Tefsir Ekolleri Perspektifinden Kur’an’ın Çok Boyutlu Yorumu: Besmele Örneği

Yıl 2015, Cilt: 14 Sayı: 27, 83 - 116, 30.06.2015

Mehmet Kaya

https://doi.org/10.14395/huifd.65170

Cited By: 1

Öz

Kur’an’ı Kerim nüzulünden günümüze farklı yöntemlerle tefsir edilmiştir. Aynı ayette farklı yorumlara ulaşılmasının bir nedeni de budur. Kur’an’ın metin yapısının farklı yorumlara müsait olmasının yanı sıra her müfessirin ilmî ve kültürel birikimi, mensubu olduğu fikrî ve itikadî düşünce sistemi, ayetlerden ulaşmak istediği mana ve devrin ihtiyaçları gibi sebepler, tefsir farklılığına etki eden ana unsurlardır. Biz bu çalışmada Kur’an’ın girişi ve özeti kabul edilen, bu sebeple tefsirine ayrı bir önem verilen Besmele örneğinde müfessirlerin farklı tefsir ekolleri perspektifinde aynı ayete yaklaşım tarzlarını ve ulaştıkları sonuçları ele alarak bütüncül bir bakış açısı sunmayı hedeflemekteyiz. Amaçladığımız ikinci hedef ise, ilahiyat fakültesi öğrencileri için “tefsir ekolleri” derslerinde okutulmasına yönelik, örnek bir konu olmak üzere Besmele tefsirinin ekoller bazındaki farklılaşma ve yorum çeşitlenmesini içeren didaktik bir makale oluşturmaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, tefsir ekolü, Besmele, müfessir

Multidimensional Commentary of Quran From the Perspective of Interpretation Schools: The Basmala Sample

Öz

From its apoplexy till the present-day, the Quran has been interpreted in different methods. This is one of the reasons which causes to reach different comments in the same verse. Besides the textual structures of Quran being convenient to different interpretation, the scientific and cultural accumulation of each interpreter, the intellectual and theological thought system, the reasons such as the meaning and the needs of the era, are the main factors which influence interpretation diversity. In this study we aim to present a wholistic point of view by discussing the approaches to the same verse and the results from the perspective of different schools in a basmala sample, which is accepted as the introduction and summary of Quran, thus a particular importance is placed to its interpretation. The second goal we aimed, for students of the faculty of theology “schools of interpretation” for the courses taught in exemplary schools as a matter of interpretation of formulas to create a didactic review article involving differentiation and diversification in some

Anahtar Kelimeler

Interpretation, the interpretation school, the basmala, interpreter

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs aʽmmâ’ştehera mine’l- ehâdîsi alâ elsineti’n- nâs, tahk.: Yûsuf b. Muhammed el-Hâcc Ahmed, Mektebü İlmi’l-Hadîs, ts.
• Akkirmani, Mehmed b. Mustafa, Şerhu’l-Besmele, Milli Ktp. Yz. A 3251/1.
• el-Akk, Halid Abdurrahman, Usûlü’t-tefsir ve kavâiduhû, Dâru’n-Nefâis, Beyrut 1986.
• Akpınar, Ali, “İşârî Tefsir ve Kuşeyrî (ö.465/1072)’nin Besmele Tefsiri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara 2002, sayı: 9, ss. 53-92.
• Aliyyül-Kârî, Nureddin b. Muhammed, Mes’ele fi’l-besmele, Süleymaniye Ktp. Damad İbrahimPaşa, no: 297.
• Baklî, Ebû Muhammed Rûzbehân, Tefsîru arâisi’l-beyân fî hakâikı’l-Kur’ân, tahk.: Ahmed Ferîd el- Mezîdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2008.
• Beyhaki, Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali Ebûbekr es-Sünenü’l-Kübrâ, tahk.: Muhammed Abdülkadir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
• --------, Şuabu’l-îman, tahk.: Muhammed es-Saîd Zalûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1410.
• Birışık, Abdülhamit “Tefsir”, DİA, İstanbul 2011, c. 40, 1999, ss. 281-290.
• Bursevî, İsmail Hakkı Tefsîru rûhi’l-beyân, Osman Pek Matbaası, İstanbul 1928.
• Can, Ali, “Ebû Saîd el-Hâdimî’nin Risâletü’l-Besmele Adlı Eserinde On Sekiz İlim Dalına Göre- Besmele Yorumu”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, cilt: 14, sayı: 1, ss. 1-73.
• Cassâs, Ebûbekr Ahmed b. Ali er-Râzî Ahkâmu’l-Kur’ân, tahk.: Muhammed es-Sâdık Kamhâvî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1996.
• Cenâbezî, el-Hâc Sultan Muhammed Tefsîru beyâni’s-saʽâde fî makâmâti’l-iʽbâd, Beyrut, ts.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd es-Sıhâh-Tâcu’l-lüğa ve sıhâhu’l-Arabiyye, Dâru’l-İlm lil-Melâyîn, Beyrut 1990.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b Ahmed, Sünenü’d-Dârakutnî, tahk.: Şuayb Arnavurt ve diğerleri, Müessetü’r-Risâle, Beyrut 2004.
• Derman, M. Uğur; Uzun, Mustafa, “Besmele”, DİA, İstanbul, 1992, c. 5, ss. 532-537.
• Divlekci, Celalettin “Tefsirde Yorum Farklılığına Yol Açan Sebepler”, Ekev Akademi Dergisi, 2014, sayı: 58.
• Duman, M. Zeki, “Tâbiûn Döneminde Tefsir Faaliyeti (Meşhur Müfessirler, Kaynakları ve Bu Tefsi- rin Değeri)”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Kayseri 1987, sayı: 4.
• Ebû Hayyân el-Endelûsî, el-Bahru’l muhît, tahk.: Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve diğerleri, Beyrut 1993.
• Ebû Ubeyde Mamer b. Müsennâ, Mecâzu’l-Kur’ân, tahk.: Muhammed Fuad Sezgin, Mektebetü’l- Hancı, Kahire, ts.
• Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, sad.: İsmail Karaçam ve diğerleri, Azim Dağıtım, İstanbul, ts.
• Eşarî, Ebu’l-Hasen Ebû Musa el-İbâne an usûli’d-diyâne, Dâru İbn Zeydûn, ts.
• Füneysân, Suʽûd b. Abdillah İhtilâfu’l-müfessirîn –esbâbuhû ve âsâruhû-, Riyad 1997.
• Görener, İbrahim, “Kur’an İlimleri ve Tefsir Usulünün Bir Yöntem Çağrıştırması Sorunu”, Bilim- name, 2009, c. 16, sayı: 1.
• Gözübüyükzâde, İbrahim b. Muhammed Risale fi hakki’l besmele/Besmele risalesi), Sevinç Matbaası, Ankara 1984.
• Hâdimî, Ebu Said Muhammed, Risâletu’l-Besmele, Daru’t-Tıbaati’l-Amire, İstanbul 1261.
• Huvvari, Hûd b. Muhakkem Tefsîru Kitâbillâhi’l-azîz, tahk.: el-Hâc b. Saîd Şürayfî, Dâru’l-Ğarbi’l- İslâmî, Beyrut 1990.
• İbn Fâris, Ebû Hüseyn b. Ahmed, Mu’cemu mekâyisi’l-luğa, tahk.: Abdüsselâm Muhammed Hârun, Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Huzeyme, Ebûbekr Muhammed b. İshak, Sahih-i İbn Huzeyme, tahk.: Muhammed Mustafa el- Aʽzamî, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut, ts.
• İbn Sikkît, Ebû Yûsuf Yakub b. İshâk, Islahu’l-mantık, şerh ve tahk.: Ahmed Muhammed Şakir- Abdüsselâm Muhammed Harun, Dâru’l-Meʽârif, Kahire, ts.
• İbnü’l-Arabî, Ebûbekr Muhammed b. Abdillah, Ahkâmu’l-Kur’ân, tahk.: Muhammed Abdülkâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
• İbnü’l-Müneyyir, Nâsıruddîn Ahmed b. Muhammed, el-İntisâf beyne ma fîhi tedammenehû mine’l- i’tizâl, (el-Keşşâf tefsirinin hamişinde) Mektebetü’l-Uʽbeykân, Riyad 1998.
• Karagöz, Mustafa, Tefsir Tarihi Yazımı ve Problemleri, Araştırma Yay. 1. Basım, Ankara 2012.
• Kâşânî, Kemâlüddîn Abdürrezzak, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, -Tefsîru’ş-Şeyhi’l-Ekber-, yy., 1318.
• Kemalpaşazade, Şemseddin Ahmed b. Süleyman Tefsirü’l-besmeleti’ş-şerife, Nuruosmaniye Yazma Eser Ktp. 34 Nk 4972/1.
• Kırca, Celal, İlimler ve Yorumlar Açısından Kur’ân’a Yönelişler, Tuğra Neşriyat, İstanbul 1993.
• --------, “Mezhebi Tefsir Ekolünün Ortaya Çıkışı”, İslâmî Araştırmalar, 1987, sayı: 5, ss. 52-61.
• Konevî, Sadreddin Muhammed b. İshak, İ’câzü’l-beyân fî tefsîri Ümmi’l-Kur’ân, tahk.: es-Seyyid Celaleddin Âştiyânî, Müessesetü Bustan, İran 1949.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân, tahk.: Abdullah b. Abdil- muhsin et-Türkî, Beyrut 2006.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Harun Letâifu’l-işârât, şerh ve tahk.: Abdüllatîf Hasan Abdur- rahman, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2007.
• el-Lâhim, Süleyman b. İbrahim el-Lübâb fî tefsîri’l-istiâʽze ve’l-besmele ve’l-Fâtiha, Dâru’l-Müslim, Riyad 1999.
• Makdîsî, Ebû Şâme, Kitâbu’l-besmele, tahk.: Adnan b. Abdirrezzâk el-Hamevî el-Ğulebî, Abudabi
• Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed b. Mahmûd Te’vilâtü ehli’s-sünne, tahk.: Mecdî Bâsillûm, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed en-Nüket ve’l-uʽyûn –Tefsîru’l-Mâverdî-, tahk.: es- Seyyid b. Abdilmaksûr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ts.
• Merâğî, Ahmed Mustafa, Tefsîru’l-Merâğî, Mektebetü Mustafa el-Bâbî, Mısır 1946.
• Molla Fenari, Şemseddin Muhammed b. Hamza, ʽAynü’l-aʽyân (Tefsîru sûrati’l-Fâtiha), Rıfat Pek Matbaası, Dârı Saâdet 1325.
• Muhammed Hâmid Muhammed, Rafʽu’l-estâr mübesmile an mebâhisi’l-besmele, yy., ts.
• Müslim b. el-Haccâc Ebu’l-Hasen, el-Müsnedü’s-sahîh, tahk.: Muhammed Fuad Abdülbaki, Dâru İhyâi’t-Türâri’l-Arabî, Beyrut, ts.
• Nahcuvânî, Nimetullah b. Mahmûd el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtîhu’l-ğaybiyye, Dâru Rikâbî, Mısır 1999.
• Necefî, Muhammed Cevâdü’l-Belâğî, Âlâu’r-Rahmân fî Tefsîri’l-Kur’ân, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed Tefsîru’n-Nesefî, -Medâriku’t-Tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, Yu- suf Bidyevî ve diğerleri, Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, Beyrut 1998.
• Özbalıkçı, M. Reşit, “Naht”, DİA, İstanbul 2006, c. 32, ss. 310-311.
• Öztürk, Mustafa, Tefsirin Hâlleri, Ankara okulu Yay., Ankara 2013.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer Hüseyn, Mefâtîhu’l-ğayb-tefsîru’l-kebîr, Dâru İhyâ’t- Türâsi’l- Arabî, Beyrut 1420.
• Reşid Rıza, Tefsîru-Kur’âni’l-Hakîm, Dâru’l-Menâr, Kâhire 1947.
• er-Rûmî, Fehd b. Abdirrahman b. Süleyman, İtticâhâtü’t-tefsîr fi’l-karni’r-râbiʽ aşara, Müeesesetü’r- Risâle, Beyrut 1997.
• Sadreddin Konevî, Muhammed b. İshak, İ’câzü’l-beyân fî tefsîri Ümmi’l-Kur’ân, tahk.: es-Seyyid Celaleddin Âştiyânî, Müessesetü Bustan, İran 1949.
• Salih Abdülfettâh el-Hâlidî, Tarifu’d-dârisîn bi menehici’l-müfessirîn, Daru’l-Beşîr, Cidde 2008.
• Seyyid Kutub, İbrahim Hüseyin Fî Zılâli’l-Kur’ân, Dâru’ş-Şurûk, Beyrut 1412.
• Suyûtî, Celâleddin b. Ebîbekr, el-Müzhir fî ulûmi’l-lüğa ve envâihâ, Kâhire, ts.
• Sülemî, Ebû Abdirrahman Muhammed b. Hüseyn, Tefsîru’s-Sülemî -Hakâiku’t-tefsîr-, tahk.: Seyyid Umrân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
• Süleyman b. İbrahim el-Lâhim, el-Lübâb fî tefsîri’l-istiʽâze ve’l-besmele ve’l-Fâtiha, Dâru’l-Müslim, Riyad 1999.
• Şafi, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdris, Ahkâmu’l-Kur’ân, cem: Ebubekr Ahmed b. Hüseyn el- Beyhakî, tahk.: Abdülğani Abdülhâlık ve diğerleri, Dâru İhyâi’l-Ulûm, Beyrut 1990.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed Fethü’l-kadîr, tahk.: Abdurrahman Umeyra, yy., ts.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyn, el-Mîzan fî tefsîri’l-Kur’an, Müessesetü’l-A’lemî, Beyrut 1997.
• Tabersî, Ebû Ali b. el-Hasen Mecmeʽul-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân, Dâru’l-Ulûm, Beyrut 2005.
• Tûsî, Ebû Cafer Muhammed b. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts.
• Wensinck, A.J., el-Muʽcemu’l-müfehres li elfâzi’l-hadîsi’n-nebevî, Mektebetü Berîl, Leiden 1936.
• Yıldırım, Suat, “Besmele”, DİA, İstanbul 1992, c. 5, ss. 529-532.
• Yüksel, Yakup, “Beydâvî Tefsiri’nde Besmele Tahlili”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2012, c. 14, sayı: 26, ss. 91-107.
• Zeccâc, Ebû İshâk b. İbrahim Meʽani’l-Kur’ân ve iʽrâbuh, tahk.: Abdülcelîl Abduh Şiblî, Âlemü’l- Kütüb, Beyrut 1988.
• Zehebî, Muhammed Hüseyn et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, Mektebetü Vehbe, Kahire, ts.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ömer, el-Keşşâfü an hakâikı’t-Tenzîl ve uʽyûni’l-ekâvîl fî vü- cûhi’t-te’vîl, tahk.: Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve diğerleri, Mektebetü’l-Uʽbeykân, Riyad