Ehl-i Hadis’in Kelamî Akılcılığa Bakışı: İbn Teymiyye’nin Râzî’ye Yönelik Metodik Eleştirileri Üzerinden Bir Okuma

Yıl 2015, Cilt: 14 Sayı: 27, 223 - 244, 30.06.2015

Faruk Sancar

https://doi.org/10.14395/huifd.03046

Öz

Metafiziği anlama çabasında olan İslamî disiplinleri birbirinden ayıran temel unsurların başında
kullandıkları yöntemler gelmektedir. Benimsedikleri metodik tutum, öncelikle dini metinleri
yorumlamalarına daha sonradan da çoğu kez kendi dışındaki zümreleri dışlamalarına sebep
olmuştur. Bu ikinci durumun doğmasında özellikle her ilmi disiplinin, mutlak hakikati temsil ettiği
şeklindeki iddiasının etkisinden bahsedilebilir. İslam düşünce tarihi göz önünde bulundurulduğunda
metot merkezli çatışmanın daha ziyade Ehl-i hadis ve kelamcılar arasında yaşandığı
söylenebilir. Bu çatışma, her ne kadar şahıslar üzerinden yürütülse de aslında daha derininde
zihniyetler arası bir mücadeleden bahsedilebilir. Bu çalışma Râzî ve İbn Teymiyye gibi
temel figürler üzerinden söz konusu ihtilafı anlama çabası gütmektedir.

Anahtar Kelimeler

Râzî, İbn Teymiyye, Eleştiri, Akılcılık

Approach of the Ahl-i Hadith to Theological Rationalism: A Reading over Ibn Taymiyya’s Methodical Criticism against Râzî

Öz

The main element that differentiates Islamic disciplines is the method they use in an effort to understand metaphysics. The methodical attitude they adopted first led them to interpret religious texts then to exclude communities other than their followers. The latter effect may have stemmed from the assumption that each scientific discipline represents the absolute truth. Given the history of Islamic thought it can be suggested that method centered controversy has mostly been experienced between Ahl-i Hadith and theologians. Although it seems it was between people in fact it was a confliction between mentalities. This study aims to present a better understanding of this controversy over basic figures such as Ibn Taymiyya and Razi

Anahtar Kelimeler

Razi, İbn Taymiyya, Criticism, Rationalism

Kaynakça

• Abrahamov, Bünyamin, “Akıl-Nakil Uyumu Noktasında İbn Teymiyye’nin Yaklaşımı”, çev.: Salih Özer, İslamî İlimler Dergisi, sayı: 1-2 (2009), ss. 385-400.
• Alberry, A. J., Revelation and Reason in Islam, Allen-Unwin, London 1957.
• Altaş, Eşref, Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâ Yorumu ve Eleştirisi, İz Yay., İstanbul 2009.
• Altıntaş, Ramazan, “Nas Karşısında Aklın Değersel Durumu”, Kelam Araştırmaları Dergisi, c. 1, sayı: 1 (2003), ss. 11-20.
• Aristoteles, Organon V: Topikler, çev.: H. Ragıp Atademir, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 1996.
• Atay, Hüseyin, “Fahreddin er-Râzî’nin Kelam İlmindeki Yeri”, Fahreddin er-Râzî, Muhassal: Ke- lam’a Giriş içinde, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara 1978.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usulü, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1996.
• Coşar, Hakan, “İşârât Geleneği İçinde Fahreddin er-Râzî Eleştirileri: Seyfeddin el-Âmidî Örneği”, İslam’ın Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî “, edit.: Ömer Türker, Osman Demir, İsam Yay., İs- tanbul 2013.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, Şerhu’l-Mevâkıf, Daru’l-Kütibi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• el-Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn, Kitâbü’l-irşad ilâ kavâtıi’l-edille fî usûli’l-itikâd, tahk.: Muhammed Yusuf Musa, Abdülmünim Abdülhamid, Mektebetü’l-Hancî, Kahire 2002.
• Çapak, İbrahim, “Fahreddin er-Râzî’nin İslam Mantık Tarihindeki Önemi ve Bazı Mantık Konuları Hakkındaki Görüşleri”, Dini Araştırmalar Dergisi, c. 8, sayı: 23, 2005, ss. 111-126.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslam Kültürünün Akıl Yapısı, çev.: Burhan Köroğlu, Hasan Haçak, Ekrem Demirli, Kitabevi Yay., İstanbul 2000.
• Ebu Zehra, Muhammed, İmam İbn Teymiyye Hayatı-Fikirleri-Eserleri, Nusreddin Bolelli v. dğr., İsla- moğlu Yay., İstanbul 1988.
• Frank Griffel, Gazâlî’nin Felsefi Kelamı, çev.: İbrahim Halil Üçer, Klasik Yay., İstanbul 2012.
• el-Gazâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Munkız mine’d-dalâl (Mecmûatü resâili’l-İmam Gazâlî içinde), Daru’l-Kütibi’l-İlmiyye, Beyrut 2006.
• --------, el-Mustasfâ fî ilmi’l-usûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1993.
• --------, Fedâihu’l-Bâtıniyye, neşr.: Abdurrrahman Bedevî, ed-Dâru’l-Kavmiyye, Kahire 1964.
• --------, Kânûnu’t-tevîl (Mecmûatü Resâili’l-İmâmi’l-Gazâlî içinde), Daru’l-Kütibi’l-İlmiyye, Beyrut 2006.
• İbn Ebî Usaybia, Ebü’l-Abbas Muvaffakuddin Ahmed b. Kâsım, Uyûnu’l-enbâ fî tabâkâti’l-etıbbâ, neşr.: Nizâr Rızâ, Dârü’l-Mektebeti’l-Hayat, Beyrut 1965.
• İbn Haldûn, Abdurrahman, Mukaddime, neşr.: Dâru’l-fikr, yy., ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. es-Sâlih, es-Savâiku’l-mürsele ale’l- Cehmiyye ve’l-Muattıla, neşr.: Ali b. Muhammed ed-Dahilullah, Dâru’l-Âsime, Riyad 1418.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalîm, Der’ü teâruzi’l-akl ve’n-nakl, neşr.: Abdüllatîf Abdurrahmân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2009.
• --------, Mecmûu Fetâvâ Şeyhi’l-İslam Ahmed b. Teymiyye, neşr.: Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, Riyad, ts.
• --------, Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye fî nakdi kelâmi’ş-Şîa ve’l-Kaderiyye, neşr.: Muhammed Reşâd Sâlim, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire 1989.
• --------, Nakdu’l-Mantık, tahk. Muhammed Hamid el-Fîkî, Mektebetü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, Kahire, ts.
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasan Cemaleddin Ali b. Yusuf b. İbrâhim, İhbâru’l-ulemâ bi ahbâri’l-hükemâ: Târîhu’l-hükemâ, Matbaatü’s-Saade, Kahire 1326.
• İbnü’l-Mevsîlî, Muhammed, Muhtasaru’s-Savâiku’l-Mürsele ale’l-Cehmiyye ve’l-Muattıla, neşr.: Hasan b. Abdirrahmân el-Alevî, Mektebetü Edvâi’s-Selef, Riyad 2004.
• el-Îcî, Adudullah ve’d-dîn Kâdî Abdurrahmân b. Ahmed, el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâmÂlemü’l-Kütüp, Beyrut, ts.
• Macit Fahri, İslam Felsefesi Kelamı ve Felsefesine Giriş, İnsan Yay., İstanbul 1998.
• Memiş, Murat, Mutezilî Bir Bakışla Bilgi Problemi, Sarkaç Yay., Ankara 2011.
• Mert, Muhit, “Kelamcıların Tanım Kuramları”, Kelam Araştırmaları Dergisi, sayı: 1/2, 2003, ss. 81-91.
• Mevlana Celaleddin er-Rûmî, Mesnevî, çev.: Veled İzbulak, İstanbul 1942.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, “Fahreddin er-Râzî”, çev.: Burhan Köroğlu, İslam Düşüncesi Tarihi, edit.: M. M. Şerif, İnsan Yay., İstanbul 1996.
• Öğmüş, Harun, “es-Savâiku’l-Mürsele Adlı Eseri Çerçevesinde İbn Kayyim’in Râzî’ye Yönelttiği Yorumla İlgili Tenkitler”, EKEV Akademik Dergisi, 2009, sayı: 38, ss. 159-176.
• Öğüt, Salim, “Ehl-i Hadis”, DİA, c. 10, ss. 508-512.
• Özcan, Hanifi, Maturidi’de Bilgi Problemi, İfav Yay., İstanbul 1993.
• Özervarlı, M. Sait, İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodolojisi ve Kelamcılara Eleştirisi, İsam Yay., İstanbul 2008.
• Öztürk, Mustafa, Kur’an ve Aşırı Yorum: Tefsirde Bâtınîlik ve Bâtınî Yorum, Kitabiyat Yay., Ankara 2003.
• er-Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin, Esâsu’t-takdîs, tahk.: Ahmed Hicâzî Sekkâ, Mektebetü Külliyâti’l-Ezheriyye, Kahire 1986/1046.
• --------, Muhassal efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn, neşr.: Tâhâ Abdurrûf Sa’d, Mektebetü Kül- liyâti’l-Ezheriyye, Kahire, ts.
• es-Safedî, Selahaddin Halil b. Aybek, Kitâbü’l- vâfî bi’l-vefeyât, neşr.: Sven Dedering, Wiesbaden 1974.
• es-Sübkî, Ebû Nasr Taceddin İbnü’s-Sübki Abdülvehhab b. Ali b. Abdilkafi, Tabâkâtü’ş-Şâfiiyyeti’l- kübrâ, neşr.: Mahmûd M. et-Tanâhî-Abdülfettâh M. el-Hülv, Kahire 1964-1976.
• es-Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, neşr.: Mustafa Dîb el-Buğâ, Dâru İbn Kesîr, Dimeşk 1987/1407.
• Toktaş, Fatih, İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, Klasik Yay., İstanbul 2004.
• Uludağ, Süleyman, Fahrettin Râzî, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1991.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Fahreddin er-Râzî”, DİA, c. 12, ss. 89-95.