Hadith Narratiors Accused by being The Followers of Fatalism (Qadariyya)

Yıl 2013, Cilt: 12 Sayı: 23, 77 - 112, 30.06.2013

Mustafa Öztürk

https://doi.org/10.14395/jdiv56

Cited By: 1

Öz

Even though the reports of many hadith narrators who were accused of being qadaris (fatalists) can be found in reliable hadith books, theoretically it has still been stated in the sources of hadith methodology that such fatalist narrators were regarded as rejected (majruh) for being innovators in religion (ahl bid‘ah). In this context, first we have found out the amount of qadari narrators in the six most reliable hadith books (kutub al-sittah) based on the center of knowledge to which they were associated; and then we have examined effectiveness of some of these narrators who were distinguished with the titles of “hafiz,” “imam,” “muhaddith” in reporting the ha-?diths. We have also examined the matters they were accused under the light of their biographies. In conclusion in this paper it is pointed out the practical dimensions and problems of whether being a qadari or having qadari inclinations can/should be regarded as a reason for rejection (jarh).

Anahtar Kelimeler

Qadariyya (fatalism), rawi (narrator), hadith, jarh and ta‘dil (rejection and correction

Kaderî Olmakla İtham Edilen Hadis Râvîleri

Öz

Kaderî diye itham edilen birçok muhaddisin muteber hadis kitaplarında rivâyetleri bulunmakla birlikte usûl kaynaklarında bid‘at ehli olmaları hasebiyle, Kaderî görüşlere sahip râvîlerin belli ?şartlarla mecrûh sayılacağı da teorik olarak ifade edilir. Bu çerçevede makalemizde Kütüb-i sitte ?râvîlerinden öncelikle nispet edildikleri ilim merkezlerine göre ne kadarının Kaderî olmakla itham ?edildiği tespit edilmiş ve tespit edilen râvîler arasında “hâfız”, “imâm”, “muhaddis” unvanlarıyla ?temâyüz etmiş âlimlerin hadis rivâyetindeki etkinlikleri ve itham edildikleri husus bağlamında ?biyografileri incelenmiştir. Sonuç itibariyle Kaderiyye’den olmanın veya Kaderî görüşlere temâyü-?lün cerh sebebi sayılıp sayılmadığının uygulamadaki boyut ve problemlerine dikkat çekilmiştir.?

Anahtar Kelimeler

Kaderiyye, râvî, hadis, cerh ve ta‘dîl, bid‘at

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, Kitâbü’l-İlel ve ma‘rifeti’r-ricâl, 1- 3, tahk.: Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1408/1988.
• --------, Müsnedü Ahmed b. Hanbel, 1-6, Çağrı Yay., İstanbul 1413/1992.
• Ali b. Abdillah el-Medînî, İlelü’l-hadîs ve ma’rifetü’r-ricâl, tahk.: Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî, Dâru’l- Vaî, Haleb 1400/1980.
• Aşıkkutlu, Emin, Hadiste Rical Tenkidi, Marmara Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., İstanbul 1997.
• Atvân, Hüseyin, el-Firaku’l-İslâmiyye fî bilâdi’ş-Şâm fi’l-asri’l-ümevî, Dâru’l-Cîl, yy., 1986.
• Aydınlı, Osman, “Mu‘tezile Ekolü, Teşekkülü, İlkeleri ve İslâm Düşüncesine Katkıları”, Marife, Konya 2003, yıl, 3, sayı: 3, s. 27-54.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Halef, et-Ta‘dîl ve’t-tecrîh li men harrece lehu’l-Buhârî fi’l-Câmi‘i’s-sahîh, 1-2, tahk.: Ebû Lübâbe Huseyn, Dâru’l-Livâ, Riyad 1406/1986.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir, el-Fark beyne’l-fırak, tahk.: M. Muhyiddîn Abdülhamîd, Dâru’t-Türâs, Kahire, ts.
• Belhî, Ebû’l-Kâsım Abdullah b. Ahmed, Zikru’l-Mu‘tezile, tahk.: Fuâd Seyyid, (Fazlu’l-i‘tizâl ve tabakâtu’l-Mu‘tezile içerisinde), Dâru’t-Tûnûsiyye, Tûnus 1974.
• Birışık, Abdülhamid, “Katâde b. Diâme”, DİA, Ankara 2002, c. 25, s. 22-23.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl, et-Târihu’l-kebîr, 1-9, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, Hay- darâbâd 1377/1958’den ofset Diyarbakır, ts.
• Cuğbeyr, Ömer Abdülazîz, el-Hasanü’l-Basrî ve hadîsühü’l-mürsel, Dâru’l-Beşîr, Amman 1992.
• Demirel, Harun Reşit, "İbn Hacer'in Takrîbu't-Tehzîb'de Buhârî'nin Bida't Ehli Olmakla Cerh Edilen Râvilerinden Bahsetmesi ve Hedyu's-sârî (Mukaddime)deki Müdafası" EKEV Akademi Dergisi, Erzurum, 2000, c. 2, sayı: 3, s. 29-59.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’âs es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd, 1-5, Çağrı Yay., İstanbul 1413/1992.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh el-İsfehânî, Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ, 1-10, Dâru’r-Riyâz, Kahire 1407/1987.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasen, el-İbâne an usûli’d-diyâne, tahk.: Fevkiye Hüseyin Mahmud, Dâru’l-Kitâb, Kahi- re, ts.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kub b. Süfyân, Kitâbu’l-Ma‘rife ve’t-târîh, 1-4, tahk.: Ekrem Ziya el-Ömerî, Mektebetü’d-Dâr, Medîne 1410.
• Hamevî, Ebû Abdillah Yâkût b. Abdillah, Mu‘cemu’l-üdebâ, 1-20, tahk.: Ömer Faruk et-Tabbâ‘, Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, Beyrut 1420/1999.
• Hansu, Hüseyin, Mutezile ve Hadis, Kitabiyat, Ankara 2004.
• Hatîb, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Bağdâdî, el-Câmi‘ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi‘, tahk.: Mahmûd et- Tahhân, Mektebetü'l-Meârif, Riyad 1403/1983.
• --------, el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye, tahk.: Ahmed Ömer Hâşim, Dâru’l-Kitâbi`l-Arabî, Beyrût 1406/1986.
• --------, Târîhu Bağdâd, 1-14, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrût, ts.
• Hatiboğlu, Mehmed S., Hilafetin Kureyşiliği İslam’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik, Kitabiyat, Ankara 2005.
• Hıdır, Özcan, Yahudi Kültürü ve Hadisler, İnsan Yay., İstanbul 2006.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah el-Cürcânî, el-Kâmil fî zuafâi’r-ricâl, 1-8, tahk.: Heyet, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1405/1985.
• İbn Asâkir, Ebû Kâsım Ali b. Hasen ed-Dimaşkî, Târîhu medîneti Dimaşk, 1-80, tahk.: Heyet, Dâru’l- Fikr, Beyrut 1997.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Râzî, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 1-9, Dâru İhyâi`t-Türasi`l- Arabî, Beyrut 1372/1953.
• İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasen, Mücerredü’l-Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen el-Eşarî, tahk.: Daniel Gimaret, Dâru’l-Maşrik, Beyrut 1987.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihâbuddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî, Hedyü’s-sârî, Mukaddimetü Fethi’l-Bârî, Dâru’s-Selâm, Riyad, ts.
• --------, Nüzhetü’n-nazar, fî tavzîhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahı ehli’l-eser (Şerhu’n-Nuhbe), tahk.: Nu- reddîn Itr, Dâru’l-Hayr, Dimaşk 1414/1993.
• --------, Takrîbu’t-Tehzîb, tahk.: Muhammed Avvâme, Dâru’r-Reşîd, Haleb 1406/1986.
• --------, Tehzîbu’t-Tehzîb fî ricâli’l-hadîs, 1-7, tahk.: Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Mu- avvıd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1425/2004.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammedb. Ebî Bekir, Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâu’ ebnâi’z- zemân, 1-8, tahk.: İhsân Abbâs, Dâru Sadır, Beyrut 1398/1978.
• İbn Hibbân, Muhammed el-Büstî, Kitâbu’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’z-zuafâ ve’l-metrûkîn, 1-3, tahk.: M. İbrahim Zâyed, Dâru’l-Vaî, Haleb 1396/1976.
• --------, Kitâbu meşâhîri ulemâi’l-emsâr ve a‘lâmi fukahâi’l-aktâr, tahk.: Manfred Fleischhammer, Matba- atü Lecneti’t-Te’lîf, Kahire 1379/1959.
• --------, Kitâbu’s-Sikât, 1-9, tahk.: Şerafeddin Ahmed, Dâru’l-Fikr, yy., 1975.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, el-Meârif, tahk.: Dâru'l-Meârif, Servet Ukkâşe, Kahire, ts.
• İbn Receb, Ebu’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahman b. Şihâbudddîn el-Bağdâdî, Şerhu İleli’t-Tirmizî, tahk.: Nureddin Itr, Dâru’l-Mellâh, yy., 1398/1978.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed, et-Tabakâtü’l-kübrâ, 1-9, Beyrut 1405/1985.
• --------, et-Tabakâtü’l-kübra; el-Kısmu’l-mütemmim, tahk.: Ziyâd Muhammed Mansûr, Mektebetü'l- Ulûm ve’l-Hikem, Medîne 1408/1987.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâleddîn Abdurranman b. Ali, ez-Zuafâ ve’l-metrûkîn, 1-2, tahk.: Abdul- lah el-Kâdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1406.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed, el-Kâmil fi’t-târîh, 1-13, Dâru Sâdır, Beyrut 1399/1979.
• İbnü’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshâk, Kitâbu’l-Fihrist, tahk.: M. Rıza Teceddüd, Mekte- betü Hayyât, Beyrut 1967.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osman eş-Şehrezûrî, Mukaddimetü’bni’s Salâh fî ulûmi’l-hadîs, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1988/1408.
• İclî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Abdillah, Ma‘rifetü’s-sikât, tahk.: Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî, 1-2, Mektebetü’d-Dâr, Medîne 1405/1985.
• İrfan Abdülhamid, İslam’da İtikadî Mezhepler ve Akaid Esasları, çev.: Saim Yeprem, Marifet Yay., İstanbul 1981.
• Josef van Ess (nşr.), Bidâyetü ilmi’l-Kelâm fi’l-İslâm, Risâletâni fi’r-reddi ala’l-Kaderiyye mine’l-karni’l- evveli li’l-hicre li’l-Hasen b. Muhammed el-Hanefiyye ve’l-halîfetü Ömer b. Abdilazîz, Beyrut 1977, s. 11-57.
• --------, “Kadariyya ”, EI, Brill, Leiden, 1978, c. 4, s. 368-372.
• Kadı Abdülcebbâr, Fazlu’l-i‘tizâl ve tabakâtu’l-Mu‘tezile, tahk.: Fuâd Seyyid, Dâru’t-Tûnûsiyye, Tûnus 1974.
• --------, Şerhu’l-usûli’l-hamse, tahk.: Abdülkerîm Osman, Mektebetü Vehbe, Kahire, ts.
• Karahan, Abdullah, Hadis Râvilerinin Güvenilirliği (Tespiti, İmkanı, Hadisin Sıhhatine Etkisi), Sır Yay., İstanbul 2005.
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdillah, Keşfu’z-zünûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn,1-2, tahk.: Muallim Rifat-Şerafettin Yaltkaya, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 1360/1941.
• Köktaş, Yavuz, ‘Kaderiyye ve Mürcie ile ilgili Rivâyetlerin Değerlendirilmesi’ Hadis Tetkikleri Dergi- si, İstanbul 2003, c. I, sayı: 2, s. 113-143.
• Makdisî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed, Ahsenü’t-tekâsim fî marifeti’l-ekâlîm, Brill, Leiden 1967.
• Matürîdî, Ebu Mansûr Muhammed b. Muhammed, Kitâbu’t-Tevhîd, tahk.: Fethullah Huleyf, Mekte- betü’l-İslâmiyye, İstanbul 1979. el-Mizzî, Ebu’l-Haccac Cemâleddîn Yusuf b. ez-Zekî, Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl, 1-35, tahk.: Beşşâr Avvâd Ma’rûf, Müessesetü`r-Risale, Beyrut 1403/1983-1413/1992.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Hacâc el-Kuşeyrî en-Nîsabûrî, Sahîhu Müslim, 1-5, Çağrı Yay., İstanbul 1413/1992.
• Sönmez, Mehmet Ali, “İbn Ebû Arûbe”, DİA, İstanbul 1999, c. 9, s. 421-422.
• Suyûtî, Ebû’l-Fadl Celâleddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr, Tabakâtü’l-huffâz, Dâru’l-Buhûsi’l- İlmiyye, Beyrût 1403.
• --------, Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1420/2000.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm el-Milel ve’n-nihal, tahk.: Muhammed Seyyid Kîlânî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1387/1967.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsa, Sünenü’t-Tirmizî, 1-5, Çağrı Yay., İstanbul 1413/1992.
• Ukaylî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Amr b. Mûsa, Kitâbu’z-Zuafâi’l-kebîr, 1-4, tahk.: Abdülmu‘tî Emin Kal‘acî, Dâru'l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1404/1984.
• Uludağ, Süleyman, “Hasan-ı Basrî”, DİA, İstanbul 1997, c. 16, s. 291-293.
• Üzüm, İlyas, “Kaderiye”, DİA, İstanbul 2001, c. 24, s. 64-65.
• Von H. Ritter, “Studien zur Geschicht der islamischen Frömmigkeit”, Der Islam, Berlin 1933, c. 21, s. 67-83.
• Watt, W. Motgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri çev.: Ethem Ruhi Fığlalı, Umran Yay., Ankara 1981.
• Yaran, Rahmi, “Bid‘at”, DİA, İstanbul 1992, c. 6, s. 129-131.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl, 1-4, tahk.: Ali Muhammed el-Becâvî, İsâ el-Bâbî el-Halebî, yy., 1372/1963.
• --------, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, 1-25, tahk.: Şuayb el-Arnaûd ve dğr., Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1404/1986-1409/1988.
• --------, Tezkiretü’l-huffâz, 1-4, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts.
• Ziriklî, Hayreddîn, el-A‘lâm, kâmûsu terâcim li eşheri’r-ricâli ve’n-nisâi mine’l-Arabi ve’l-müsta‘rabîne ve’l-müsteşrikîn, 1-8, Dâru’l-İlmi li’l-Melâyin, Beyrût 1990.