The Semantic Change in Arabic Words that Are Mentioned in the Book of Silsilat al-Lisān

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 2, 823 - 848, 30.12.2020

Malek Hassan Mahmoud Abdul Qader

https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.741499

Cited By: 2

Öz

Arabic language learners in the Turkish Republic are basically divided into two sections of students: the students of theology and the students of literature. Arabic language is, usually, taught to these two sections during a preparatory stage throughout a course of Arabic language which uses various books such as "Silsilat al-Lisân”. However, as soon as the students finish their preparatory stage, they find themselves surrounded with classical Arabic texts, especially the students of theology, whose study focuses on Holly Quran and as-Sunnah among other many resources that need strong vocabulary inventory that students should acquire through the predatory stage. What students have learnt from modern vocabulary cannot help them in understanding the Classical Arabic texts. On the other hand, the Turkish language has borrowed a great number of Arabic words. It is worth mentioning that some words moved from Arabic to Turkish have changed their meanings to some certain words and expressions in Arabic, but this has resulted in some misunderstanding of meanings of the words by the Turkish students.
The importance of this study lies in that the book of "Silsilat al-Lisân" attracts the attention of the Arabic teachers who teach this book, so they can inform and notify Turkish students about the semantic change happened over the Arabic words throughout history or after their movement to Turkish to make it easier for the students to understand the Arabic texts in spite of the historical variety and make them avoid any misunderstanding that is related to the semantic change.
This study aims to investigate the semantic change of Arabic words in the Book of "Silsilat al-Lisân" and this general objective underlies some sub objectives that can be achieved by answering the questions of the study which are: 1. What is the semantic change? What are its reasons? What are its types? 2. What are the Arabic words that were included in the book of "Silsilat al-Lisân" and semantically changed inside the Arabic language or by the movement into the Turkish language?
In order to answer these questions, the study was divided into two parts: the theoretical part and the practical part. The theoretical part that depended on the inductive approach to the resources that tackled the issue of the semantic change to identify its meaning, reasons and styles. The study redressed some issues that were not in the resources and have been approved. The paper appended each reason and style with many clear examples.
As for the practical part, it was represented by making an induction to all the words semantically changed in the book of "Silsilat al-Lisân". This part was divided into two sections: the semantic change of the Arabic meaning of the Arabic words and the semantic change in the Arabic words moved into the Turkish language in the book of "Silsilat al-Lisân". Throughout the induction and collection process, the study depended on standards and approaches in order to narrow the words down and count them such as the process of approving nouns not verbs because Arabic language is a derivative language and knowing the indication of the noun makes recognizing the function of the verb an easy task. Also, the linguistic borrowing from Arabic to Turkish is usually a "nounal" one. Furthermore, the study was based on the lexical meaning of the word, which is common neither the rhetorical one nor using the private meaning that cannot be confined.
The study resulted that the reasons behind the semantic change are linguistic, social, psychological and cultural. Also, the semantic change of words can take many forms such as narrowing and widening. It counted 180 Arabic words mentioned in the Book of "Silsilat al-Lisân" that had undergone semantic changes. 140 of these words evolved in Arabic itself and 42 words were also evolved after their movement to Turkish. Finally, the study recommended doing many studies about this phenomenon to make it easier to understand classical Arabic and to avoid any misunderstanding.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Eloquence, Arabic for Non-Native Speakers, Silsilat al-Lisân, Semantics, Semantic Change

Silsiletu’l-Lisân Kitabında Geçen Arapça Kelimelerde Anlam Değişmesi

Öz

Türk üniversitelerinde Arapça öğrenenler: ilahiyat öğrencileri ve edebiyat öğrencileri olmak üzere iki kategoriye ayrılmaktadır. Genellikle Arap dili, bu iki gruba hazırlık sınıflarında “Silsiletü’l-Lisân” gibi modern Arapça’ya dayalı müfredatı içeren kitaplar aracılığıyla öğretilmektedir. Bununla birlikte, “Silsiletü’l-Lisân” ve bu iki öğrenim grubunun kaynaklarının ve referanslarının çoğu, Arap dilinin zaman içinde anlamsal değişimlere uğramış olan klasik Arapça’ya ait ifadeler ile yazılmıştır. Bu kelimelerin Türkçe'ye aktarılmasıyla, hazırlık aşamasındaki öğrenci tarafından öğrenilen kelimelerin anlamları, klasik metinleri anlamada ona yardımcı olmamakta, üstelik yanlış anlamasına da yol açmaktadır.
Dilin değişmesi konusu farklı perspektiflerden pek çok araştırmacının ilgisini çekmiş, ancak araştırmalarda bu konunun anadili Arapça olmayanlara öğretilmesi üzerinde durulmamıştır. Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti'nde birçok yükseköğretim kurumunda Türk öğrencilere Arapça öğretmek için onaylanmış kitaplardan biri olan "Silsiletü’l-Lisân" kitabında yer alan Arapça ifadelerin anlamsal değişimini ele almaktadır. Söz konusu kitap Birleşik Arap Emirlikleri'ndeki "The Mother Tongue Center" tarafından basılmış olup sürekli güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Kitap dört seviyeden oluşmaktadır: Giriş, başlangıç, orta ve ileri düzey. Bu dört seviye çeşitli dil becerilerini kapsamaktadır: Okuma, yazma, dinleme ve konuşma. Bölümleri farklı dilbilimsel araştırmalara ayrılmıştır: Fonem, morfoloji, gramer, sözlük ve belagat. Her seviye iki ders kitabından oluşmaktadır. Giriş alıştırma kitabına ek olarak toplam sekiz kitap içermektedir.
Bu çalışmanın önemi, Arap dili öğretmenlerinin, özellikle de öğrencisi Türk olan öğretmenlerin, tarih boyunca Arapça ifadeleri etkileyen “anlamsal gelişim„ kısmına ya da bu ifadelerin Türkçeye aktarılmalarında, “Silsiletü’l-Lisân” kitabı özelinde dikkatleri çekmesidir. Öğretmen, Türk öğrencinin dikkatini bu konulara çekerek Arapça metinlerin çeşitli tarihsel aşamalarının anlaşılmasını dolayısıyla Arapça’yı öğrenmesini kolaylaştıracaktır. Ayrıca Arapça öğrenen Türk öğrencinin kelimelerin anlamsal gelişiminden kaynaklanan yanlış anlamalara düşmesini de engelleyecektir.
Bu çalışma, " Silsiletu’l-Lisân " kitabında yer alan Arapça ifadelerin anlamsal gelişimini teorik ve pratik olmak üzere iki başlık üzerinden ele almaktadır. Bu bağlamda karşımıza iki temel soru çıkmaktadır. Birincisi: Anlamsal değişme, sebepleri ve metotları nelerdir? İkincisi: Anlambilimsel gelişim açısından “Silsiletu’l-Lisân” kitabında geçen Arapça kelimeler nedir ve Türkçe’ye aktarımı nasıldır? Bu iki sorunun cevabı, çalışmanın iki konuya bölünmesini gerektirmektedir: Birincisi anlamsal değişme kısmı, ikincisi ise nedenleri-örüntüleri ile ilgili olan teorik kısmıdır. Teorik açıdan; anlamsal gelişim, nedenleri ve kalıpları tümdengelim yöntemi kullanılarak ele alınmıştır. Pratik açıdan ise, "Silsiletu'l-Lisân" kitabında anlamı değişen ve gelişen tüm ifadeler için tümevarım yöntemi kullanılmaktadır. Bu kısım da iki farklı kategoriye ayrılmıştır: Birincisi, "Silsiletu'l-Lisân" kitabında geçen Arapça kelimelerin kendi içinde anlamsal değişimi; ikincisi ise Türkçe’ye intikal eden Arapça kelimelerin anlamsal değişimidir. Bütün tümevarım ve toplama süreci boyunca çalışma, kelimelerin sınırlandırılması ve sayılması açısından belirli standartlara ve yaklaşımlara dayanmaktadır. Çünkü Arapça iştikakî bir dildir. İsmin delaletini bilmek, fiilinde anlamını bilmeyi kolaylaştırmaktadır. Nitekim Arapça’dan Türkçe’ye geçişler daha çok isimler yoluyla olmuştur. Bu bağlamda çalışma, belağî ya da kelimelerin özel kullanımındaki anlamlarına delalet etmenin aksine Türkçe’de çağdaş ve sözlük anlamına işaret etmesine dayanmaktadır.
Çalışmada tümevarım yöntemi kullanılarak anlamsal değişmenin, kelimelerin hayatındaki sürecin özü olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bunun nedenleri arasında dilsel, sosyolojik, kültürel, psikolojik, ansiklopedik ve medeniyetle ilgili farklılıklar yer almaktadır. Aynı şekilde, kelimelerin anlam bilimsel değişiminde daralma, genişleme ve çeşitli retorik yöntemler gibi birçok unsurlar da yer almaktadır. Çalışma, "Silsiletu’l-Lisân" daki anlam bilimsel gelişmeden etkilenen 180 Arapça kelime ile sınırlandırılmıştır. Bu 182 kelimenin 140’ının anlamı Arapça içinde değişirken, 42 kelimenin anlamı ise Arapça’dan Türkçe’ye aktarılırken değişmiştir. Araştırma, klasik Arapça metinlerin anlaşılmasını kolaylaştırmak ve öğrenciyi yanlış anlamaya düşmekten kurtarmak için bu olgunun daha fazla incelenmesine ihtiyaç olduğunu da göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Arap Dili ve Belagatı, Ana Dili Arapça Olmayanlar, Silsiletü’l-Lisân, Anlambilim, Anlam Değişmesi.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagat, Ana Dili Arapça Olmayanlar, Anlambilim, Anlam Değişmesi, Silsiletu’l-Lisân

التطوّر الدلالي في الألفاظ العربية الواردة في كتاب سلسلة اللسان

Öz

إنّ التطوّر اللغوي سنة في حياة أي لغة لا سيما المستوى الدلاليّ فيها. فالمستوى الدلالي للغة يتسم بمرونة كبيرة في التغير والتطور والانتقال بين اللغات المختلفة. وهذا التطور ليس بالضرورة أن يكون مقصودا بل هو غالبا ما يكون عفويا وتلقائيا. وقد حظت مسألة التطور اللغوي باهتمام العديد من الباحثين وفق منظورات عديدة، إلا أنّهم لم يولوا عناية بالغة لأثر هذه المسألة في تعليم اللغة العربية للناطقين بغيرها. وتتناول هذه الدراسة مسألة التطور الدلاليّ للألفاظ العربية الواردة في كتاب "سلسلة اللسان"، وهو أحد الكتب المعتمدة في الكثير من مؤسسات التعليم العالي في الجمهورية التركية لتعليم اللغة العربية للطلبة الأتراك. وهذا الكتاب صادرٌ عن "مركز اللسان الأم" في الإمارات العربية المتحدة، وهو قيد التحديث والتطوير المستمر. ويتكون الكتاب من أربعة مستويات: التمهيديّ، والمبتدئ، والمتوسط، والمتقدم. وتغطي هذه المستويات الأربعة مختلف المهارات اللغوية قراءة وكتابة واستماعا ومحادثة، موزعة أقسامها على مختلف المباحث اللغوية: صوتا وصرفا، ونحوا، ومعجما، وبلاغة. وكلّ مستوى يتكون من كتابين دراسيين بحيث يكون مجموعها ثمانية كتب، إضافة إلى كتاب التدريبات للمستوى التمهيديّ. ويعتمد هذا الكتاب على اللغة العربية الفصيحة المعاصرة.
وينقسم متعلمو اللغة العربية في الجامعات التركية إلى فئتين: طلبة الإلهيات، وطلبة الآداب. وغالبا ما تُدرّس اللغة العربية لهاتين الفئتين في المرحلة التحضيرية من خلال مناهج تعتمد على اللغة العربية الحديثة، ومنها "سلسلة اللسان"، غير أن معظم المصادر والمراجع لهذين التخصصين قد كتبت باللغة العربية الكلاسيكية التي أصاب ألفاظَها مع الوقت تطوّر دلالي، سواء داخل اللغة العربية ذاتها، أو بانتقال هذه الألفاظ إلى اللغة التركية، ولذا فإن معاني الألفاظ التي تعلمها الدارس في المرحلة التحضيرية لن تسعفه في فهم النصوص الكلاسيكية، وقد توقعه في سوء الفهم.
وتتناول هذه الدراسة مسألة التطور الدلاليّ للألفاظ العربية الواردة في كتاب "سلسلة اللسان" من خلال مبحثين: مبحث نظريّ، ومبحث تطبيقي. فإن المبحث النظري يتناول التطور الدلالي وأسبابه وأنماطه، مستخدما المنهج الاستقرائي الاستنباطي. وأما المبحث التطبيقي فتمثل في عمل استقراء لجميع الألفاظ الواردة في كتاب "سلسلة اللسان" والتي تطورت دلالاتها. وقد قٌسّم هذا المبحث إلى مبحثين فرعيين: التطور الدلالي للألفاظ العربية ضمن اللغة ذاتها والواردة في كتاب "سلسلة اللسان، والتطور الدلالي للألفاظ العربية التي انتقلت إلى اللغة التركية والواردة في السلسلة عينها. وضمن عملية الاستقراء والجمع اعتمدت الدراسة على عدة ملامح منهجية في حصر الألفاظ، ومن ذلك اعتماد الأسماء دون الأفعال، وذلك لأن اللغة العربية لغة ذات طبيعة اشتقاقية، وبالتالي تجعل معرفة دلالة الاسم من معرفة دلالة الفعل، وهذا واحد، والثاني أنّ الاقتراض اللغوي من اللغة العربية إلى اللغة التركية هو اقتراض اسميّ في الغالب. وكذلك اعتمدت الدراسة على رصد الدلالة التاريخية للفظ، والدلالة المعاصرة له في اللغة التركية وفق معنى اللفظ القاموسيّ الشائع لا وفق المعنى البلاغي أو الاستعمال الخاصّ للألفاظ، أما دلالات الألفاظ الواردة في كتاب "سلسلة اللسان" فقد اقتصرت الدراسة على حصر دلالاتها وفق استعمالاتها في الكتاب. كما انحصرت في مائة واثنين وثمانين (182) لفظا عربيا وردت في "سلسلة اللسان" أصابها تطوّر دلالي حيث إن مائة وأربعين (140) لفظا منها شهد تطورا دلاليا داخل اللغة نفسها بينما شهد اثنان وأربعون (42) لفظا عربيا تطورا دلاليا بانتقاله إلى اللغة التركية
وقد خلصت الدراسة إلى أنّ التطوّر الدلاليّ ملمح أصيل مسيرة حياة الألفاظ، وأنّ أسبابه تتنوع بين لغوية واجتماعية ونفسية وثقافية وحضارية وموسوعية، وكذلك يتخذ التطور الدلالي للألفاظ أنماطا عديدة كالتضييق والتوسيع والأساليب البلاغية المختلفة، وأوصت الدراسة بضرورة إجراء مزيد من الأبحاث حول هذه الظاهرة لتيسير فهم النصوص العربية الكلاسيكية وتجنيب الدارس الوقوع في سوء الفهم.

Anahtar Kelimeler

علم اللغة, علم الدلالة, اللغة العربية للناطقين بغيرها, التطوّر الدلاليّ, سلسلة اللسان, اللغة العربية وبلاغتها

Kaynakça

• Abbûd, Aḥlâm Fâḍil. “Maẓahiru’t-taṭavvuri’d-dalâî fî kutub’i laḥni’ll-‘âmmah mina’l-karni’ṯ-ṯânî ḥattâ nihâyati’l-karni’r ar-râbi’il-hejrî”. Babylon Center for Civilizational and Historical Studies, Cilt 2/ Sayı 2 (Aralık 2012): 154-183.
• Abduttevvâb, Ramaḍân. Buḥuṯ ve mekâlât fi’l-luga. kâhire: Mektebetü’l-ḫâncî, 1995.
• Akreş, Hasan. Dil Gelişimi ve Kur’an-ı Kerim’deki İzleri. Eskiyeni/29 (Aralık 2014): 179-194
• Blank, Andreas. "Why do new meanings occur? A cognitive typology of the motivations for lexical Semantic change". Andreas Blank - Peter Koch (ed.). Historical semantics and cognition. Berlin/New York: Mouton de Gruyter, 1999: 61-90.
• Bloomfield, Leonard. Language. New York: Henry Holt and Company, 1933.
• Bréal, Michel. Semantics: Studies in the science of meaning. trans. MRS. Henry Cust. New York: Dover, 1964.
• Cürcânî, Abdulkâhir. Esrārü’l-belāga. thk. Maḥmûd Muḥammed Şâkir. Kâhire, Caddah: Dârü’l-Medenî, ts.
• De Saussure, Ferdinand. Course in general linguistics. çev. Roy Harris. Chicago: Open Court, 1996.
• Ebû Nuvās, el-Ḥasan ibn Hānī. Dîvân Ebî Nuvâs. thk. Aḥmed Abdülmecid el-Gazâli. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ts..
• Eco, Umberto. es-Sîmyâ’iyya ve felsefet’ül-luga. çev. Aḥmed eṣ -Ṣâmʿî. Beyrût: el-Müneẓẓametü’l-ʿÂlemiyyetü lit-Tercemeh, 2005.
• Enîs, İbrahîm. Delâlet’ü’l-‘elfâẓ. Kâhire: Maṭbaʻat’ül-Anglo el-Mısriyye, 3. Basım, 1976.
• Geeraerts, Dirk. “Reclassifying semantic change”. Quadierni di semantica. Sy.4, (1983): 217-244.
• Ḥakkî, Suhayl Saban. Muʿcemü’l-elfâẓi’l-ʿArabiyyeti fi’l-lugat’it-Türkiyye. Riyâd: Câmi’atu’l-İmâm Muḥammed ibn Sa’ûd el-İslâmiyye, 2005.
• Hâvârizmî, Ebû Ca'fer Muḥammed ibn Mûsâ. el-Cebr ve el-mükābele. thk. Ali Musṭafa Meşrefe – Muḥammed Mursî Aḥmed. 3 Cilt. Kâhire: Maṭbaʻat Būl Bārbiyah, 1937.
• İbn Durayd, Ebū Bekr Muḥammed. Cemheretü'l-luga. thk. Ramzî Munîr el-Bʿalbakî. Beyrût: Dârü’l-ʿİlmi li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Fâris, Aḥmed. eṣ-Ṣāhibī fī fikhi’l-luga. thk. es-Seyyid Aḥmed Ṣâkir. Kâhire: Maṭabʿatu ʿîsâ al-Bâbî ve Şurekâh, 1977.
• İbn Manẓūr, Muḥammed ibn Mukarram. Lisānü’l-ʿArab. thk. el-Yazicî v.dğr. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Ṣâdir, 3. Basım, 1414 H.S.
• İbrahim, Tayseer Kamil. “Semantic change of islamic jurisprudential terms”. at-Tajdid - A Refereed Arabic Biannual. 18/ 35. (2014): 47-78.
• Muʿcemu’d-Devḥati’t-târîḫî li’l-lugat’il-ʿArabiyye: https://www.dohadictionary.org/dictionary
• Ömer, Aḥmed Muḫtar . Muʿcemü’l-lugati’l-ʿArabiyyeti’l-muʿâṣira. Kâhire: Âlemü’l-Kütüb, 2008.
• Sihler, Andrew. Language history: an introduction. Netherland: John Benjamins Publishing, 2000. Silsiletu’l-Lisân: https://mothertongue.ae/
• Smith, J. Payne (ed.). A compendious Syriac dictionary. London: Oxford University Press, 1957.
• Stern, Gustaf. Meaning and change of meaning with special reference to the English language. Göteborg: Elander, 1931.
• Şanbarî, Azîza. Elfâẓü’l-mu’arrabi ve taṭavvuriha’-delâlî fî mu’cem’i Tâci’l-lugat’i ve ṣiḥâḥi’l-‘Arabiyye. Latvia: Noor Publishing, 2017.
• Traugott, Elizabeth Closs - Dasher, Richard B.. Regularity in semantic change. Cambridge: Cambridge Universiy Press, 2002.
• Ullmann, Stephen. Devr’ul-kelimat’i fi’l-luga. çev. Kemâl Bişr. Kâhire: Maṭbaʻat’üş-Şebâb, 1975.
• Ullmann, Stephen. Semantics: an introduction to the science of meaning. Oxford: Blackwell, 1962.
• Vendryes, Joseph. el-Luga. çev. Abdulḥamîd ed-Devaẖili – Muḥammed el-Kaṣṣaṣ. Kâhire: Maṭbaʻat’ül -Anglo el-Mısriyye, 1950.
• Yusuf, Ubeyde – Hüseyin, Hasan. Semantic evolution of colloquial word in the north el-Jazeera region. Yüksek Lisans Tezi, University of Science and Technology, 2015.