The Legal Value of The Saying of The Companions in The Sect of Hanafite

Yıl 2017, Cilt: 16 Sayı: 32, 607 - 641, 30.12.2017

Recep Çetintaş

https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.379006

Cited By: 2

Öz

Although there are some narrations attributed to Abū Hanīfa (d. 150/767) in the various sources of early period, the majority of the Hanafite scholars in the early period except Sarahsī (d. 483/1090) did not include them in their works. Only Sarahsī mentioned one of these narrations in his work al-Usūl. It is understood that the other scholars were clearly under the influence of Abū al-Hasan al-Karhī (d. 340/952) in this matter. Because Karhī said that Abû Hanīfa, apart from the consensus (ijma) of the companion of the Prophet, did not say any thing in this regard. For this reason, the Hanafite scholars of the early period preferred the method of determining his views on this subject by examining the fiqh solutions of Abū Hanīfa by means of induction method rather than these narrations. In the end, they have came to the conclusion that the practices of Abû Hanīfa are united in dealing with the consensus of companions and the saying of the companion that no one of them opposes him on the subjects can not be comprehended by the means of aql and that his exercises were different in dealing with the saying of the companion on the subjects that can be comprehended by aql. Hence, the Hanafite scholars allied that consensus of the companions and the saying of the companion on the subjects that would not be comprehended by aql would constitute a legal evidence for the mujtahids who followed them. But they have disagreed on whether the saying of the companions on subjects that can be comprehended by aql would constitute a legal evidence for the mujtahids who followed them or not. In this respect, two different views emerged, represented by Abū Saed al-Berdaī (d. 317/930) and his student Abū al-Hasan al-Karhī. Abū Saed al-Berdaī adopted imitating to the saying of the Companion as absolute obligation (wajib) whether it is in matters that can be comprehended by aql (mind) or that can not be comprehended by aql. The great majority of the Hanafite scholars after Berdaī adopted the same opinion. But Abū al-Hasan al-Karhī while accepting the opinion of his teacher Berdaī about the saying of the companion in matters that can not be comprehended by aql he had rejected the permissssiblity to act according to the saying of the companion in matters may be known by aql. But there are almost no scholars declined Karhī’s opinion about the saying of the companion in matters may be comprehended by aql except Dabūsī (d. 430/1039) and Ibn al-Khumam (d. 861/1457).

Anahtar Kelimeler

Sect of Hanafite, Saying of the Companions, Consensus of Companions, Fatwa, Legal Value

Hanefî Mezhebinde Sahâbe Kavlinin Hüccet Değeri

Öz

Erken döneme ait muhtelif furû’ kaynaklarında sahâbî kavli konusunda Ebû Hanîfe’ye (ö. 150/767) isnat edilen bazı rivayetler mevcut olmakla birlikte Serahsî (ö. 483/1090) hariç ilk dönem Hanefî usulcüler eserlerinde bunlara yer vermemiştir. Yalnızca Serahsî mezkûr rivayetlerden bir tanesini el-Usûl adlı eserinde rivayet etmiştir. Diğerlerinin bu konuda Ebü’l-Hasen el-Kerhî’nin (ö. 340/952) etkisinde kaldıkları anlaşılmaktadır. Zira Kerhî, sahâbe icmâʻı dışında Ebû Hanîfe’den bu konuda sağlam yollarla bir sözün gelmediğini söylemiştir. Bu sebeple ilk dönem Hanefî usûlcüler bu rivayetlerden daha ziyade tümevarım yöntemiyle Ebû Hanîfe’nin fıkhî çözümlemelerini inceleyerek bu konudaki görüşünü tespit etme yöntemini tercih etmişlerdir. Neticede onun sahâbe icmâʻı yanında akıl ile kavranamayacak konularda muhalifi bilinmeyen sahâbe kavliyle amel etme konusunda tatbikatının birleştiği; akıl ile kavranabilecek konulardaki sahâbî kavliyle amel etme hususunda ise tatbikatının farklı olduğu sonucuna varmışlardır. Bundan dolayı mütekaddimûn ve müteahhirûn Hanefî usûlcüler sahâbe icmâʻı yanında akıl ile kavranamayacak meselelerde muhâlifi bilinmeyen sahâbî kavlinin tâbiûn ve onlardan sonra gelen müçtehitler için hüccet teşkil edeceği konusunda görüş birliği etmişlerdir. Buna mukabil akıl ve re’y ile kavranabilecek konularda sahâbe kavlinin hüccet teşkil edip etmeyeceği konusunda görüş ayrılığına düşmüşlerdir. Bu konuda Ebû Saîd el-Berdaî (ö. 317/930) ile talebesi Ebü’l-Hasen el-Kerhî’nin temsil ettiği iki görüş ortaya çıkmıştır. Ebû Saîd el-Berdaî akılla kavranamayacak konularda olduğu gibi akılla kavranabilecek konularda da sahâbe kavliyle amel etmenin vacip olduğu görüşünü benimsemiştir. Berdaî’den sonra gelen Hanefî usûlcülerin çoğunluğu da bu görüşü benimsemişlerdir. Ebü’l-Hasen el-Kerhî ise hocası Berdaî’nin aksine akıl ve re’y ile kavranabilecek konulardaki sahâbî kavliyle amel etmenin câiz olmadığı görüşünü benimsemiştir. Ancak Debûsî (ö. 430/1039) ve İbnü’l-Hümam (ö. 861/1457) dışında Kerhî’nin bu görüşüne meyleden usûlcüye neredeyse rastlanmamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hanefî Mezhebi, Sahâbî Kavli, Sahâbe İcmâʻı, Fetva, Hüccet Değeri

Kaynakça

• Abdülaziz el-Buhârî, Alâuddîn Abdülaziz b. Ahmed, Keşfü’l-esrâr an usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî, Kâhire, Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Abdürrezzâk, Ebû Bekir Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî, el-Musannef, tahk.: Habîbü’r-rahman el- A’zamî, Beyrut. yy. 1987.
• Alâî, Salahuddin Ebû Saîd Halil b. Abdillah ed-Dımeşkî, İcmâlü’l-isâbe fî akvâli’s-sahâbe. tahk.: Muhammed Süleyman el-Aşkar, Kuveyt, 1407.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Sahâbî Sözünün Hukukî Değeri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı: 4, 1990. (323-353).
• Arslan, Ali, Hadiste Metin Tenkidi Prensibi Olarak Tarihe-Vakıaya Aykırılık, Kastamonu, 2013.
• _____ “Râvinin Rivâyetine Muhâlif Amel Etmesi Konusunun Hadis Usûlü ve Hanefî Fıkıh Usûlü Eserlerinde Ele Alınışı”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, sayı: 5, 2017. (88-100).
• Beyhakî, Ahmed b. El-Hüseyin b. Ali b. Musa, el-Medhal ilâ Süneni’l-kübrâ, tahk.: Muhammed Zıyâu’r-rahmân el-Aʻzamî, Kuveyt: Dârul-hulefâu li’l-kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, el-Fusûl fî’l-usûl, tahk.: Acîl Câsim en-Neşmî, Kuveyt, el-Mektebetü’l- irşâd, 1994.
• Çolak, Abdullah, İslâm Hukuk Tarihi ve İslâm Hukukunun Delilleri, Malatya, 2014.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer, Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh, tahk.: Halil Muhyiddin el-Müysü, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2007.
• Debûsî, Te’sîsü’n-nazar, tahk.: Mustafa Muhammed el-Kabânî ed-Dımeşkî, Beyrut, el-Mektebetü’l-külliyeti’l- ezheriyye, ts.
• Ebû Ya’lâ, Muhammed b. Huseyn b. Muhammed el-Ferrâ, el-Udde fî usûli’l-fıkh, tahk.: Ahmed b. Ali b. Seyyid el-Mübarekî, Riyad, 1990.
• Ebû Zehra, Muhammed, Usûlü’l-fıkh, Dâru’l-fikr, 1958.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddin, Silsiletü’l-ehâdîsi’d-daîfe, Beyrut, el-Mektebetü’l-İslâmî, 1985.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasâ min ilmi’l-usûl, Beyrut, el-Mektebetü’asriyye, 2008.
• Günay, Musa, “İmam Ebû Hanîfe’nin Sahâbî Kavli ile İlgili Görüş ve Uygulamaları”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 18, sayı: 29, 2013, (126-141).
• Hâkim, Ebû Abdillah el-Hâkim Muhammed b. Abdillah en-Nisâbûrî. el-Müsredrek ale’s-Sahîhayn, tahk.: Mustafa Abdulkâdir Atâ, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• Hallâf, Abdülvehhâb, İslâm Hukuk Felsefesi, çev.: Hüseyin Atay, Ankara: 1973.
• Herevî, Ebû İsmail Abdullah b. Muhammed b. Ali el-Ensârî, Zemmü’l-kelâm ve ehlih, tahk.: Abdurrahman Abdülaziz eş-Şebel, el-Medinetü’l-münevvere, 1998.
• Hudârî, Muhammed, İslâm Hukuku Tarihi, çev.: H. Hatipoğlu, İstanbul, Kahraman Yayınları, 1974.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah en-Nemirî, Câmiu beyani’l-ilm ve fadlih, tahk.: Ebû Abdurrahman Fevvaz Ahmed Zümerlî, Dâru İbn Hazm, 2003.
• _____ el-İntifâ’ fî fedâili’s-selâseti’l-eimmeti’l-fukahâi Mâlik ve’ş-Şâfiî ve Ebî Hanîfe. Beyrut, yy., ts.
• İbn Ebi’l-Avvâm, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed b. Ahmed b. Hâris es-Saʻdî, Fedâilü Ebî Hanîfe ve ahbâruhu ve menâkıbuh, tahk.: Latîfü’r-Rahmân el-Behrâicî el-Kâsımî, Mekketü’l-mükerreme, el-Mektebetü’l-imdâdiyye, 2010.
• İbn Ebi’l-İz, Ebü’l-Hasen Sadruddîn Muhammed b. Alâuddîn Ali b. Muhammed el-Hanefî, Şerhu’l-akîdeti’t- Tahâviyye, Mektebetü’l-İslâmî, 2005.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed, el-Musannef, tahk.: Kemal Yûsuf el-Hût, Riyad, yy. 1409,İbn Emîru Hâc, et-Takrîr ve’t-tahbîr fî usûli’l-fıkh, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1996.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî, tahk.: Muhammed Fuad Abdülbâkî ve Muhibbüddin el-Hatîb, Kâhire, Dâru’l-beyân li’t-türâs, 1986.
• İbn Hacer, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd, el-İhkâm fî usûli’l-ahkûm, tahk.: Mahmud Hâmid Osman, Kâhire, Dâru’l-hadîs, 2005.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin Muhammed b. Abdülvahid es-Sıvâsî, et-Tahrîr, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• İbn Hüsrev, Ebû Abdullah el-Hüseyin b. Muhammed b. Hüsrev el-Belhî el-Hanefî, Müsnedü’l-İmam el-Aʻ- zam Ebî Hanîfe en-Nu’mân b. Sâbit, tahk.: Latîfü’r-Rahman el-Behrâicî el-Kâsımî, Mekketü’l-Mükerreme: el-Mektebetü’l-imdâdiyye, 2010.
• İbnü’l-Kayyım, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekir el-Cevziyye, İʻlâmü’l-muvakkıʻîn an rabbi’l-âlemin, tahk.: Muhyiddin Abdülhamid, Beyrut, Dâru’l-fikr, 1977.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Fidâ Zeynüddin Kâsım b. Kutluboğa el-Hanefî, Hulâsatü’l-efkâr şerhu Muhtasari’l- Menâr, tahk.: Hâfız Senâullah ez-Zâhidî, Dâru ibn Hazm, 2003.
• İbn Melek, İbn Firişte İzzeddin Abdüllatif b. Abdilaziz, Şerhu Menâri’l-envâr fî usûli’l-fıkh, İstanbul, Salah Bilici Kitabevi, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed Mısri el-Hanefî, Fethü’l-gaffâr bi-şerhi’l-Menâr, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2001.
• İbrahim, Musa İbrahim, el-Medhal ila usûli’l-fıkh ve târihi’t-teşrî’il-İslâmî, Amman, 1989.
• İbnü’s-Saâtî, Ahmed b. Ali b. Tağleb b. Ebi’z-Ziya, Nihâyetü’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl, tahk.: Hasan İsbir, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
• Leknevî, Abdülalî Muhammed b. Nizâmüddin Muhammed es-Sehâlevî, Fevâtihu’r-rahamût bi şerhi Müsellemi’s- sübût, neş.: Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Abdülhayy b. Muhammed, en-Nâfiu’l-kebîr şerhu’l-Câmii’s-sağîr, Beyrut, yy. 1986.
• Molla Fenârî, Şemsüddin Muhammed b. Hamza b. Muhammed, Fusûlü’l-bedâîʻ fî usûli’ş-şerâiʻ, tahk.: Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâil, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2006.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz, Mirʻâtü’l-usûl Şerhu Mikâti’l-vüsûl, tahk.: İlyas Kaplan et-Türkî, Beyrut, Dâru Sâdır, 2011.
• Nas, Taha, “İmam Şâfiî’nin Sahâbe Kavline Bakışı”, Artuklu Akademi Dergisi (Journal of Artuklu Academia), 2014/1 (1), s. 183-208.
• Nesefî, Ebü’l-Berekat Hafızüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd Nesefî, Menâru’l-envâr, (İbn Melek’in şerhi içerisinde), İstanbul, Salah Bilici Kitabevi. ts.
• Özdemir, Recep, “İmam Malik’in Metodolojisinde Sahâbî Kavlinin Delil Değeri”, Türk-İslâm Medeniyeti akademik Araştırmalar Dergisi, Yıl. 11, sayı: 22, Konya, 2016, (203-225).
• Pezdevî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed, Usûlü’l-Pezdevî (Abdülaziz el-Buhârî’nin Keşfü’l-esrâr an Usûli fahri’l-İslâm el-Pezdevî adlı şerhi içinde), Kahire, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, ts.
• Sadruşşerîʻa, Ubeydullah b. Mesʻûd b. Mahmud el-Mahbûbî el-Buhârî el-Hanefî, Tenkîhu’l-usûl fî halli gavâmi’t-’tenkih (Taftazânî’nin Şerhu’t-telvîh ale’t-Tavzîh li metni’t-Tenkîh fî usûli’l-fıkh adlı eseri içinde), Mısır, 1996.
• Saîd b. Mansur, Sünen-i Saîd b. Mansur, tahk.: Habîbürrahman el-Aʻzamî, Beyrut, Dâru’l-fikr, 1985.
• Semʻânî, Ebü’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed b. Abdilcebbâr, Kavâtiüʻl-edille fî’l-usûl, tahk.: Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâîl eş-Şâfiî, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye. 1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed, Uyûnü’l-mesâil, tahk.: Selâhaddîn en-Nâhî, Bağdat, yy. 1966.
• Semerkandî, Alâuddin Şemsünnazar Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed, Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-ukûl, tahk.: Abdülmelik Abdurrahman es-Saʻdî, Mekketü’-l-mükerreme: el-Vüzâratü’l-evkâf, 1987.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, el-Usûl, İstanbul, Kahraman Yayınları. 1984.
• Serahsî, el-Mebsût, Beyrut, Dâru’l-fikr, 1993.
• Signâkî, el-Hüseyin b. Ali b. Haccâc b. Ali Hüsâmüddin, el-Kâfî fî Şerhi’l-Pezdevî, tahk.: Fahruddin Seyyid Muhammed Gânit, Kâhire, yy. 2001.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris, er-Risâle, tahk.: Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut, ts.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali b. Yûsuf, et-Tebsıra fî usûli’l-fıkh, tahk.: Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmail, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyub, el-Muʻcemü’l-evsât, tahk.: Tarık b. Ivazullah b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrahim el-Huseynî, Kâhire, yy. ts.
• ______ el-Muʻcemü’s-sagîr, tahk.: Muhammed Şekûr Mahmud el-Hâc, Beyrut, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985.
• Taftazânî, Saʻdüddin Mesʻûd b. Ömer, Şerhu’t-Telvîh ale’t-tavzih li metni’t-Tenkîh fî usûli’l-fıkh, tahk.: Zekeriyya Umeyrât, Beyrut, yy. 1996.
• Uzunpostalcı, Mustafa, “İlk İki Asırda Fıkıh”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2, Konya, 1986.
• Yahya b. Maîn, Ebû Zekeriya, Târihu Yahya b. Maîn, tahk.: Ahmed Muhammed Nur Seyf, Mekketü’l- Mükerreme, el-Mektebetü’l-imdâdiyye, 1979.
• Yaman, Ahmed ve Çalış, Halit, İslâm Hukukuna Giriş, İstanbul, İFAV yayınları, 2012.
• Zeylaî, Cemâlüddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf, Nasbu’r-râye li ehâdîsi’l-Hidâye, Kâhire, Dâru’l-hadîs, ts.