Spatial and Temporal Boundaries and Important Parameters of Late Antıquity in the Scope of Pre-Asian History Studies

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 1, 95 - 112, 15.02.2023

Ahmet Altungök

Öz

There are different approaches for Late Antiquity, which is generally expressed as the end of the Ancient Age and the beginning of the Middle Ages. The boundaries of the period, which is expressed as the Late Antiquity, have not been fully revealed. Some of the scholars who speculate on the boundaries of this period, tend to place Late Antiquity within a thousand-year period. Western historians try to define the spatial and temporal boundaries of this period based on Roman and Eastern Roman history. While determining the boundaries of this period, it would be more appropriate to reveal its distinctive features that are different from the Ancient Ages and the Middle Ages and to define a border in this way. There are many developments that make this period different from the periods before or after it. Late Antiquity is a transitional period between the old and the new world. This period is a period that the political map of today's Europe emerged, the east-west border became clear and also the foundations of the religious structures of today's world were laid. In the context of Late Antique Pre-Asian studies, the political and military developments that emerged due to the presence of Rome and Iran have an important place in determining the boundaries of the period. Therefore, when defining the borders of Late Antiquity, it is necessary to consider the history of Pre-Asia. This article aims to make some determinations about the borders of Late Antiquity, based on the important events that emerged in this period in the context of the history of Pre-Asia.

Anahtar Kelimeler

Late Antiquity, Pre-Asia, Rome, Iran, Historical Borders.

ÖN ASYA TARİHİ ARAŞTIRMALARI KAPSAMINDA GEÇ ANTİKÇAĞIN MEKÂNSAL VE ZAMANSAL SINIRLARI VE ÖNEMLİ PARAMETRELERİ

Öz

Genel anlamda Eskiçağın sonları ve Ortaçağların başları şeklinde ifade edilen Geç Antikçağ için farklı yaklaşımlar söz konusudur. Geç Antikçağ olarak ifade edilen dönemin sınırları tam olarak ortaya konulamamıştır. Bu dönemin sınırlarıyla ilgili fikir yürüten bilim insanlarından bazıları Geç Antikçağı bin yıllık bir zaman dilimine yerleştirme eğilimindedirler. Batılı tarihçiler bu dönemin mekânsal ve zamansal sınırlarını Roma ve Doğu Roma tarihini eksen alarak belirlemeye çalışırlar. Bu dönemin sınırlarını tespit ederken, onun Eskiçağlardan ve Ortaçağlardan farklı olan belirgin özelliklerini ortaya koymak ve bu şekilde bir sınır belirlemek daha yerinde olacaktır. Bu dönemin kendisinden önceki veya sonraki dönemlerden farklı olduğu birçok gelişme bulunmaktadır. Geç Antikçağ eski dünya ile yenidünya arasında bir geçiş dönemidir. Bu dönem günümüz Avrupa’sının siyasi haritasının ortaya çıktığı, doğu-batı sınırının belirgin hale geldiği ve günümüz dünyasının dini yapılarının temellerinin atıldığı bir dönemdir. Geç Antikçağ Ön Asya çalışmaları bağlamında Roma ve Îrân varlığına bağlı olarak ortaya çıkan siyasi ve askeri gelişmeler dönemin sınırlarını belirlemede önemli bir yere sahiptir. Dolayısıyla Geç Antikçağın sınırlarını tespit ederken Ön Asya tarihini de göz önünde bulundurmak gerekir. Bu makale Ön Asya tarihi bağlamında bu dönemde ortaya çıkan önemli olaylardan hareketle Geç Antikçağın sınırları hakkında bir takım tespitler yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Geç Antikçağ, Ön Asya, Roma, Îrân, Tarihi Sınırlar

Kaynakça

• ADENEY, Walter F., From Christ to Constantine: Christianity in the First Three Centuries, Sunday School Union, London 1884.
• AKŞİT, Oktay, Roma İmparatorluk Tarihi, İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1970.
• APPIANUS, Appian’s Roman History II, trs. Horace White, Harvard University Press, London 1912.
• APPIANUS, Appian’s Roman History III, trs. Horace White, Harvard University Press, London 1964.
• ARRIANUS, The Anabasis of Alexander, trs. E. J. Chinnock, Publisher: Hodder and Stoughton, London 1884.
• AGATHIAS, The Histories (Historiae Byzantinae), trs. J. D. Frendo, Walter de Gruyter, Berlin and New York 1975.
• BAILLY, Auguste, Bizans Tarihi 1, çev. Haluk Şaman, Tercüman Yayınları, İstanbul 1974.
• BARTHOLD, W., Türkistan’ın Kültür Tarihi, çev. Gülnisa Aynakulova, Astana Yayınları, Ankara 2022.
• BAYDUR, Nezahat, İmparator Iulianus, İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1982.
• BROWN, Peter, Geç Antikçağda Roma ve Bizans Dünyası, çev. Turhan Kaçar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
• CANEPA, Matthew P., The Two Eyes of the Earth, University of California Press, Berkeley, Los Angeles and London 2009.
• CHEYNET, Jean-Claude, Bizans Tarihi, çev. İsmail Yerguz, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2008.
• DEHEḲĪ, Mahmûd C., Târîḫ-i Siyâsî Eşkâniyân I, Merkez-i Dâ’iretü’l-Ma‘ârif-i Bozorg-i İslâmî, Tehrân 2014.
• DIAKONOFF, Mikhail M., Eşkâniyân, trc. K. Keşâverz, Enteşârât-e Peyâm, Tehrân 1972.
• DIEHL, Charles, Bizans İmparatorluğu Tarihi, çev. Cevdet R. Yularkıran, Kanaat Kitabevi, İstanbul 1939.
• DIGNAS, Beate - Engelbert Winter, Roma and Persia in Late Antiquity, Cambridge University Press, Cambridge 2007.
• ELISAEUS, History of Vartan and the Battle of the Armenians, trs. C. F. Neumann, The Oriental Translation Fund, London 1830.
• EUTROPIUS, Roma Tarihinin Özeti (Breviarium Historiae Romanae), çev. Ç. Menzilcioğlu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2007.
• FREEMAN, Charles, Aegyptos, Yunan ve Roma: Antik Akdeniz Uygarlıkları, çev. Suat Kemal Angı, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2010.
• FRYE, Richard Nelson, The Heritage of Persia, Weidenfeld and Nicolson, London 1962.
• FRYE, Richard Nelson, The History of Ancient Iran, C. H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung, München 1984.
• GIBBON, Edward, Roma İmparatorluğu’nun Gerileyiş ve Çöküş Tarihi II, çev. Asım Baltacıgil, B/F/S Yayınları, İstanbul 1987.
• GHIRSHMAN, Roman, Îrân ez Agâz tâ Eslâm, trc. M. Mu‘în, Şirket-i İntişârât-ı ‘İlmî ve Ferhengî, Tehrân 1971.
• GRANT, Michael, Roma’dan Bizans’a: İ.S. Beşinci Yüzyıl, çev. Z. İlkgelen, Homer Kitabevi, İstanbul 2000.
• GRANTOVSKI, E. A and others, Tariḫ-i Îrân ez Zemân-i Bâstân tâ Emroz, trc. K. Keşâverzî, Puyeş, Tehrân 1980.
• GREGORY, Timothy E., Bizans Tarihi, çev. Esra Erment, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2008.
• GÜNALTAY, Şemseddin, İran Tarihi: Eskiçağlardan İskender’in Asya Seferine Kadar I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1948.
• HALDON, John, Bizans Tarih Atlası, çev. Ali Özdamar, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
• HEEREN, A. H. L., A Manual of Ancient History, D. A. Talboys, Oxford 1829.
• HERODIAN, History of His Own Times, trs. J. Hart, Printed for the Author, and sold by T. Waller, T. Payne and R. Dodsley, London 1749.
• KAÇAR, Turhan, “Dünyaya İki Işık: Geç Antikçağ’da İran ve Roma”, Doğubatı Düşünce Dergisi, C.II, S. 61, Yıl 2012, s. 153-180.
• KAÇAR, Turhan, “Geç Antikçağ Tartışmaları ve Bir Revizyon Önerisi olarak “Birinci Bin Yıl”, Cedrus, C. 6, S. 519, Haziran 2018, s. 519-534.
• LENDERING, Jona, Roma Mermer Şehir, çev. Burak Sengir, Kitap Yayınevi, İstanbul 2011.
• LUKONIN, V. G., Tamaddun-i Îrân-ı Sâsânî, trc. ‘İnâyetullâh Reḍâ, Bungâh-i Tercüme ve Neşr-i Ketâb, Tehrân 1971.
• MAKSYMIUK, Katarzyna, Geography of Roman-Iranian Wars: Military Operations of Rome and Sasanian Iran, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny, Siedlce 2015.
• MALALAS, Chronicle, vol. VIII-XVIII, trs. M. Spinka, The University of Chicago Press, 1940.
• MANGO, Cyril, Bizans: Yeni Roma İmparatorluğu, çev. Gül Çağalı Güven, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
• MANSEL, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• MARQUART, Josef, Îrânşahr, trc. M. Mir Ahmadi, Enteşârât-e Eṭṭelâ‘ât, Tehrân 1994.
• McEVEDY, Colin, Ortaçağ Tarih Atlası, çev. Ayşen Anadol, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004.
• MEŞKÜR, Cevâd, Îrân der Ahd-i Bâstân, Çape Golşen, Tehrân 1984.
• MITCHELL, Stephen, A History of the Later Roman Empire, AD 284-641, Wiley Blackwell, Oxford 2015.
• MOMMSEN, Theodor, The Provinces of the Roman Empire: from Caesar to Diocletian I, Charles Scribner’s Sons, New York 1887.
• MOSSE, Claude, Büyük İskender, çev. N. Yiğitler, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 2005.
• DAMASCUS, Nicoloas of, The Life of Augustus, trs. C. M. Hall, Johns Hopkins University Press, 1922.
• NORWICH, John J., Bizans I: Erken Dönem (MS 323-802), çev. Hamide Koyukan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2013.
• OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, TTK Yayınları, Ankara 2006.
• PIRENNE, Henri, Mohammed and Charlemagne, trs. B. Miall, George Allen and Unwin Ltd, London 1939.
• PIRENNE, Henri, A History of Europe: from the Invasions to the XVI Century, George Allen and Unwin Ltd, New York 1939.
• PÎRNEYÂ, Hasen, Îrân-ı Bâstânî, c. II, Matba’ay-ı Meclis, Tehrân, 1927.
• PHILOSTORGIUS, “Ecclesiastical History”, History of the Church, edt. E. Walford, Publisher: Henry G. Bohn, London 1855, s. 429-528.
• PROCOPIUS, “de bello Persico”, History of the Wars I, edt. H. B. Dewing, William Heinemann and the Macmillan Co., London and New York 1914, s. 1-259.
• PROCOPIUS, “de bello Vandalico”, History of the Wars II, edt. H. B. Dewing, William Heinemann, and G. P. Putnam’s Sons, London 1916, s. 1-209.
• PROCOPIUS, “de bello Gothico”, History of the Wars III, edt. H. B. Dewing, William Heinemann and G. P. Putnam’s Sons, London and New York 1919, s. 1-237.
• RE’ÎSNEYÂ, Rahim, Azerbâycân der Seyri Târîh-i İrân. c. I, İntişârât-ı Nîmâ, Tehrân 1989.
• REZAKHANI, Khodadad, ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity, Edinburgh University Press, 2017.
• ROBERTS, John M. Avrupa Tarihi, çev. Fethi Aytuna, İnkılâp Yayınları, İstanbul 2015.
• SOZOMENUS, “Ecclesiastical Histroy”, History of the Church, edt. E. Walford, Publisher: Henry G. Bohn, London 1855, s. 1-428.
• STRABON, The Geography of Strabo, Vol. I, trs. H. C. Hamilton, Henry G. Bohn Publishing, London 1854.
• TACITUS, Germania Halklarının Kökeni ve Yerleşim Yeri (De Origine et Situ Germanorum), çev. M. Hatapkapulu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2006.
• TREADGOLD, Warren, A History of the Byzantine State and Society, Stanford University Press, 1997.
• VASILIEV, Alexander A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, c. I, çev. Arif Müfid Mansel, Maarif Vekilliği Neşriyatı, Ankara 1943.
• ____________, “Mürur Tezkiresi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul 2006, s. 60-61.
• LARSON, Eugene, “Ionia”, Salem Press Encyclopedia, 2020, s. 1-3.
• MURRAY, John, John Murray III 1808-1892, A Brief Memoir by John Murray IV, John Murray, London 1919.
• MUSTAFAYEV, Söhrab, “Cumhuriyet Döneminde Sıtma ile Mücadele ve Yasal Düzenlemeler (1923-1946)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C. 6, S. 2, Temmuz 2019, s. 1112-1137.
• ÖNAL, Muhsin, Cumhuriyetin Başkentinde ABD’li Misyonerler, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Ankara-İstanos-Muratça İstasyonları, Nobel Bilimsel, Ankara 2022.
• PACK, Sasha D. “Tourism and the History of Travel”, Journal of Tourism History, C. 14, S. 1, Haziran 2022 s. 103-117.
• PARTEN, Arzu, “Kent ve Sessizlik”, İstanbul Aydın Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 5, Haziran 2017, s. 1-12.
• PRATT, Henry, “Pratt’s Improvements in Portmanteaus and Travelling Trunks”, English Patents of Inventions, Specifications: 1868, 1754-1835, Ed. George Edward Eyre ve William Spottiswoode, H.M. Stationery Office, Londra 1857, s. 1-4.
• “Russian Caravan Tea”, Scientific American, C. 81, S. 10, Eylül 1899.
• SCHIFFER, Reinhold, Oriental Panorama: British Travellers in 19th Century Turkey, Editions Rodopi B.V., Amsterdam & Atlanta 1999.
• SERT, Gürkan-Emre Dölen, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Devlet Kinini”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, C. 14, S. 2, Haziran 2013, s. 69-86.
• SEZER, Hamiyet, “Osmanlı İmparatorluğunda Seyahat İzinleri (18-19. Yüzyıl)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 22, S. 33, Mayıs 2003, s. 105-124.
• SOLMAZ, Seyit Ahmet, “Turizmin Doğuşu: Sosyolojik Bir Olgu Olarak Turizm Nasıl Ortaya Çıktı?”, Journal Of Social, Humanities and Administrative Sciences, C. 5, S. 19, Ekim 2019, s. 867-882.
• SMITH, Albert, Customs and Habits of the Turks, Higgins & Bradley, Washington, 1856.
• ŞAHİN, Şayan Ulusan, “Türk Kültüründe At Arabası (At Arabalarının Dili), Bilig, S. 32, Kış 2005, s. 165-178.
• TOSKAY, Tunca, Turizm-Turizm Olayına Genel Yaklaşım, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1978.
• TOURNEFORT, Joseph Pitton, Tournefort Seyahatnamesi, Çev. Ali Berktay-Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.
• TURAN, Şerafettin, “Levant”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul 2003, s. 145-147.
• URRY, John, Turist Bakışı, Çev: İbrahim Yıldız & Enis Tataroğlu, Bilgesu Yayıncılık, Ankara 2009.
• UYSAL, Gürhan-Davut Ateş-İsa İpçioğlu, “Industrial Revolution: Impetus Behind the Globalization Process”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, C. 15, S. 2, Aralık 2008, s. 31-48.
• VERGARA, Fernando-Tamara A. Tadich, “Effect of the Work Performed by Tourism Carriage Horses on Physiological and Blood Parameters”, Journal of Equine Veterinary Science, S. 35, Ocak 2015, s. 213-218.
• YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin, “John Murray’ın Seyahat Rehberlerine Göre Trabzon’u İç Kısımlara Bağlayan Seyahat Güzergâhları”, Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye, Ed. M. Çağatay Özdemir ve Yunus Emre Tekinsoy, Türk Yurdu, Ankara 2016, s. 125-151.
• YAŞAYANLAR, İsmail, “19 ve 20. Yüzyıllarda Kirmasti ve Mihaliç Kazalarında At Yetiştiriciliğine Dair Veriler”, OTAM, S. 37, Bahar 2015, s. 375-396.
• YAZICI, Özgün Forlar, Osmanlı İmparatorluğu’nda Turizm (1850-1923), (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2022.
• YILMAZ, İbrahim, “Osmanlı’da Turizmin Doğuşu ve Gelişimi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 23, S. 3, Eylül 2021, s. 1149-1158.