Zarfları”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 6, S. 73, Temmuz 2018, s. 147-155.
• KARACA, Filiz, “Kürk”, DİA, C. 26, Ankara 2002, s. 568-570.
• _________, “Osmanlılar’da Hil’at”, DİA, C. 18, İstanbul 1998, s. 25-27.
• KESKİNKILIÇ, Esra, “Kürk Sözlüğü”, Kürk Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2019, s. 221-240.
• KIA, Mehrad, Osmanlı İmparatorluğu’nda Gündelik Hayat, Pozitif Yayınları, İstanbul 2013.
• KOÇU, Reşad Ekrem, Türk Giyim Kuşam ve Süsleme Sözlüğü, Doğan Kitap, İstanbul 2015.
• KUŞOĞLU, Mehmet Zeki, Resimli Ansiklopedik Kuyumculuk ve Maden Terimleri Sözlüğü, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2006.
• MAHİR, Banu, “Türk Minyatüründe Hil‘at Merasimleri”, Belleten, C. 63, Aralık 1999, s. 745-766.
• MUTLU, Serap-Banu Aydın-Zeliha Sarıkaya Hünerel, “Osmanlı Saray Kumaş Desenlerinin Giysi Yüzey Tasarımlarında Kullanılması”, ICPESS (International Congress on Politic, Economic and Social Studies), https://docplayer.biz.tr/110851124-Osmanli-saray-kumas-desenlerinin-giysi-yuzey-tasarimlarinda-kullanilmasi.html (E.T. 02.09.2022)
• ONUK, Taciser, Osmanlı Çadır Sanatı (XVII-XIX. Yüzyıl), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2005.
• ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, TTK Yayınları, Ankara 1996.
• ÖZYALVAÇ, Şükriye Pınar, İstanbul Konut Mimarisinde Lüks ve Konfor, (Yıldız teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2015.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I-III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1983.
• SALMAN, Fikri, “Türk Kumaş Sanatında Görülen Geleneksel Kumaş Çeşitlerimiz”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, S. 6, 2004, s. 13-42.
• SAMANCI, Özge, “Alaturkadan Alafrangaya: 19. Yüzyılda Osmanlı Saray Mutfaklarında Kullanılan Araç ve Gereçler”, Türk Mutfağı, Ed. Arif Bilgin-Özge Samancı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2008, s. 307-325.
• SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1986.
• ŞAKUL, Kahraman, “Altı Kaval Üstü Şeşhane Osmanlı Silahları”, Derin Tarih, S. 5, Temmuz 2012, s. 2-4.
• SHAY, Mary Lucielle, Venedik Balyoslarının Bakışıyla Osmanlı İmparatorluğu Lale Devri ve Sonrası (1720-1724), Çev.: Münir Akın, Ark Yayınları, İstanbul 2009.
• SÖNMEZ, Ebru, 1129/1717 Tarihli Deftere Göre Raht Hazinesi, (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2001.
• TARIM, Zeynep, “Osmanlı Devlet Teşrifatında Kahve İkrâmı”, Bir Taşım Keyif Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü, Ed. Ersu Pekin, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2015, s. 199-215.
• TEKİN, Zeki, “Osmanlılarda Kürk Kullanımı”, Kürk Kitabı, Ed. Emine Gürsoy Naskali, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2019, s. 5-21.
• TEZ, Zeki, Tekstil ve Giyim Kuşamın Kültürel Tarihi, Doruk Yayınları, İstanbul 2009.
• TEZCAN, Hülya, “Topkapı Sarayı Müzesi Giyim Kuşam Koleksiyonu Saray Kıyafetleri”, Osmanlı, C. 11, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 515-528.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, TTK Yayınları, Ankara 1988.
• ÜÇEL-AYBET, Gülgün, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699), İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• VURAL, Timur, Türklerde Askerî Müzik Geleneği Tuğ, Nevbet, Mehter, Çizgi Kitabevi, Konya 2013.
• Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1983.