Yakın Dönemde el-Burhân ve el-İtkân’a Yöneltilen Tenkitler

Yıl 2013, Cilt: 12 Sayı: 24, 157 - 188, 30.12.2013

Harun Bekiroğlu

https://doi.org/10.14395/jdiv118

Cited By: 1

Öz

Kur’an ilimleri başlıklı eserlerin şekil ve muhtevalarının oluşumunda Zerkeşî’nin (ö.794/1392) el-Burhân fi ulûmi'l-Kur'ân’ı ile Suyûtî’nin (ö.911/1505) el-İtkân fi ulûmi’l-Kur’an’ının önemli bir etkisi vardır. Aynı zamanda Tefsir usûlü oluşturma maksadıyla kaleme alındıkları için ulûmu’l-Kur’an başlıklı eserlerin usûlu’t-tefsîr olarak anlaşılmasında da yönlendirici olmuşlardır. Bu noktadan hareket eden bazı araştırmacılar, Kur’an ilimlerinin usûl olup olmadığını, değilse Kur’an’ın anlaşılmasına ne derece katkıları olduğunu irdelemişler ve bu itibarla söz konusu eserlere bazı eleştiriler yöneltmişlerdir. Bu çalışmada söz konusu eserlerin tek başlarına tefsirin usûlünü ifade edip etmedikleri çerçevesindeki tenkitler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

el-Burhân, el-İtkân, Zerkeşî, Suyûtî, Tefsir, Ulûmu’l-Kur’an, Usûl.

Objections that has been directed to al-Burhan ve al-Itkan in terms of History of Tafseer

Öz

Both Zerkeshî’s (794/1392) el-Burhân fi Ulûmi'l-Kur'ân and Suyûtî’s (911/1505) el-İtkân fi Ulûmi’l-Kur’an have a significant influence on the creation of the shape and context of the books which entitled “Qur’anic Sciences”. At the same time, because they were penned in order to create the method of tafsir (exegesis), they are the leader in the understanding of the books entitled ulumu’l-Kur’an (Qur’anic Sciences) as usûlu’t-tefsîr (the methodology of tafsir). From this point, some researchers examined whether Qur’anic sciences are usûl (methodology), if not, to what extent they contributed on the understanding of Qur’an. In this respect, Qur’anic researchers criticized the aforementioned books. It is put forth that these books collected the information related with Qur’an but they are not sufficient for the method of tafsir.

Anahtar Kelimeler

Al Burhan Fi 'Ulum al Qur'an, al Itqan fi Ulum al Qur’an, Al Zarkashi, Al Suyuti, Interpretation, Qu

Kaynakça

• Abay, Muhammet, “Yeni Bir Tabakâtü’l-Müfessirîn Denemesi”, Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü, Özkan Matbaacılık, Ankara 2009.
• Abdülbaki, Muhammed Fuad, el-Lü'lü' ve'l-Mercân Fima İttefeka Aleyhi'ş-Şeyhân, Kahire 1407/1986.
• Arkoun, Muhammed, Kur’an Okumaları, çev.: Ahmet Zeki Ünal, İnsan Yay., İstanbul 1995.
• Arslan, Gıyasettin, “Tefsir Usûlü’nün Fıkıh Usûlü’nden Arındırılması”, Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü, Ankara 2009.
• --------, Gıyasettin, İmam Şafii’nin Kur’an Okumaları, Rağbet Yay., İstanbul 2004.
• Başkan, Ömer, Kur’an Yorumunun Politik Bağlamı: Mevdûdî Örneği, Berikan Yay., Ankara 2010.
• Bedir, Murteza, “Oryantalistlerin İslâm Hukukunun Mahiyetine Dair Tartışmaları”, Oryantaliz- mi Yeniden Okumak: Batıda İslâm Çalışmaları Sempozyumu (12 Mayıs 2002 Sakarya), Ankara 2003.
• --------, “Oryantalizm ve İslâm Hukuku”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Oryantalist İslam Hukukçuları Özel Sayısı, sayı:4, Konya 2004.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (ö.1391/1971), Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü'l-müfessirin : Usul-i Tefsir veya Mukaddime-i İlm-i Tefsir, Bilmen Yay., İstanbul 1973.
• Boyalık, M. Taha, “Molla Fenârî’nin Tefsir İlminin Mahiyetine Dair Tartışmasının Tahlili”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sayı: 18, İstanbul 2007.
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, çev.: Burhan Köroğlu -Hasan Hacak –Ekrem Demirli, Kitabevi Yay., İstanbul 1999.
• Carullah Bigi, Musa b. Fatıma Tatarî Türkistanî Kazanî (ö.1369/1949), İslâm Şeriatının Esasları: Değişkenler ve Sabiteler, çev.: Hatice Görmez, Kitabiyat, Ankara 2002.
• el-Cüveynî, Ebü'l-Meali İmamü'l-Harameyn Rüknuddin Abdülmelik (ö.478/1085), el-Burhân fî Usûli'l-Fıkh, tahk.: Abdülazim ed-Dîb, Câmiatu Katar, Devha 1978.
• Çalışkan, İsmail, “Tefsir Tarihi Tasavvurunun Yeniden İnşâ Edilmesinin Gerekliliği Üzerine”, İslâmiyât, c. 8, sayı: 1, 2005.
• Çiftçi,Ali, Mekkî Sureler Bağlamında Kur'an'da İnfak-Zekât İlişkisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Konya 2009.
• Demir, Şehmus, Kur’ân’ın Yeniden Yorumlanması: Batı’yla Münasebetin Kur’ân Yorumuna Yansıma- ları, İnsan Yay., İstanbul 2002.
• Ebu Zehrâ, Muhammed, Buhûs fi’r-Ribâ, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire ts.
• Ebu Zeyd, Nasr Hâmid, İlahi Hitabın Tabiatı: Metin Anlayışımız ve Kur’an İlimleri Üzerine, çev.: Mehmet Emin Maşalı, Kitâbiyât Yay., Ankara 2001.
• Ebu’s-Suud Efendi (ö.982/1574), İrşadu’l-Akli’s-Selîm ila Mezâyâ’l-Kitabi’l-Kerîm, Dârü’l-Mushaf, Mektebetu ve Matbaatu Abdurrahman Muhammed, Kahire ts.
• Efe, Âdem, “II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Geçiş Sürecinde İctimâî Usûl-i Fıkıh Tartışmaları”, İslâmiyât, c. 8, sayı: 1, 2005.
• Erdem, Sami, “Yeni Usûl-i Fıkıh Arayışları Çerçevesinde Bir Metin: Hüseyin Naci ve Lâik Usul- i Fıkıh”, Dîvân, 1997/1.
• Fazlurrahman (ö.1988), Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu, çev.: Salih Akdemir, Ankara Okulu Yay., Ankara 2001.
• Görgün, Tahsin, “Dinin Yeniden Yorumlanması Meselesi Üzerine”, Yeni Ümit Kitaplığı-1, İzmir 2003.
• --------, ““Yeni” Anlama ve Yorumlama Yöntemlerinin Fıkıh Usûlüne Göre Durumu”, İslâmî İlimlerde Metodoloji: Usûl Mes’elesi 1, İstanbul 2005.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit (ö.463/1071), el-Cami’ li Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbi’s-Sami’, tahk.: Mahmud Tahhan, Mektebetü’l-Mearif, Riyad 1983.
• İbn Abdilhâdî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Hanbelî (ö.744/1341), es-Sârimu’l-münkî fi’r-redd ala’s-Sübkî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1985.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib el-Endelûsî (ö.541/1147), el-Muharrerü’l-Vecîz fî Tefsîri Kitâbi’l-Azîz, tahk.: Abdusselam Muhammed, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan Ali Halef b. Abdülmelik el-Kurtûbî, (ö.449/1057), Şerhu Sahihi’l-Buharî, tahk.: Ebû Temim Yasir b. İbrâhim, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1423/2003.
• İbn Cevzî, Ebü'l-Ferec (ö.597/1201), Zâdu’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, el-Mektebü’l-İslamî, Beyrut 1984.
• İbn Hişâm, Muhammed Abdulmelik b. Hişam b. Eyyub el-Hiyerî el-Meafirî (ö.213/828), es- Sîretu’n-Nebeviyye, Dâru’l-Ciyl, Beyrut 1411.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fida (ö.774/1373), Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, Müessesetu Kurtuba, Kahire 2000.
• --------, es-Sîretü'n-Nebeviyye, tahk.: Mustafa Abdulvahid, Dârü'l-Ma'rife, Beyrut 1396/1971.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü'l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed (ö.795/1393), el-Fark beyne'n-nasiha ve't-ta'yir, tahk.: Ali Hasan Ali Abdulhamid, Dâru Ammâr, Amman 1409/1988.
• İbn Sübki Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi Sübkî Ebû Nasr Taceddin (ö.771/1370), el-Eşbâh ve'n- Nezâir, tahk.: Adil Ahmed Abdülmevcud, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1991.
• İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim (ö.728/1328), Mecmuatu’l-Fetâvâ (Mukaddimetu’t-Tefsir), Dâru’l-Vefa, Mısır 2005.
• İsfahânî, Ebu Nuaym Ahmed b. Abdillah b. İshak b. Mehran (ö.430/1038), Delailü'n-Nübüvve, tahk.: Muhammed Revvas Kal'aci - Abdülber Abbas, Dâru'n-Nefâis, Beyrut 1406/1986.
• İşcan, Mehmet Zeki Muhammed Abduh’un Dini ve Siyasi Görüşleri, Dergah Yay., İstanbul 1998.
• Jansen, Kur'ana Bilimsel, Filolojik, Pratik Yaklaşımlar, çev.: Halilrahman Açar, Fecr Yay., Ankara 1999.
• el-Kannevcî, Ebu't-Tayyib Muhammed Sıddik Hasan Han (ö.1307/1890), Fethü'l-Beyân fî Makâsı- di'l-Kur'ân, tahk.: Abdullah b. İbrâhim el-Ensârî, el-Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut 1412/1992.
• Kara, Ömer, Metodolojik Bir Yaklaşım Vahiy-Vakıa İlişkisi-Metadolojik Bir Yaklaşım- (Umumi Hitab & Hususi Sebeb), Bilge Adamlar Yay., Van 2009.
• Karacelil, Süleyman, Tefsir Usûlü’nün Yapısı ve İşlevi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri, “İmam Şâfiî’nin “Risâle”sinin Hadis İlmindeki Etkileri”, İslâmî Araştırma- lar Dergisi, c. 10, sayı: 1-2-3, 1997.
• Koca, Ferhat, İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsis, İsam, İstanbul 2011.
• Köksal, A. Cüneyd, Fıkıh Usulünün Mahiyeti ve Gayesi, İSAM, İstanbul 2008.
• el-Kubbânçî, Sadruddin Mukaddimât fî İlmi’t-Tefsîr, Müessesetü İhyâi’t-Turâsi’ş-Şiî, Necef 1422.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed (ö.671/1273), el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, tahk.: Hişam Semîr el-Buhârî, Dâru Alemi’l-Kutub, Riyad 2003.
• Lapidus, Ira Marvin, Modernizme Geçiş Sürecinde İslam Dünyası, çev.: İ. Safa Üstün, İstanbul 1996.
• Okumuş, Mesut, Kur’an’ın Kronolojik Okunuşu, Araştırma Yay., Ankara 2009.
• Özkan, Halit, “Süyûtî”, DİA, İstanbul 2011.
• Özsoy, Ömer, “Nasr Hâmid Ebû Zeyd’in Nass-Olgu İlişkisi Bağlamında Ulûmu’l-Kur'ân’ı Eleştirisi”, İslami Araştırmalar Dergisi, c. 7, sayı: 3-4, Ankara 1994.
• Öztürk, Mustafa “Müteşabih Kavramı Bağlamında “Tefsir Usûlü”nün (Ulûmü’l-Kur’ân) Mahi- yeti ve Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme”, Bilimname, sayı: 17, 2008/2.
• --------, Tefsir Tarihi Araştırmaları, Ankara Okulu Yay., Ankara 2005.
• --------, Kur’an’ı Kendi Tarihinden Okumak, Ankara Okulu Yay., Ankara 2004.
• Paçacı, Mehmet, Çağdaş Dönemde Kur’an’a ve Tefsire Ne Oldu?, Klasik Yay., İstanbul 2008.
• Polat, Fethi Ahmet, Polat, Çağdaş İslam Düşüncesinde Kur’ân’a Yaklaşımlar: Hasan Hanefi, Nasr H. Ebu Zeyd ve Muhammed Arkoun Örneği, Konya 2006.
• --------, Tefsir, Grafiker Yay., Ankara 2012.
• --------, “İlâhî Hitabın Tabiatına Dair”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 20, Kon- ya 2005.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm (ö.756/1355), Umdetu’l- Huffâz, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1996.
• Sifil, Ebubekir, Hazreti Ömer ve Nebevi Sünnet, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2007.
• es-Suyûtî, Celâluddin Abddurrahman (ö.911/1505), el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’an, tahk.: Ahmed b. Ali, Daru’l-Hadis, Kahire 2004.
• -------, Şerhu Makâmâti Celaleddin es-Suyûtî, (Mukaddime), tahk.: Semîr Mahmûd Derûbî, Mües- sesetü'r-Risâle, Beyrut 1989.
• eş-Şafii, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas (ö.204/820), er-Risâle, tahk.: Ahmed Mu- hammed Şakir, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut ts.
• --------, el-Ümm, tahk.: Rıfat Fevzî Abdulmuttalib, Dâru’l-Vefâ, Mansura 2001.
• Şahrur, Muhammed, el-Kitâb ve'l-Kur'ân :kıraa muasıra, eş-Şeriketü'l-Matbuat li’t-Tevzi ve’n- Neşr, Beyrut 1993.
• Şekerci, Osman, Fıkıh Mezheplerine Giriş, Rağbet Yay., İstanbul 1999.
• Şener, Abdülkadir, “İctimâî Usûl-i Fıkıh Tartışmaları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 5, Ankara 1982.
• eş-Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlanî (ö.1250/1834), el-Bedru’t- tâli’ bi mehâsini men ba’de’l-karni’s-sâbi’, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1998.
• --------, Fethü'l-Kadir: el-Câmi' beyne Fenneyi’r-Rivaye ve'd-Diraye min İlmi’t-Tefsir, tahk.: Abdur- rahman Umeyra, Dârü’l-Vefa, Mansure 1418/1997.
• Şimşek, Mehmet Sait, Günümüz Tefsir Problemleri, Kitap Dünyası Yay., Konya 2008.
• --------, Kur’an’ın Ana Konuları, Beyan Yay., Üçüncü Baskı, İstanbul 2005.
• --------, Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri, Beyan Yay., İstanbul 2012.
• eş-Şurbecî, Muhammed Yûsuf, el-İmâmu’s-Suyûtî ve cuhûduh fî ulûmi’l-Kur’an, Dâru’l-Mektebî, Dımaşk 2001.
• Türcan, Selim, “Kur’ân’ı Anlamada Yöntem Tartışmalarının Tefsir Tarihçiliği Açısından Değeri Üzerine”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 16, Ankara 2009.
• Ubeyd, Ali b. Süleyman, Tefsîru’l-Kur’ani’l-Kerîm: Usûluhu ve Davâbituhu, Mektebetü’t-Tevbe, Riyad 1410.
• Yavuz, Adil, “Sehâvî ve Halk Dilinde Dolaşan Hadisler Problemiyle İlgili Eseri”, Selçuk Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 14, Konya 2002.
• Yıldırım, Enbiya, “Suyûtî’ye Yöneltilen Suçlamalar (Sehâvî-Suyûtî Çekişmesi Bağlamında)”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 10, sayı: 2, Sivas 2006.
• ez-Zehebî, Ebû Abdullah (ö.748/1348), el-Kâşif fî Ma'rifeti men lehu Rivaye fi'l-Kütübi's-Sitte, tahk.: Ahmed Muhammed Nemr Hatîb - Muhammed Avvame, Dâru'l-Kıble, Cidde 1992.
• ez-Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddin Muhammed b. Bahadır (ö.794/1392), el-Burhân fî ulûmi’l- Kur’an, tahk.: Abdulkadir Abdullah el-Anî, Dâru’s-Safve, Kuveyt 1992.
• ez-Zemahşerî, Ebü'l-Kasım Cârullah Mahmûd b. Ömer (ö.538/1144), Tefsirü’l-Keşşâf, tahk.: Ali Muavviz, Mektebetu’l-Ubeykân, Riyad 1418/1998.