Jalal al-Din Al-Dawani and His Commentary of The Surah of al-Fatiha

Yıl 2019, Cilt: 18 Sayı: 35, 1 - 22, 30.06.2019

Mehmet Çiçek , Esat Yılmaz

https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.449928

Öz

Abstract

Interpretation
of the Qur’an that started with the appearance of the Qur’an on the scene of
history refers to a continuous act lasting to the doomsday. So, we will deal
with a figure whose interpretation of the Qur’an could be considered under the
title of commentary of allusion (ishari), Jalal al-Dın al-Dawani. We
will first present the tafsir works of al-Dawani. Then we will edit his
exegesis of the surah of al-Fatiha based on six manuscript copies. Also we will
try to evaluate his work.

When we look
at al-Dawani’s studies of Qur’anic exegesis, we can see al-Dawani chooses a
specific issue as the subject. So, his commentary of the surah of al-Fatiha is
a sample of this. The commentary is consists of two parts. The first part
examines the relationship of God to creatures, while the second part is about
the relationship of creatures to God. Al-Dawani first differentiates the
essence of God from His attributes, then studies on the quality of relationship
of Divine attributes to creatures in the first part of the commentary of the
surah. In the second part, he questions the possibility of reaching God from
the world of abundance. Here, he states that arifs, the owners of
sayr u suluk, and ahl al-istidlal who hit the right are bestowed favor
while he describes those who could not go beyond the curtain of abundance as
those who are subjects of God’s anger and who go astray.

Summary

Preferring
the concept of ishara instead of ta’wil in the historical process, Sufis
utilized the concept of ishara regarding the qur’anic exegesis in two meanings.
The first is interpretations whose moral emphasis is strong in relation to
zuhd, which came to mind at the first place. The second one is symbolic
expressions having a theoretical language that was seen in Ibn Arabi and Sadr
al-Din al-Kunawi. Although this language comprises a comprehensive approach to
the world, and therefore the Quran as well, it has not produced a general
discourse regarding tafsir, but instead has focused on certain chapters and
verses. For example, the language that formed around the chapter of “Ikhlas” is
an original example of this phenomenon. One of the commentators in this
tradition is Dawani, who is the subject of this article. However, we will not
look at Dawani’s commentary on the tafsir of the chapter of “Ikhlas”, but
instead we will analyze his epistle on the chapter of al-Fatiha, which we
believe to be using the same rhetorical devices.

Dawani, who
was born in a village nearby Iran’s Kazerun, has been influential, not only in
his own region, but also in different cultural basins such as Anatolia,
Khorasan and Transoxiana. The fact that his epistle on the tafsir of the
chapter of al-Fatiha is extant in twelve manuscripts (according to our own
findings) in Turkish libraries is a clear indicator of this influence. One of
his Anatolian students is Abdurrahman ibn Ali ibn Muayyad-zada al-Amasi, also
known as simply Muayyad-zada. It is narrated that Muayyad-zada had an important
role in the dissemination of his works and his views in Ottoman lands. This is
also remarkable, in that it show that in the Islamic world political border are
not representative of cultural borders.

It is
possible to group Dawani’s tafsir works under three headings. Since he did not
write a tafsir on the entire Quran his works consist of tafsirs on entire
chapters, tafsirs on verses, and tafsir works as commentaries. In this article,
we will examine one of Dawani’s chapter tafsirs, namely his tafsir on the
chapter of al-Fatiha. In light of the extant manuscripts and other data, we
have not been able to determine exactly the epistle’s date of composition,
since we have not been able to find the author’s manuscript. However, there is
no doubt in the examined manuscripts that the epistle belongs to Dawani.

In this
article, we will present a critical edition of the tafsir on the chapter of
al-Fatiha, based on six of the twelve extant manuscripts. The manuscript used
as the primary manuscript for this edition is located in Suleymaniye Library
Esad Efendi Collection nr. 1143. This manuscript was chosen because it contains
the entirety of the work, including a note of completion (farag).

Dawani’s
tafsir on the chapter of al-Fatiha consists of two parts. In the first part,
God’s relation to the world is highlighted, whereas in the second part it is
the world’s relation to God that is highlighted. Dawani, in the beginning of
the chapter, distinguishes between God’s essence and his attributes, and
examines the quiddity of the relation between the attributes and the world. In
the second part, he investigates that possibility of reaching God from the
world of multitude. In this regard, he says that the “knowers” (arifun), the
people of sayr-i suluk, and those of the rationalists who reach correct
conclusions have been given blessings, whereas those who are unable to surpass
the veil of multitude have strayed from God’s path.

Contravening
what is customary, this commentator does not examine the chapter starting with
tradition (riwaya) followed by rational commentary (diraya). Dawani, who does
not have anything remarkable to say regarding traditions, also does not
interpret the chapter using rational/inferential methods. On the contrary, he
examines the chapter using the theoretical terminology of kashf, which is
mostly seen in the mystical tafsir literature. Accordingly he uses an ishraqi
language to deal with theological (kalami), philosophical and mystical (sufi)
elements that he encounters in the chapter.

We believe
that Dawani’s epistle is in one regard a work of methodological character,
trying to reveal the grounding for the relation between interpretation (ta'wil)
and mystical (ishari) interpretation. From this viewpoint, it exemplifies a
different kind of activity than general works on tafsir. Moreover, since it is
impossible to know God’s essence, this also negates the assertion of certitude
in ascertaining meaning. Nonetheless, the interpretations that are put forth
cannot be claimed to be completely subjective, since the world is not independent
of God.

Anahtar Kelimeler

Al-Dawani, Surah of al-Fatiha, Qur’anic Exegesis, Ahl al-kashf, Ahl al-istidlal

Celâleddîn ed-Devvânî ve Fatiha Sûresi Tefsiri

Öz

Kur’an’ın tarih sahnesine inmesiyle başlayan tefsir faaliyeti, kıyamete kadar devam edecek bir eyleme işaret eder. İşte biz bu makalede Kur’an’a dair yorumlarını işârî tefsir başlığı altında değerlendirebileceğimiz bir simayı, Celâleddîn ed-Devvânî’yi ele alacağız. Makalede Devvânî’nin tefsire dair çalışmalarını öncelikle sunacağız. Devamında Fatiha suresine dair yaptığı tefsiri tespit ettiğimiz yazmalar arasından 6 tanesi ışığında tahkik edeceğiz. Ayrıca Fatiha suresi risalesini değerlendirmeye çalışacağız. 

Devvânî’nin tefsir çalışmalarına baktığımızda belli bir meseleyi kendisine konu edindiğini söyleyebiliriz. İnceleyeceğimiz Fatiha suresi tefsiri çalışması da bundan âzâde değildir. Şöyle ki sûre iki kısımdan oluşmaktadır. İlk kısmında Allah’ın varlıkla ilişkisine işaret edilirken ikinci kısımda varlığın Allah’la ilişkisi ele alınmaktadır. Devvânî de surenin ilk kısmında Allah’ın zâtı ile sıfatlarını ayırarak sıfatların varlıkla ilişkisinin nasıllığını incelemektedir.  İkinci kısımda ise çokluk âleminden Allah’a ulaşmanın imkânını irdelemektedir. Bu meyanda o; ariflere, seyr-i sülûk sahiplerine ve isabet eden istidlal ehline nimet verildiğini söylerken çokluk perdesini aşamayanları Allah’ın yolundan uzaklaşanlar ve sapanlar olarak nitelemektedir. 

Anahtar Kelimeler

Devvânî, Fatiha suresi, Keşf ehli, Tefsir, İstidlal ehli

Kaynakça

• Akbay, Cevdet. Celâleddin ed-Devvânî ve Tefsîru Ḳul Yâ Eyyuhel Kâfirûn. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1987.Akman, Mustafa. Celâleddin ed-Devvânî. İstanbul: Ensar Yayınları, 2017.Anay, Harun. “Devvânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 257. Ankara: TDV Yayınları, 1994.Anay, Harun. Celâleddin ed-Devvâni ve Hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1994. Ayderûs, Abdülkādir b. Şeyh b. Abdullah, el-Huseynî, el-Haḍramî, el-Yemenî, el-Hindî. en-Nûru’s-Sâfir ‘an Ahbâri’l-Ḳarni’l-‘Âşir. Nşr. Ahmed Ḥālû - Mahmûd el-Arnavûd - Ekrem el-Bûsyî. Beyrût: Dâru Ṣâdır, 2001.Brockelman, Carl. Geschichte Der Arabischen Litteratur: zweiter supplementband. 3 Cilt. Leiden: E.J.Brill, 1938.Devvânî. Ḥâşiye ‘ale’l-Beyḍâvî ‘alâ sûreti’l-Fâtiḥa. Murad Molla, 215: 1-66. Murat Molla Kütüphanesi.Devvânî. Ḥâşiye‘alâ tefsîri sûreti’l-İḫlâṣ li İbn Sînâ. Hamidiye, 1441: 132-138. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Ḥâşiye‘alâ tefsîri sûreti’l-İḫlâṣ li İbn Sînâ. Ragıp Paşa, 1469: 45-51. Ragıp Paşa Kütüphanesi.Devvânî. Risâle fî taḥḳiḳi intâci ḳavlihi ve lev ‘alimellahu fîhim ḫayran. Halet Efendi, 450: 70-71. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Risâle fî tefsîri ḳavlihi Te‘âlâ Âmentü ennehû lâ ilâhe illelleẕî. Çelebi Abdullah, 175: 159-162. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Risâle fî tefsîri ḳavlihi Te‘âlâ Âmentü ennehû lâ ilâhe illelleẕî. Kasîdecizâde, 757: 1-6. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Risâle fî tefsîri ḳavlihi Te‘âlâ Âmentü ennehû lâ ilâhe illelleẕî. nr. 1020: 6b-7b. Kütahya Tavşanlı Zeytinoğlu Kütüphanesi.Devvânî. Risâle fî tefsîri ḳavlihi Te‘âlâ yâ benî âdeme ḫuẕû zîneteküm. Esad Efendi, 1143: 83-88. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Risâle fî tefsîri ḳavlihi Te‘âlâ yâ benî âdeme ḫuẕû zîneteküm. Esad Efendi, 3685: 150-164. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Risâle fî tefsîri sûreti ḳul yâ eyyühe’l-kâfirûn. Esad Efendi, 246: 111-117. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Risâle fî tefsîri sûreti ḳul yâ eyyühe’l-kâfirûn. Esad Efendi, 3733: 19-40. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Risâle fî tefsîri sûreti ḳul yâ eyyühe’l-kâfirûn. Giresun Yazmalar, 100: 15-29. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Risale fî Tefsîri Sûreti’l-iḫlâṣ ve Sûreti'l-Kâfirûn. Hacı Beşir Ağa Bölümü, 666: 117-126. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Risâle fi’t-Tefsîr, Lala İsmail 703:126-130. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Risâle müte‘alliḳa ilâ sureti ḳul yâ eyyühe’l-kâfirûn. Giresun Yazmalar (tüyatok), 3572: 15a-29a. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru âyeti yâ benî âdeme ḫuẕû zîneteküm. Ragıp Paşa, 1469: 2-10. Ragıp Paşa Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru ḳavlihi Te‘âlâ yâ benî âdeme ḫuẕû zîneteküm. Reisülküttab, 1147: 130-137. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru ḳul yâ eyyühe’l-kâfirûn. Atıf Efendi, 2793: 5b-15a. Atıf Efendi Devlet Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru ḳul yâ eyyühe’l-kâfirûn. Fazıl Ahmed Paşa, 1602: 93b-96b. Köprülü Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru ḳul yâ eyyühe’l-kâfirûn. Hacı Mahmud Efendi, 385: 99-112. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sureti ḳul yâ eyyühe’l-kâfirûn. Karaçelebizâde, 342: 31-43. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sureti ḳul yâ eyyühe’l-kâfirûn. Reisülküttab, 1147: 152-161. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sureti ḳul yâ eyyühe’l-kâfirûn. Şehid Ali Paşa, 316: 558-566. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru Sûreti’l-iḫlâṣ. Esad Efendi, 246: 120-127. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru Sûreti’l-iḫlâṣ. Hacı Mahmud Efendi, 385: 74-88. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru Sûreti’l-iḫlâṣ. nr. 3186/1: 1b-26b. Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru Sûreti’l-iḫlâṣ. Reisülküttab, 1147: 140-151. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru Sûreti’l-iḫlâṣ. Şehid Ali Paşa, 321: 75-89. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sûreti’l-kâfirûn. Cârullah, 99: 1-12. Süleymaniye Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sûreti’l-kâfirûn. nr. 1548: 54b-61a. Burdur İl Halk Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sûreti’l-kâfirûn. nr. 1849: 30b-40b. Amasya İl Halk Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sûreti’l-kâfirûn. Ragıp Paşa 1469: 10-20. Ragıp Paşa Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sûreti’l-kâfirûn. Veliyüddin Efendi, 171:1-3. Beyazıt Devlet Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sûreti’l-kâfirûn. Veliyüddin Efendi, 2134: 100b-115a. Beyazıt Devlet Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sûreti’l-kâfirûn. Veliyüddin Efendi, 269: 228b-245b. Beyazıt Devlet Kütüphanesi.Devvânî. Tefsîru sûreti’l-kâfirûn. Veliyüddin Efendi, 3277: 31b-42b. Beyazıt Devlet Kütüphanesi.Eroğlu, Muhammed. “Müînüddin Îcî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21: 414-416. Ankara: TDV Yayınları, 2010.Hansârî, Muhammed Bâkır b. Zeynelabidîn b. Ca‘fer el-Mûsevî. Ravẓâtü'l-cennât fî ahvâli'l-ulemâi ve's-sâdât. Nşr. Esedullah İsmailiyyân. 8 Cilt. Tahran, Kum: Mektebetü İsmailiyyân, 1390.İbnü’l-‘İmâd, Şihâbuddîn Ebü’l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. 10 Cilt. Nşr. Abdülkādir Arnaut - Mahmûd Arnaut. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1406/1986.Kâtib Çelebi, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullah. Keşfü’ẓ-ẓünûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-arabî. ts.Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn: terâcimu muṣannifi’l-kütübi’l-‘Arabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1414/1993.Leknevî, Ebü’l-Ḥasenât Muhammed Abdülḥayy b. Muhammed. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-ḥanefiyye. Nşr. Muhammed Bedreddin Ebû Firâs en-Na‘sânî. Mısır: Matbaatü’s-Se‘âde, 1324.Sehâvî, Ebü'l-Ḫayr Şemseddin Muhammed b. ‘Abdurrahmân. ed-Ḍav‘ü'l-lâmi‘ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsi‘.12 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl. 1412/1992.Soysal, Fikret. Celâleddin ed-Devvâni’nin Firavun’nun İmanı Konusundaki Görüşleri ve Ali el-Kari’nin Eleştirisi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2004.Şevkānî, Muhammed b. ‘Ali. El-Bedru’t-ṭâli‘ bi meḥâsini min ba‘di’l-ḳarni’s-sâbi‘. 2 Cilt. Kâhire: Daru’l-Kütübi’l-İslâmî. ts.Turgut, Ali Kürşat. “Devvânî ve Enmûzecu’l-Ulûm Adlı Eseri”. EKEV Akademi Dergi 18/59 (Bahar 2014): 443-455.Zirikli, Hayreddîn. el-A‘lâm: Kāmûsu terâcimi li-eşheri'r-ricâl ve'n-nisâ. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.