TÜRKİYE’DE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ SÜRECİNDE MUHALİF BİR FİGÜR: NURİ DEMİRAĞ VE MİLLİ KALKINMA PARTİSİ

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 2, 311 - 325, 22.05.2023

Murat Karataş , Yeter Solak

Öz

Türkiye’de 1923-1945 dönemindesiyasal hayat tek partili özelliği göstermektedir. 1939-1945 yıllarında yaşanan İkinci Dünya Savaşı’na girmeyen Türkiye gerek savaş sürecinde gerekse de savaş sonrasında savaşın getirdiği birtakım olumsuzluklarla karşı karşıya kalmıştır. Bu olumsuzluklar dış ve iç etmenlerin etkisiyle iktidar üzerinde çok partili yaşama geçme konusunda zorlayıcı bir etki yaratmıştır. Türkiye’de gerek iç gerekse de dış şartların zorlamasıyla çok partili hayata geçmek için adım atmaya hazırlandığı sırada Nuri Demirağ Milli Kalkınma Partisi’ni kurmuştur. Parti, siyasal hayatımızda etkin bir varlık gösteremese de partini kuruluşu demokrasi kültürünün tesisi ve çok partili yaşama geçiş döneminde önemli bir katkı sunmuştur. Partinin kurucusu ve başkanı olarak Nuri Demirağ’ın bütün çabalarına rağmen parti içi karışıklıkların sonlanmayışı ve parti etkinliklerinin yanlış noktalardan değerlendirilmesi, partinin siyasal yaşamda silikleşmesine yol açmıştır. 1957 yılında da parti başkanı Nuri Demirağ’ın ölümü üzerine parti kurulunun toplanamaması nedeniyle Milli kalkınma Partisi’nin siyasal yaşamımızdaki varlığı sesiz sedasız bir şekilde sonlanmıştır. Çalışmam bu manada siyasal yaşamımızdaki demokratikleşme süreci adına önemli bir noktada duran Milli Kalkınma Partisi’nin siyasal serüvenini ele almak ve kurucusu olan Nuri Demirağ’ın süreçteki rolünü ortaya çıkarmayı hedefleyerek literatüre katkı sunma amacındadır.

Anahtar Kelimeler

Nuri Demirağ, Milli Kalkınma Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Party.

An Opportunity for Nuri Demirağ the National Development Party the Transition to Multiparty Life in Turkey

Öz

The political life in Turkey during the period of 1923-1945 showed a single-party characteristic. Turkey, which did not enter the Second World War in 1939-1945, faced some negativities brought by the war both during and after the war. These negativities have had a compelling effect on the government to switch to a multi-party system with the effect of external and internal factors. Nuri Demirağ founded the National Development Party while he was preparing to take a step towards a multi-party system in Turkey, forced by both domestic and foreign conditions. Although the party could not show an active presence in our political life, its establishment made an important contribution to the establishment of democracy culture and the Despite all the efforts of Nuri Demirağ as the founder and chairman of the party, the inconsistency in the party and the evaluation of party activities from the wrong points led to the party's indifference in political life. In 1957, the existence of the National Development Party in our political life came to an end quietly due to the fact that the party committee could not convene after the death of the party chairman, Nuri Demirağ.In this sense, our study aims to contribute to the literature by aiming to discuss the political adventure of the National Development Party, which stands at an important point in terms of the democratization process in our political life, and to reveal the role of its founder, Nuri Demirag, in this process.

Anahtar Kelimeler

Nuri Demirağ, National Development Party, RepublicanPeople’sParty, DemocratParty.

Kaynakça

• A. Araştırma ve İnceleme Eserleri ADIGÜZEL, M. Bahattin, Türk Havacılığında İz Bırakanlar, THK Kültür Yayınları, Ankara, 2006.
• AKANDERE, Osman, “İkinci Dünya Savaşından Sonra Çok Partili Hayata Geçişte Kurulan İlk Muhalefet Partisi Milli Kalkınma Partisi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1998, S. 4, s.193-211.
• AVŞAR, B. Zakir – Emre Kaya,“Çok Partili Hayata Geçiş Sonrasında İlk Muhalefet Partisi: Milli Kalkınma Partisi”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, C.13, S. 2, 2012, s. 113-132.
• BENHÜR, Çağatay, “1945-1946 Yıllarında Türkiye’de Politik Gelişmelere Genel Bir Bakış”, Journol of Qafqaz University, Number 24, 2008, s. 30-41.
• BOZKURT, Celil, Yahudilik ve Masonluğa Karşı Cevat Rıfat Atilhan, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2012.
• CEYLAN, Alparslan, Milli Kalkınma Partisi (1945-1950), (Marmara Ünivetsitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2002.
• ÇUFALI, Mustafa, Türkiye’de Demokrasi’ye Geçiş Dönemi (1945-1950), Babil Yayıncılık, Ankara 2004.
• DELİORMAN, Necmettin, Nuri Demirağ’ın Hayatı ve Mücadeleleri, Nuri Demirağ Matbaası, İstanbul 1957.
• DERİN, Haldun, Çankaya Özel Kalemini Anımsarken (1933-1951), (Yay. Haz. Cemil Koçak), Doğan Kitap, İstanbul 2017.
• ERDEM, D. Fahri, “Cumhuriyet Türkiye’sinin ‘Farklı’ İş adamı Nuri Demirağ’ın Havacılık Sanayi ve Karadeniz’den Akdeniz’e Bütünsel Kalkınma Projeleri”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 49,2016, s.189-209.
• ERER, Tekin, Türkiye’de Parti Kavgaları, Ticaret Matbaası, İstanbul 1963.
• EKİNCİ, Necdet, Türkiye’de Çok Partili Düzene Geçişte Dış Etkenler, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 1997.
• GEVGİLİ, Ali, Yükseliş ve Düşüş, Bağlam Yayınları, İstanbul 1987.
• HAYTOĞLU, Ercan, “1945’te Çok Partili Siyasi Hayata Geçişte Bir İlk Milli Kalkınma Partisi”, Türkler Ansiklopedisi, C. XVI, Ankara 2002.
• KAÇMAZOĞLU, Bayram, Demokrat Parti Dönemi Toplumsal Tartışmaları, Birey Yayıncılık, İstanbul 1988.
• KAHRAMAN, HasanBülent, Türk Siyasetinin Yapısal Analizi (1920-1960), Agora Kitaplığı, İstanbul 2012.
• KARATAŞ, İsrafil, “Demokrat Parti’nin 1946 Belediye Seçimlerinde Boykot Stratejisi”, Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırma, Metodoliji ve Değerlendirme, Ed. Ruhi İnan & M. Fatih Sansar, Livre de Lyon Yayınları, Livre 2022, s. 45-77.
• KARATAŞ, Murat, “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Türkçü Muhalefetin Örneği Olarak Kızılelma Dergisi”, İlk Çağlardan Modern Döneme TARİHTEN İZLER, Ed. Osman Köse, Berikan Yayınevi, Ankara 2018, s. 613-637.
• _________, “II. Dünya Savaşı Yıllarında Türkçü Dergiciliğin Bir Örneği Olarak Gök-Börü Dergisi”, Journal of Universal History Studies, 2(1), 2019, s. 134-153.
• _________,“Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinin İç ve Dış Dinamikleri Üzerine Bir Değerlendirme”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, C. 11, S. 32, Yaz, 2022, s. 303-323.
• KAŞTAN, Yüksel, “Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Partili Dönemden Çok Partili Döneme Geçişte CHP’nin Yönetim Anlayışındaki Gelişmeler (1938-1950)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. VII, S. 1, Haziran 2006, s. 123-140.
• KILINÇOĞLU, Fatma, Milli Kalkınma Partisi ve Nuri Demirağ, (Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep, 2003.
• KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), C. 2, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• KONYAR, Hürriyet, Ulus Gazetesi CHP ve Kemalist İlkeler, Bağlam Yayınları, İstanbul 1999.
• Milli Kalkınma Partisi Nizamnamesi-İzahları ve Köy Kalkınması, Şaka Matbaası, İstanbul 1950.
• MÜJDECİ, Mustafa, “Türk Basınında Milli Kalkınma Partisi”, Ekev Akademi Dergisi, S. 25, 2005.
• ÖZACUN, Orhan, “Siyasi tarihimizde Milli Kalkınma Partisi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, C. 11, S. 2, 2002, s.205-233.
• ÖZDAĞ, Ümit, Atatürk İnönü Dönemlerinde Türk Silahlı Kuvvetleri, Kripto Kitaplar, Ankara 2017.
• ÖZTÜRK, Muammer, “Siyasi Ahlakın İmkânı ve Milli Kalkınma Partisi Nizamnamesi”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan Toplum Bilimleri Dergisi, S. 3, 2014, s.245-266.
• Ziya Şakir, Nuri Demirağ Kimdir?, Fikir Yayınları, İstanbul 2016.
• SIVIŞ, Efe, Türk Demokrasisinin Sıfır Noktası Amerikan Dışişleri Belgeleri Işığında Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2019.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre X, C.XVI, TBMM Matbası, Ankara 1957.
• TOKER, Metin, Tek Partiden Çok Partiye (1944-1950), Bilgi Yayınevi, Ankara 1990.
• YALÇIN, Osman, “Mühürdarzade Nuri Bey’in (Demirağ) Hayatı ve Çalışmaları (1886-1957)”, Ankara Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 44, 2009, s. 743-769.
• YÜCEL, M. Serhan, Türkiye’nin Siyasal Partileri (1859-2006), Alfa Yayınları, İstanbul 2006.
• ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
• B. Süreli Yayınlar (Gazeteler)
• “Kalkınma Partisi”, Cumhuriyet, 10 Temmuz 1945.
• “Yeni Parti’nin İlk İçtimaı”, Cumhuriyet, 28 Ekim 1945.
• “MKP Bir Beyanname Neşrederek Seçimlerden Çekildi”, Cumhuriyet, 27 Mayıs 1946.
• “Kalkınma Partisi Miting Yapmak İstiyor”, Cumhuriyet, 29 Mayıs 1946.
• “Örfi İdare Miting Yapılmasına İzin Vermiyor, Cumhuriyet, 1 Haziran 1946.
• “Bir Beyanname Neşredilerek”, Cumhuriyet, 9 Temmuz 1946.
• “Üç Partinin İstanbul Adayları”, Cumhuriyet, 13 Haziran 1946.
• “Kalkınma Partisi İstanbul Adaylarını İlan etti”, Cumhuriyet, 17 Temmuz 1946.