A NEW INSTRUMENT OF PROPAGANDA IN TURKISH POLICY: THE POLITICISATION OF TELEVISION IN THE 1970S

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: Cumhuriyetin 100. Yılı Özel Sayısı, 217 - 235, 29.10.2023

Bahar İzmir

https://doi.org/10.9737/historystudies.1352087

Öz

Television broadcasting in Turkey officially began with a test broadcast by the Turkish Radio and Television Corporation (TRT) in Ankara on January 31, 1968. As television proved itself in many fields, its impact on the masses was also recognized. The 1971 Memorandum, which abolished TRT's autonomy as the innitial order, proved that the political power of television was being recognized. From August 2, 1974 onwards, TRT continuously aired news and documentaries on the Cyprus Peace Operation, thus proving that television had proved its mettle by announcing an issue that was considered national for Turkey to the whole of Turkey and the world. Similarly, the 1970s became a platform for Süleyman Demirel and Bülent Ecevit to address the public almost every night through television. Thus, the politicization of television began in the 1970s. This paper questions how television was used as a propaganda tool during the 1970s, and aims to draw conclusions about Turkish political life. The article aims to evaluate the propaganda function of television and its legal framework in the light of the TRT Archive, periodicals of the period and archival documents.

Anahtar Kelimeler

AUTONOMY, PROPAGANDA, TELEVISION, TRT

TÜRK SİYASETİNDE YENİ BİR PROPAGANDA ARACI: 1970’Lİ YILLARDA TELEVİZYONUN POLİTİZASYONU

Öz

Türkiye’de televizyon yayıncılığı Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun (TRT) 31 Ocak 1968 tarihinde Ankara’da gerçekleştirdiği deneme yayınıyla resmen başladı. Televizyon yaygınlaştıkça kitleler üzerindeki etkisi de fark edildi. 1971 Muhtırasını yapan kadronun ilk iş olarak TRT’nin özerkliğini kaldırması, televizyonun siyasi gücünün farkına varıldığını gösteriyordu. 2 Ağustos 1974 tarihinden itibaren, TRT sürekli olarak Kıbrıs Barış Harekâtı ile ilgili haber ve belgesellere yer verdi, bu sayede televizyon Türkiye açısından milli olarak kabul edilen bir konuyu tüm Türkiye’ye ve dünyaya duyurarak rüştünü ispatlamış oldu. Aynı şekilde, 1970'li yıllar, Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit'in neredeyse her gece televizyon aracılığıyla halka hitap edip bir platforma dönüştü. Böylece, 1970’li yıllarda televizyonun politizasyonu süreci de başladı. 1970’li yıllar boyunca, televizyon bir propaganda aracı olarak nasıl kullanıldı? Televizyonun propaganda aracı olarak kullanılmasının yasal zemini nasıl oluştu? Bu makale, söz konusu sorulara cevaplar aramayı ve bundan hareketle Türk siyasi hayatına dair sonuçlar çıkarmayı hedeflemektedir. Makale, TRT Arşivi, dönemin süreli yayınları ve arşiv belgeleri ışığında televizyonun propaganda işlevi ve bunun yasal çerçevesini analitik bir şekilde değerlendirilmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

özerklik, propaganda, televizyon, TRT

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devler Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• TRT Arşivi
• Cumhuriyet Halk Partisi 1973 Seçim Beyannamesi
• Cumhuriyetçi Güven Partisi 1973 Seçim Beyannamesi
• Milli Selamet Partisi 1973 Seçim Beyannamesi
• Milliyetçi Hareket Partisi 1973 Seçim Bildirgesi
• Resmî Gazete
• TBMM Tutanakları
• AHMAD, Feroz, Bir Kimlik Peşinde Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2014.
• AKSOY, M, Tek Başına Orkestra: Mahmut Tali Öngören, TİHV Yayınları, Ankara, 2002.
• AKSU, Hülya, Ülkemizde Televizyon Haberciliği ve Haber Programları, Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo-TV Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1992.
• ARIKAN, Salahattin, Bizim TRT, Kardeş Matbaası, Ankara, 1977.
• AZİZ, Aysel, Radyo ve Televizyona Giriş, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No:460, Ankara, t.y.
• BEK, Güler, 1970-1980 Yılları Arasında Türkiye’de Kültürel ve Sanatsal Ortam, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007.
• BİRAND, Mehmet Ali, 30 Sıcak Gün, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1990.
• BİRAND, Mehmet Ali, Kıbrıs Belgeseli, 1. Bölüm, 1989.
• BULUT, Sedef, Muhtıra Sonrası Demokratikleşme Hareketine Örnek Model Olarak 1973 Genel Seçimleri, Berikan Yayınevi, Ankara, 2010.
• CEM, İsmail, Tarih Açısından 12 Mart, Cem Yayınevi, 3.Baskı, İstanbul, 1993.
• CEM, İsmail, TRT’de 500 Gün Bir Dönem Türkiye’sinin Hikâyesi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2010.
• CURRAN, James; SEATON, Jean; Power Without Responsibility: The Press and Broadcasting in Britain, London: Routledge, 2003.
• ÇANKAYA, Özden, TRT Bir Kitle İletişim Kurumunun Tarihi 1927-2000, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
• ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1950’den Günümüze, İmge Kitabevi, Ankara, 2013.
• ÇİÇEK, Yıldız Öztürk, “TRT Kurumu Ankara Oran Yerleşkesinin Kurumun Değişen Mekânsal İhtiyaçlarını Karşılama Potansiyeli Üzerine Bir Değerlendirme”, TRT Akademi, Cilt 2, Sayı 3, Ocak 2017, s. 200, ss.198-223.
• DEVRAN, Yusuf, Siyasi İktidar-TRT İlişkisinin Dünü, Başlık Yayınları, İstanbul, 2011.
• ECEVİT, Bülent, Dış Politika ve Kıbrıs Dosyası, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
• EDİŞ, Enis, Kıbrıs Barış Harekâtı Odağında Bülent Ecevit, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir, 2018.
• EDWARD, Bernays, L., Propaganda, Horace Liveright, New York, 1928.
• EROĞLU, Hamza, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni Yaratan Tarihi Süreç ve Son Gelişmeler, ATO, Ankara, 1976.
• ERSİN, Nimet, Kamu Hizmeti Yayıncılığı ve TRT’de Program Üretim Süreci, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007, s.170-172; Çankaya, 2003.
• ESEN, Selim, Olayların İçinden Bir TRT Tarihi Denemesi, Kanguru Yayınları, Ankara, 2012.
• FIRAT, Melek, 1960-71 Arası Türk Dış Politikası ve Kıbrıs Sorunu, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1997.
• Gayde, Gözde, Kıbrıs Sorununun Belgesellerdeki sunumu: Türkiye’de Üretilen Kıbrıs Belgeselleri Üzerine Bir İnceleme, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2008.
• Gevgili, Ali, Türkiye’de 1971 Rejimi, Tarım Toplumundan Sanayi Toplumuna Geçiş Aşaması, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1973.
• GÖNLÜBOL Mehmet; SAR Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919- 1973), Sevinç Matbaası, Ankara 1974.
• GÜLEN, Ahmet, “Siyasi Partilerin Propagandaları Ekseninde 1977 Genel Seçimleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 65, Güz 2019, ss.119-157.
• HALE, William, Türkiye’de Ordu ve Siyaset: 1789’dan Günümüze, Hil Yayın, İstanbul, 1996.
• Hangi Kıbrıs, yönetmen: Rüstem Batum, 2004.
• İLASLAN, Süleyman, “Özerklik Mücadeleleri Bağlamında Türkiye’de Televizyon Yayıncılığının İlk Dönemi 1968-1971”, Atatürk İletişim Dergisi, Sayı 7, Temmuz 2014, ss. 227-257.
• İLASLAN, Süleyman,, “Türkiye’de Televizyon Yayıncılığının Kuruluşu Üzerine Temel Tartışmalar: Kalkınma, Eğitim ve Milli Güvenlik”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 69, No. 3, 2014, ss. 481-510, s.483-484.
• İLASLAN, Süleyman,, Türkiye’de Televizyon Yayıncılığının Kuruluşu: TRT ve Kamu Hizmeti Etrafında Mücadeleler 1960-1980, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2014.
• JOWETT; O’Donnel, Propaganda and Persuasion, Sage Puplications, USA, 2012.
• KAYALI, Kurtuluş, Ordu ve Siyaset 27 Mayıs-12 Mart 1971, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• KESER, Ulvi, Dünden Bugüne Kıbrıs (1913-2013), Berikan Yayınevi, Ankara, 2013.
• KESER, Ulvi, Kızılay Belgeleri Işığında Kıbrıs Barış Harekâtı 1974, Pulat Basımevi, Ankara, ty,
• KOCABAŞOĞLU, Uygur; Şirket Telsizinden Devlet Radyosuna TRT Öncesi Dönemde Radyonun Tarihsel Gelişimi ve Türk Siyasal Hayatı İçindeki Yeri, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• KURT, Hakan, “Ordu Yerel Basınında Kıbrıs Barış Harekâtı”, ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11 (1), Mart 2021, ss. 173-188.
• MACİT, Burcu, Altuncuoğlu, Neslihan; “Bir Siyasi Propaganda Aracı: Radyo (1950-1960)”, JSHSR, 10 (96), 1266-1281.
• METE, Mehmet, Televizyon Yayınlarının Türk Toplumu Üzerindeki Etkisi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay, Ankara, 1999.
• ORAN, Baskı, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013, Cilt I.
• ÖZDEK, Refik, Hedef TRT, Ekonomik ve Sosyal Yayıncılık, Ankara, 1977.
• ÖZGEN, Murat, Türkiye’de Televizyon Yayıncılığının Gelişimi ve Yasal Çerçevesi, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı 17, 2003.
• ÖZGÜR, Gönenç E., “İletişimin Tarihsel Süreci”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, İstanbul, 2007, Sayı: 28, s.98, ss. 87-102.
• SÖNMEZOĞLU, Faruk, Tarafların Tutum ve Tezleri Açısından Kıbrıs Sorunu (1945- 1986), İstanbul, 1991.
• UÇAROL, Rifat, 1878 Kıbrıs Sorunu ve Osmanlı-İngiliz Anlaşması, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1978.
• ÜNLÜER, Oğuz; “Türkiye’de Televizyon Yayıncılığı Tarihine Analitik Bir Yaklaşım”, Kurgu Dergisi, S.17, 2000, ss.45-54, s. 47.
• E. İnternet Erişim Adresleri https://www.trt.net.tr/kurumsal/kilometre-taslari
• https://www.trtizle.com/trtarsiv
• https://www.tdk.gov.tr/icerik/diger-icerikler/tumsozlukler/