1935 Genel Nüfus Sayımına Göre Çankırı’nın Demografik Yapısı ve Özellikleri

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 3, 385 - 402, 10.08.2024

Nesrin Hangül

https://doi.org/10.9737/historystudies.1458516

Öz

Nüfus sayımları bir ülkenin sahip olduğu sosyal-ekonomik potansiyeli ortaya çıkarması bakımından büyük önem taşımaktadır. Osmanlı Dönemi’nde sayımlar sadece vergi toplamak ve asker almak amaçlı yapıldığı için nüfus yapısıyla ilgili sağlıklı bilgiler mevcut değildi. Bu bakımdan Cumhuriyet döneminde ilk nüfus sayımı 1927 yılında yapıldı. Bu sayımdan sekiz sene sonra 1935 yılında ikinci bir nüfus sayımı yapıldı. Önemli ayrıntılar içeren bu sayımlar sonucunda nüfusun cinsiyeti, yoğunluğu, eğitim durumu, engellilik durumu, doğum yeri, mesleği, yaş grubu, dini ve mezhebi gibi konularda nüfusun sosyal ve ekonomik yapısıyla ilgili önemli sonuçlar elde edildi. Elde edilen bu sonuçlarla bu çalışmada Çankırı vilayetinin sahip olduğu sosyal-ekonomik durum ortaya çıkarılarak Türkiye ortalaması ve 1927 nüfus sayımı verileriyle karşılaştırıldı. Ayrıca çalışmada Çankırı vilayetinin kısa tarihine, idari yapısına, 1935 sayımı için yapılan hazırlıklara ve 1935 sayımının Çankırı vilayeti özelinde sonuçlarına yer verildi. Çalışma, Türkiye İstatistik Kurumu’nun yayınları başta olmak üzere Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi belgeleri, dönemin basını, konuyla ilgili telif eserler ve tez çalışmaları incelenerek ortaya çıkarıldı.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, Nüfus, Sayım, 1935, Çankırı

Demographic Structure and Characteristics of Çankırı Province According to the 1935 Census

Öz

Population censuses are of great importance in terms of revealing the socioeconomic potential of a country. In the Ottoman period, censuses were conducted only for the purpose of collecting taxes and recruiting soldiers, so there was no reliable information on the population structure. In this respect, the first population census was conducted in 1927 in the Republican period. Eight years after this census, a second one was conducted in 1935. As a result of these censuses, some important information was obtained about the social and economic structure of the population in terms of gender, density, educational status, disability status, place of birth, occupation, age group, religion, and sect. Based on those results, the present study revealed the socioeconomic status of Çankırı province and compared it with the average of Türkiye and with the 1927 census data. A short history of Çankırı province, its administrative structure, the preparations for the 1935 census, and the results of the 1935 census in the province were also included in the study, which drew on the publications of the Turkish Statistical Institute, the documents of the Prime Ministry Republican Archives, the press of the period, copyrighted works, and thesis studies on the subject.

Anahtar Kelimeler

Republic, Population, Census, 1935, Çankırı

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.10.0 .0./ 24.136.11.
• BCA, 30.10.0.0./ 26.148.3.
• BCA, 490.1.0.0./268.1068.2.
• Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (BİGD), 20 İlkteşrin 1935, Genel Nüfus Sayımı Türkiye Nüfusu, Vilayet, Kaza, Şehirler ve Köyler İtibariyle Muvakkat Rakamlar. Ankara:Ulus Basımevi, 1935.
• Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (BİGD), Genel Nüfus sayımı, Türkiye Nüfusu 20 İlkteşrin 1935, Neşriyat Sayısı:75, Cilt:60, İkinci Tab. İstanbul:Hüsnütabiat Basımevi, 1937.
• Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (BİGD), Genel Nüfus sayımı, Türkiye Nüfusu 20 İlkteşrin 1935, Neşriyat Sayısı:75, Cilt:60. Ankara:Mehmetihsan Basımevi, 1937.
• Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, 27 Teşrini Evvel 1927, Umumi Nüfus Tahriri Fasikül 1.Ankara:Hüsnütabiat Matbaası, 1929.
• Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, 28 Teşrini Evvel 1927, Umumi Nüfus Tahriri Fasikül II.Ankara:Hüsnütabiat Matbaası, 1929.
• Başvekâlet Merkezi İstatistik Müdüriyeti Umumiyesi, 27 Teşrinievvel 1927, Umumi Nüfus Tahriri: Vilayet, Kaza, Şehir ve Köyler İtibariyle Türkiye Nüfusu. Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası, 1928.
• BİGD, Genel Nüfus Sayımı, 20 İlkteşrin 1935, Cilt:14, Çankırı Vilayeti. İstanbul: Hüsnütabiat Basımevi, 1937.
• Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet Merkezi İstatistik Müdüriyeti Umumiyesi, 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Vilayet, Kaza, Şehir ve Köyler İtibariyle Türkiye Nüfusu. Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası, 1928.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1925-1926. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1926.
• Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi 1926-1927. Matbuat Müdüriyet-i Umumiyesi, 1927.
• Akşam.“Sayım Hazırlığı”, (19 Teşrinievvel 1935), 3.
• Cumhuriyet. “Genel Nüfus Sayımı Dün Bütün Türkiye’de İkmal Edildi”, (21 Teşrinievvel 1935), 7.
• Çankırı. “20 İlkteşrin 1935 Pazar Günü Memleketin Her Tarafında Genel Nüfus Sayımı Yapılacaktır”, (13 Ağustos 1935) 1.
• Çankırı. “20 İlkteşrin 1935 Pazar Günü Memleketin Her Tarafında Genel Nüfus Sayımı Yapılacaktır”, (27 Ağustos 1935) 3.
• Çankırı, “Genel Nüfus Sayımı Çok Güzel Bitti”, (22 Birinciteşrin 1935), 1.
• Son Posta. “Büyük Dava Başarıldı” (21 Birinci Teşrin 1935), 6.
• Son Posta. “Ne Bir Eksik Ne Bir Fazla” (18 Birinci Teşrin 1935), 1, 8.
• “Çankırı”, Yurt Ansiklopedisi, Türkiye, İl İl: Dünü, Bugünü, Yarını, Cilt:3. İstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982, 1934-2008.
• Aktürk, Sıraç, “Tanzimat’tan Birinci Dünya Harbi’ne Çankırı Sancağı (1839-1914).” Doktora Tezi, Çankırı Karatekin Üniversitesi, 2020.
• Aybar, Celal, Türkiye İkinci Genel Nüfus Sayımı 1935. Ankara: Başvekâlet Matbaası, 1937.
• Büyüktolu, Recep ve Özcan, Mehmet Şah. “Cumhuriyet’in İlk Nüfus Sayımına Göre Çankırı’nın Demografik Yapısı”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bahar, Sayı:31, (2023): 323-348.
• Çakmak, Fevzi. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Nüfusu Kayıt Altına Almaya Yönelik Girişimler”. ÇTTAD, VIII/18-19, (2009): 89-115.
• Erdem, Ufuk.“Cumhuriyet Türkiye’sinin İkinci Nüfus Sayımı (20 Ekim 1935), Karadeniz, 30, (2016):38-55.
• İpek, Nedim, “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Karadeniz ve Doğu Anadolu’da Cereyan Eden Göçler”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:12, S:1, 1999: 161-224.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 1995.
• Kayalan, Ferruh. “1935 Nüfus Sayımına Göre Balıkesir Vilayetinin Demografik Yapısı ve Özellikleri”. BAUNSOBED, 25(47), (2022):259-282.
• Kodal, Tahir, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Genel Nüfus Sayımında Çorum Vilayeti’nin Nüfus Özellikleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:19, Sayı:1, (2009):233-258.
• Sarı, Muhammed. Atatürk Dönemi İç Anadolu Bölgesi’nde İmar-İskân Faaliyetleri (1923-1938). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2015.
• Şahin, İlhan.“Çankırı”, İslam Ansiklopedisi, Cilt:8, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993, 216-218.
• Şen, Begüm. “Çok Partili Hayata Geçiş ve Sonrasında Çankırı: Eğitim, Kültür, Siyasi ve Sosyal Hayat (1946-1960).” Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2020.
• Tamer Aytül ve Bozbeyoğlu, Alanur Çavlin.“1927 Nüfus Sayımının Türkiye’de Ulus Devlet İnşasındaki Yeri: Basında Yansımalar”. Nüfusbilim Dergisi, 2, (2004):73-88.
• Tuğluoğlu, Fatih.“Türkiye Cumhuriyeti’nin İkinci Nüfus Sayımı:20 İlkteşrin 1935, Ne Bir eksik Ne Bir Fazla”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XII/25 (2012):55-78.
• Turp, Muharrem. “Cumhuriyet’in İlk Nüfus Sayımı Verileri Işığında Giresun”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:27, (2021):315-333.
• Uzman, Nasrullah, “1935 Nüfus Sayımı”, Atatürk Ansiklopedisi, s.1, 15/11/2023 tarihinde https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/1935-nufus-sayimi/?pdf=4931 adresinden erişilmiştir
• Yılmaz, Ensar, “Atatürk Dönemi (1923-1938) Türkiye’sinde Demografik Yapının Öne Çıkan Özellikleri”. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 8/58 (2022):700-705.