İmam Hatip Ortaokulu Öğrencilerinin Maddi Değer Algıları ile Sosyal Sorumluluk Algıları Arasındaki İlişki

Yıl 2020, Cilt: 19 Sayı: 2, 759 - 792, 30.12.2020

Ahmet Koç

https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.780419

Cited By: 3

Öz

Bu araştırmanın amacı, İmam Hatip Ortaokullarında (İHO) okuyan öğrencilerin maddi değer algıları ile sosyal sorumluluk algıları arasındaki ilişkiyi tespit etmektir. Küreselleşmenin de etkisiyle maddi değerlere verilen ehemmiyetin arttığı günümüzde, bireylerden yalnızca kişisel sorumluluklarını yerine getirmeleri değil, “diğer insanların huzuru ve tüm dünyanın faydası için yapılan işler” şeklinde tanımlanan sosyal sorumluluğa sahip olmaları da beklenmektedir. Bireylerin sorumluluk bilincini ve diğer değerleri kazanmasında, aileden sonra en etkili müesseselerin başında eğitim kurumu olan okullar gelmektedir. Değerler eğitimine ders içeriklerinde ve ders dışı etkinliklerde ağırlıklı olarak yer verilen İHO’da okuyan öğrencilerin maddi değerlere yönelik eğilimlerinin ve sosyal sorumluluk algılarının belirlenmesi, değerlerin aktarılmasında okulların rolünün tespiti açısından önemli görülmektedir.
Araştırma 2020 yılında, İstanbul’daki 11 İHO’da okuyan 733 öğrencinin katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmada İHO öğrencilerinin maddi değer algıları ile sosyal sorumluluk algıları arasındaki ilişkinin yönünün ve düzeyinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Ayrıca öğrencilerin maddi değer algıları ile sosyal sorumluluk algılarının çeşitli değişkenlere (cinsiyet, sınıf düzeyi, ailenin gelir düzeyi, teknolojik araçlara sahip olma durumu, ülkedeki/dünyadaki gelişmeleri takip etme durumu, yardım faaliyeti/sosyal sorumluluk projesine katılma durumu) göre farklılaşıp farklılaşmadığı incelenmiştir. Nicel yöntemle yapılan araştırmada Opree ve arkadaşları tarafından 2011 yılında geliştirilen, Ahmet Akın ve arkadaşları tarafından 2013 yılında Türkçe’ye uyarlaması yapılan “Maddi Değerler Ölçeği” ile Önder Eryılmaz ve Handan Deveci tarafından 2019 yılında geliştirilen “Sosyal Sorumluluk Ölçeği” kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda, öğrencilerin sosyal sorumluluk algıları ile maddi değer algıları arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu, diğer bir ifadeyle öğrencilerin maddi değer algıları azaldıkça sosyal sorumluluk algılarının arttığı tespit edilmiştir. Bu sonuca göre; maddi değer algısı yüksek olan bireylerin daha bencil, topluma uyum sağlamaktan ve birlikte hareket etmekten uzak, sosyal-çevresel duyarlılıklarının ve iyilik davranışlarının daha az olduğu ve bunun sonucunda sosyal sorumluluk algılarının daha düşük olduğu söylenebilir.
Sınıf düzeyi değişkeninin İHO öğrencilerinin maddi değer algılarında anlamlı bir farklılığa sebep olduğu, 8.sınıf öğrencilerinin maddi değerlere ilişkin algılarının diğer sınıflara göre düşük olduğu tespit edilmiştir. Araştırmada sınıf seviyesi yükseldikçe maddi değer algısının düşmesinin İHO'daki eğitim, okul iklimi, kültürü ve ortamının bir sonucu olduğu söylenebilir. Sınıf düzeyi değişkeninin İHO öğrencilerinin sosyal sorumluluk algılarında anlamlı bir farklılık yarattığı, 5.sınıf öğrencilerinin “yardımseverlik, birlikte hareket etme ve çevre duyarlılığı” boyutlarını diğer sınıflara göre daha yüksek puanla değerlendirdikleri belirlenmiştir. Ayrıca sınıf seviyesi yükseldikçe öğrencilerin sosyal sorumluluk algılarının anlamlı düzeyde azaldığı tespit edilmiştir.
Cinsiyet değişkeninin öğrencilerin maddi değer algılarında anlamlı farklılığa sebep olmadığı, sosyal sorumluluk algılarında ise anlamlı farklılığa sebep olduğu tespit edilmiştir. Erkek öğrencilerin sosyal sorumluluk ölçeğinin “birlikte hareket etme” boyutunu kızlardan daha yüksek puanla değerlendirdikleri belirlenmiştir. Maddi gelir değişkeninin öğrencilerin maddi değer ve sosyal sorumluluk algılarını etkilemediği tespit edilmiştir. Ayrıca araştırmada, daha az teknolojik araçlara sahip olmanın, ülke/dünya gündemini takip etmenin ve yardım faaliyeti/sosyal sorumluluk projesine katılmanın öğrencilerin maddi değer algılarını azalttığı ve sosyal sorumluluk algılarını arttırdığı ortaya çıkmıştır.
Bu araştırmanın sonuçlarına göre şu önerilerde bulunabilir. Bir yardım faaliyeti/sosyal sorumluluk projesinde yer almanın öğrencilerin maddi değer algılarını azalttığı ve sosyal sorumluluk algılarını yükselttiği göz önünde bulundurularak, okullarda bu kapsamda etkinlikler ve projeler uygulanabilir. Teknolojik aletlere sahip olmanın öğrencilerin maddi değer algılarını yükselttiği ve sosyal sorumluluk algılarını düşürdüğü dikkate alınarak, hem öğrencilere hem de öğretmen ve velilere medya okuryazarlığı ile ilgili seminer ve konferanslar yapılabilir. Ülke/dünya gündemini takip etmenin öğrencilerin sosyal sorumluluk algılarını yükselttiği göz önünde bulundurularak, öğrencilerin toplumsal olaylara ve gelişmelere karşı farkındalığını arttıracak seminerler, geziler, yarışmalar vb. organize edilebilir. Bu araştırmanın benzeri diğer okullarda ve diğer bölgelerde uygulanabilir. Bu araştırmada ortaya çıkan bazı sonuçların (teknolojik aletlere sahip olma durumunun veya sınıf düzeyinin artmasının sosyal sorumluluk algısını anlamlı düzeyde düşürmesi gibi) sebeplerinin tespit edilebilmesi için benzer çalışmalar nitel yöntemle yapılabilir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Değerler Eğitimi, İmam Hatip Ortaokulu, Maddi Değerler, Materyalizm, Küreselleşme, Sosyal Sorumluluk, Diğerkâmlık

The Relationship between the Material Value Perceptions of Imam Hatip Secondary School Students and Their Perceptions of Social Responsibility

Öz

The institutions that have the most important function after the family in transferring values to individuals are schools. Education is not only cognitive; it is an entire system that should be realized socially, emotionally and psychomotor. For Imam Hatip Secondary Schools (IHSS), it is possible to say that it is a unique experience for Turkey, whose roots go back to the last periods of the Ottoman State, combining social and physical sciences with the Islamic sciences in the same curriculum. This research is aimed to determine the situation of students about material values and social responsibilities in the globalizing world of today, where materialism comes to the fore and the culture of individual living has become widespread. It is especially important to determine the situation of students of Imam Hatip schools, due to the reason that they have courses of national-spiritual values in their curricula and have a unique climate. In particular, it is significant to identify the tendencies of young people who are under the intense influence of the environment and media towards material values and to determine whether they are aware of their social and global responsibilities.
The research was carried out in 2020 with the participation of 733 students studying at 11 IHSS in Istanbul. "Material Values Scale" and "Social Responsibility Scale" were used in the research conducted by quantitative method. One of the scales used in this study is the “Material Values Scale” developed by Opree and others in 2011 and adapted to Turkish in 2013 by Ahmet Akın and others. Cronbach's alpha values vary between .90 for the total scale of material values and .84 to .86 for its sub-dimensions. The other is the “Social Responsibility Scale” developed by Önder Eryılmaz and Handan Deveci in 2019 to measure the social responsibility levels of secondary school students. Cronbach alpha values for the entire social responsibility scale are .83, and ranges from .53 to .74 for its sub-dimensions.
It has been determined that the relationship between the social responsibility perceptions the material value perceptions of the students, which is the main subject of the study, is negative and significant. This result is compatible with previous studies and according to it, it can be said that individuals with high perception of material values are more self-centered, far from adapting to society and acting together, their social-environmental sensibilities and benevolence behaviors are lacking, and as a result, their social responsibility perception is lower.
In the study, it is determined that male students tend to act together more than girls do, and the material income variable does not affect the material value and the social responsibility perception of the students. It is determined that the variable of the grade level makes a significant difference in the perceptions of material values of IHSS students. It is seen that the perception of material values of the 8th grade students is significantly lower than other grades. In previous studies, it is stated that students of secondary school age attribute a social meaning to material values and have a higher perception of material value than their minors have. However, it can be said that the low perception of material value as the grade level rises in this research is the result of the education, school climate and culture in IHSS. It is determined that the variable of grade level makes a significant difference in the social responsibility perceptions of IHSS students. It has been determined that 5th grade students have a significantly higher perception in terms of philanthropy, acting together and environmental sensitivity. In addition, it is observed that the perception of social responsibility decreases significantly as the grade level increases. In addition, having less technological tools, following the world agenda and participating in a social responsibility project decrease the perception of material value of the students and increase their social responsibility values. According to the results of this research, we can make the following suggestions:
More projects can be implemented to increase social responsibility values in schools. Seminars, trips, competitions, etc. where students can have a better understanding on what is going on a national, regional and global basis can be organized. Similar to this, the research can be applied in other secondary schools, high schools and other regions. Qualitative studies can be conducted to determine the reasons for some of the results in this study.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Values Education, Imam Hatip Secondary School, Material Values, Materialism, Globalization, Social Responsibility, Altruism

Kaynakça

• Akın, Ahmet vd. “Çocuklar İçin Maddi Değerler Ölçeği Türkçe Formunun Geçerlik ve Güvenirliği”. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2/2 (Aralık 2013), 68-79. https://doi.org/10.14686/201321981
• Aktaş, Hamza. “Genel ve İmam-Hatip Ortaokul Öğrencilerinin Okula Bağlanma Düzeyleri”. Journal of Turkish Studies 12/27 (Ocak 2017), 335-358. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.12316
• Asar, İlknur. Lisansüstü Öğrencilerinin Kişilik Yapılarıyla Bireysel Sosyal Sorumluluk Bilinçleri Arasındaki İlişkiler. Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Ayaydın, Yakup - Yıldız Ayaydın, Hatice. “Sosyal Medyanın Değer Oluşturma Sürecindeki Rolünün Öğrenci Görüşleriyle İncelenmesi”. Değerler Eğitimi Dergisi 16/35 (Haziran 2018), 57-89.
• Aydın, Mehmet Zeki - Gürler, Şebnem Akyol. Okulda Değerler Eğitimi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 5. Basım, 2018.
• Başeğmez, Gülten Gaye. Üstün Yetenekli Lise Öğrencilerinin Küresel Sosyal Sorumluluk Düzeyleri ve Suriyeli Sığınmacılarla İlgili Tutumlarının Sosyal Zekâ ile İlişkisi: Beşiktaş Örneği. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, Lisansüstü Programlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Berman, Sheldon. “Educating for Social Responsibility”. Educational Leadership 48/3 (Kasım 1990), 75-80.
• Buijzen, Moniek - Valkenburg, Patti M. “The Effects of Television Advertising on Materialism, Parent–Child Conflict, and Unhappiness: A Review of Research”. Journal of Applied Developmental Psychology 24/4 (Eylül 2003), 437-456. https://doi.org/10.1016/S0193-3973(03)00072-8
• Burroughs, James E. - Rindfleisch, Aric. “Materialism and Well-Being: A Conflicting Values Perspective”. Journal of Consumer Research 29/3 (Aralık 2002), 348-370. https://doi.org/10.1086/344429
• Büyüköztürk, Şener vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 27. Basım, 2019. https://doi.org/10.14527/9789944919289
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi Kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 23. Basım, 2020. https://doi.org/10.14527/978975680274
• Chaplin, Lan Nguyen vd. “Age Differences in Children’s Happiness from Material Goods and Experiences: The Role of Memory and Theory of Mind”. International Journal of Research in Marketing (Şubat 2020), 1-15. https://doi.org/10.1016/j.ijresmar.2020.01.004
• Cihan, Nazlı. “Okullarda Değerler Eğitimi ve Türkiye’deki Uygulamaya Bir Bakış”, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 9/2 (Şubat 2014), 429-436. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.6402
• Çağrıcı, Mustafa. “Cimrilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/4. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Çandıroğlu, Selin. Materyalizm ve Depresyon Eğiliminin Alışveriş Bağımlılığı Üzerine Etkisi. Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çavaş, İrfan. Materyalizm (Maddecilik) ve İslam’a Etkileri. Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Çebi, Erdem. Ortaokul Öğrencilerinde Maddi Değerler ve Narsizm. İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Çolak, Enes. Postmodernite ve Materyalizm Bağlamında Genç Tüketici Profili: Üniversite Öğrencileri Üzerine Bir Alan Araştırması. İstanbul: Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Dilber, Fadime. “Aile İçi İletişimde Sosyal Medya: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 12/33 (Aralık 2019), 334-381. https://doi.org/10.14520/adyusbd.596980
• DOGM, Din Öğretimi Genel Müdürlüğü. “Anadolu İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretim Programları”. Erişim 15 Temmuz 2020. http://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812019324133-AIL%20Meslek%20Dersleri%20Ogretim%20Programi%20MArapca.pdf
• DOGM, Din Öğretimi Genel Müdürlüğü. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Programı ve Kılavuzu”. Erişim 15 Temmuz 2020. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_08/17174424_DinKulturu_4-8.siniflar_2010.pdf
• DOGM, Din Öğretimi Genel Müdürlüğü. “İmam Hatip Okulları Tanıtım Kitapçığı”. Erişim 15 Temmuz 2020. http://dogm.meb.gov.tr/pdf/ImamHatipTanitimKitapcigi.pdf
• Droms, Courtney - Stephen, Sheryl-Ann. “Examining the Effectiveness of Social Responsibility Courses in Higher Education”. Journal of Learning in Higher Education 11/2 (Eylül 2015), 15-21.
• Duman, Aysun. Okulların Sosyal Sorumluluk Görevlerini Yerine Getirebilme Yeterliliği. İstanbul: Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Durak, Aykut – Kaygın, Hüseyin. "Reflections of Using Technology: Parental Views on Values That Tend to Be Degenerated with the Use of Technology". Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 7/3 (Ekim 2018), 1035-1053. https://dx.doi.org/10.14686/buefad.425146
• Ekşi, Halil vd., “İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Karakter Gelişiminin Yordayıcısı Olarak Öz Düzenleme Becerisi ve Okul İklim Algısı”, Talim: Journal of Education in Muslim Societies and Communities 2/2 (Aralık 2018), 209–241. https://dx.doi.org/10.12738/talim.2018.2.0004
• Erdem, İbrahim – Alpaydın, Yusuf. “İmam Hatip Lisesi Bünyesindeki İmam Hatip Ortaokullarıyla Müstakil İmam Hatip Ortaokullarındaki Örgüt Kültürünün İncelenmesi”. Talim: Journal of Education in Muslim Societies and Communities 1/2 (Ocak 2017), 187–218. http://dx.doi.org/10.12738/talim.2017.2.0014
• Eryılmaz, Önder - Deveci, Handan. “Ortaokul Öğrencilerine Yönelik Sosyal Sorumluluk Ölçeği’nin Geliştirilmesi”. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi 20/2 (Ağustos 2019), 751-792. https://doi.org/10.29299/kefad.2019.20.02.008
• Filiz, Bijen - Demirhan, Gıyasettin. “Use of Personal and Social Responsibility Model in Bringing Responsibility Behaviors: Sample of TVF Sports High School”. TED Eğitim ve Bilim 44/199 (Temmuz 2019), 391-414. https://doi.org/10.15390/EB.2019.7238
• Fournier, Susan - Richins, Marsha. “Some Theoretical and Popular Notions Concerning Materialism”. Journal of Social Behavior and Personality 6/6 (Ocak 1991), 403-414.
• Gazali, Ebû Ḥâmid Muḥammed bin Muḥammed bin Muḥammed bin Aḥmed. İhyâ-u Ulûm’id-Din, çev. Ali Arslan. İstanbul: Hakikat Neşriyat, 1985.
• Goldberg, Marvin E. vd. “Understanding Materialism Among Youth”. Journal of Consumer Psychology 13/3 (Ocak 2003), 278-288. https://doi.org/10.1207/S15327663JCP1303_09
• Güçlü, Nezahat vd. “Liderlik kapasitesi: Okul Yöneticilerinin Sosyal Sorumluluk Davranışlarının Belirlenmesine Yönelik Nitel Bir Araştırma”. Çağdaş Yönetim Bilimleri Dergisi 2/1 (Mart 2015), 60-74.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 15 Temmuz 2020. https://sozluk.gov.tr/
• Kasser, Tim. “Materialism and Living Well”. Handbook of Well-Being. Ed. E. Dinner - S. Oishi - L. Tay. Salt Lake City: UT: DEF Publishers, 2018.
• Kılıç, Recep. Ahlakın Dinî Temelleri. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Küçükşen, Kübra - Budak, Hatice. “Lise Öğrencilerinin Sosyal Değer Tercihlerinin Küresel Sosyal Sorumluluk Düzeylerine Etkisi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/3 (Temmuz 2017), 1813-1826.
• METK, Millî Eğitim Temel Kanunu (Kanun No. 1739). Resmi Gazete 14574 (24 Haziran 1973). Erişim 15 Temmuz 2020. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1739.pdf
• MEB, Milli Eğitim Bakanlığı. “Öğretim Programları Temel Beceri ve Yeterlilikler”. Erişim 15 Temmuz 2020. http://mufredat.meb.gov.tr/Veliler.aspx.
• Oğuzkan, Ferhan. Eğitim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1981.
• Richins, Marsha L. - Dawson, Scott. “A Consumer Values Orientation for Materialism and Its Measurement: Scale Development and Validation”. Journal of Consumer Research 19/3 (Aralık 1992), 303-316. https://doi.org/10.1086/209304
• Sezgin, Ferudun - Tınmaz, Ayşe. “Okulun Sosyal Sorumluluk Rolü Hakkında Okul Müdürü, Sınıf ve Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Görüşleri”. TÜBAV Bilim Dergisi 10/2 (Haziran 2017), 77-92.
• Sosik, John J. vd. “Gender and Contextual Differences in Social Responsibility in Thai Schools: A Multi-Study Person versus Situation Analysis”. Journal of Beliefs & Values 38/1 (Ocak 2017), 45-62. https://doi.org/10.1080/13617672.2016.1237251
• Soyyiğit, Zeynep Sena. Gençlerin Sosyal Sorumluluk Çalışmalarına Gönüllü Katılımlarıyla Algılanan Ebeveyn Tutumları, Motivasyon ve İyi Oluş Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Uçar, Recep. "İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretmenlerinin ‘İmam Hatipli’ Vizyonu". Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi 3/2 (Aralık 2017), 83-127.
• Uğurhan, Yusuf Zafer Can. Tüketicilerin Sosyal Sorumluluk Davranışlarının Kurumların Sosyal Sorumluluk Eylemlerine Yönelik Tutumları ile İlişkisi: Anadolu Üniversitesi Öğrencileri Üzerinde Bir Araştırma. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Umar, Muhammad vd. “Territorial, Class and Gender Based Differences of Materialistic Values and Happiness”. Pakistan Journal of Life and Social Sciences 14/1 (Nisan 2016), 28-32.
• Ünal, Orhan - Duygu, Hüseyin. "Ortaokul 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Duyarlılık Düzeylerini Belirlemeye Yönelik Nicel Bir Çalışma: Alanya Örneği". Journal of Innovative Research in Social Studies 2/1 (Haziran 2019), 16-30.
• Yeniyol, Abdulaziz. Ortaöğretimde Manevi Değerler ve Eğitimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Yıldırım, Cemil. İmam Hatip Liselerinde Okul Kültürü Algısı (Diyarbakır Örneği). Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Yıldırım, Zehra. Materyalizm ve Marka Bilinirliği Okul Öncesi Çocuklar ve Ebeveynleri Üzerinde Bir Araştırma. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yıldız, Banu. Çocuklarda Maddi Değerlere Verilen Önem İle Aleksitimi Arasındaki İlişki. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.