ÜST KAVRAMSALLAŞTIRMA OLARAK ALEVİLİK: AKİDE VE İBADETLER AÇISINDAN ALEVİLİK-NUSAYRİLİK İLİŞKİSİ

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 1, 45 - 69, 25.07.2017

Özcan Güngör

https://doi.org/10.17218/hititsosbil.298264

Cited By: 2

Öz

Günümüzde kimlikler mikrolaşırken Alevilik
üst kimliği adı altında pek çok grup kimliği farklı öncüllere sahip dini
grupların tarihi, teolojik ve sosyolojik verilerin aksine bir çatı altında
kullanımının olduğu görülmektedir. Tarihi ve teolojik kaynakları itibariyle çok
farklı inanç ve ibadet uygulamalarına sahip Türk Aleviliği ile Nusayriliğin de
üst kimlik olarak Alevilik çatısı altında son zamanlarda kimi amaçlar
doğrultusunda ifade edildiği görülmektedir. Bu iki grubun dış kimlik ve iç
kimlik bileşenlerinin temel kaynağı olan İslam’ın alt inanç yorumları
itibariyle tanrı, ahiret, tenasüh, melek, peygamber ve ehli beyt inançları ve
ritüel boyutlarıyla da namaz, oruç, hac, zekat ve kurban gibi ritüelleri arasında
bir karşılaştırma, bu iki grup için Alevilik üst kavramsallaştırması
kullanımına dair bize fikir verecektir. Bu bağlamda çalışmanın problemi
Alevilik üst kavramsallaştırmasının bileşenleri olan Türk Aleviliği ve
Nusayriliği karşılaştırmaktır. Buna bağlı olarak çalışma dini tecrübenin akide
ve ritüel boyutları itibariyle bu iki grubu karşılaştırarak Alevilik üst
kavramsallaştırmasının imkanının sınırlarını yoklamayı amaçlamaktadır. Çalışma
nitel bir desenle tarihi ve teolojik karşılaştırmaları yanısıra alan
çalışmalarını da dikkate alan bir yöntemle yürütülmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Alevilik, Aleviler, Nusayriler, Dini Gruplar, Üst Kavramsallaştırma

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet (1992) Sahabe Devri Siyasî Hadiselerinin Kelâmî Problemlere Etkileri (İstanbul: Birleşik Yay).
• Aktaş, A., (1998): “Dünyadaki Ve Türkiye’deki Alevîlerin Toplumbilimsel Açıdan Çözümlenmesi”, Köprü Dergisi, 62
• http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=371 7.03.2017)
• Arabacı, F.,(2000): Alevîlik ve Sünnîliğin Sosyolojik Boyutları, Samsun
• Arayancan, A. Atıcı (2010) Suriye Bölgesinde İki İnanç Hareketi: Nizârî İsmâilîleri ve Nusayrîlik, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, ss.183-198
• Arinberg-Laanatza, M. (1999) “Türkiye Alevileri, Suriye Alevileri: Benzerlikler ve Farklılıklar” Alevi Kimliği. Der. T. Olsson vd. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı yay.
• Arslanoğlu, İ. (2006): “Dede Ahmet Kuzukıran ile Söyleşi”http://w3.gazi.edu.tr/~iarslan/dedeahmet.pdf [08.03.2017]
• Aslan, Cahit, (2005). Fellahların Sosyolojisi, Arapuşakları, Nusayrîler, Hasibiler, Kilaziler, Haydariler, Arap Alevileri, Adana: Karahan Yay.
• Baha Said Bey, (2000). Türkiye’de Alevi-Bektaşi, Ahi ve Nusayrî Zümreleri, yay. haz.: İsmail Görkem, Kültür Bak. Yay., Ankara, s. 171-185
• Baloğlu, A. Bülent (2001): İslam’a Göre Tekrar Doğuş (Reenkarnasyon), Ankara, Kitabiyat.
• Birge, John. K. (1991): Bektaşilik Tarihi, (Çev. R. Çamuroğlu), İstanbul, Ant Yayınları
• Bozkuş, M.,(1999): Sivas ve Çevresinde Yaşayan Alevîlerin İnançları, (Basılmamış Doktora Tezi), Sivas
• Bulut, Halil İbrahim (2011) İslam Mezhepleri Tarihi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Buyruk, (2006). Der. Fuat Bozkurt. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Buyruk, (2006). Der. Fuat Bozkurt. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Can, Şule (2011) Nusayrilik: Sır ve Direniş, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Çamuroğlu, R., (1994) Günümüz Alevîliğinin Sorunları, İstanbul
• Çubukçu, İ. Agah (1969) “Nusayriler”, AÜİFD, XVII, ss.51-54
• Demirbaş, Esin (2004) “Etnik Azınlıklar, Kültürel Entegrasyon Ve Medyada Temsil: Nusayri Topluluğu Örneği”, Ankara: Ankara Ü. SBE Basılmamış Yüksek Lisans Tez.
• el-Fîl, S. M. A. (1990). en-Nusayriyye (I) [Nusayrîlik]. Kahire: Dâru’l-Menar
• Engin, İsmail (2013) “Hatay Nusayrilerinde Din ve Dini Algılayış” http://ismail-engin.blogspot.com.tr/2013/07/ismail-engin-hatay-nusayrilerinde-din.html#more
• Er, Piri (2010) “Sözlü Gelenekten Derlemelerle Hatay Alevileri (Nusayrîler) ve İnanç Esasları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, ss.277-290
• Eröz, Mehmet, (1990) Türkiye’de Alevilik-Bektaşilik, Ġstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eskiocak, Nasreddin, (2006). “Röportaj”, Ayhan Aydın, Günümüz Alevi, Bektaşi, Mevlevi, Nusayrî İnanç ve Toplum Önderlerinin Görüş ve Düşünceleri, İstanbul: Cem Vakfı Yay.,s. 429-470
• Fığlalı, E. R. (1991). Türkiye’de Alevilik – Bektaşilik. İstanbul: Selçuk Yayınlar
• Güllüce, Veysel (2004): Kur’an Işığında Reenkarnasyon, İstanbul, Rağbet Yayınları.
• Güngör, Özcan. (2007) Araftaki Kimlik: Alevilik-Bektaşilik, Ankara: Akasya Yayınları.
• Güngör, Özcan (2015) Değişim ile Takiye Arası Nusayriler/Arap Aleviler, İnsan ve Toplum Dergisi, 2015, cilt: V, sayı: 9, s. 75-102
• Güzel, A. (1994). “Hacı Bektaş Veli’nin Hayatı ve Eserleri” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (1): 1-21.
• Hacı Bektaş Veli. (2002). Makalat. Türkçe’ye Sad.: Abdurrahman Güzel. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Harris, W. (2005) Levant: Bir Kültürler Mozaiği, çev. E. Ertürk, İstanbul: Literatür
• Hatib, M. A. (1984). Harekatu’l-batınıyye fi’l-alemi’l-İslam [İslam âleminde Bâtınilik]. Amman: Mektebetü’l-Aksa.
• İşoğlu, İlker (2006), “Nusayriler”. Arda kalanlar, İstanbul: E Yayınları.
• Kaplan, D. (2010). Yazılı Kaynaklarına Göre Alevilik. Ankara: TDV Yayınları
• Kaya, H., (1993): Alevî/Bektâşî Erkanı, Evradı ve Edebiyatı, İstanbul
• Kehrer, G. (1998) “Din Sosyolojisi”, çev. M.E. Köktaş, Y. Aktay, M.E. Köktaş (der.), Din Sosyolojisi içinde, Ankara: Vadi.
• Keser, İnan (2006) Kentsel Dinamikler ve Kamusal Alan Farklılaşması: Adana Nusayrileri, Ankara: Ankara Ü. SBE (Basılmamış Doktora Tezi).
• Keser, İnan (2008). Nusayrilik, Arap Aleviliği. Adana: Karahan Kitabevi.
• Keser. İnan, (2002). Nusayrîler, Arap Aleviliği, İstanbul: Çiviyazıları Yay.
• Keskin Y. Mustafa. (2004). Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Aleviliği (Elazığ Sünköy Örneği). Ankara: Avrasya Yayınları.
• Kirman, M. Ali (2011) Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü, Rağbet Yayınları: İstanbul
• Kutlu, Sönmez. (2006) Alevilik-Bektaşilik Yazıları, Aleviliğin Yazılı Kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Lindholm, Charles (2004), İslami Ortadoğu, (Çev. B. Şafak), Ankara: İmge Yayınevi.
• Mann, A. Taylor (1998): Reenkarnasyon (Yeniden Doğuş), Çev. Gökhan Sezgi, Ankara, HYB Yayıncılık
• Massignon, Louis (1993). “Nusayrîler” maddesi, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: MEB Yay., IX,365-370
• Melikoff, İrene. (1994) Uyur idik Uyardılar, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. İstanbul: Cem yay.
• Mertcan, Hakan. (2012) Türk Modern Devletinin Oluşum ve Gelişim Sürecinde Siyasal İktidar Karşısındaki Konumları ve Kimlik Sorunsalı Bağlamında Nusayriler, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens., Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Ocak, A. Yaşar (2007): Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri, İstanbul, İletişim Yayınları
• Ortaylı, İlber (1999): “Alevilik, Nusayrîlik ve Bâb-ı Âlî”, Tarihi Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler, Bektaşiler, Nusayrîler Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, Ensar Neşriyat.
• Öz, Mustafa (1999): “Nusayrîyye”, Tarihi Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler, Bektaşiler, Nusayrîler Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, Ensar Neşriyat.
• Özbek, Tarık (2006) Nusayri Etnik Kimliğinin Simgesel Oluşum, Hatay: Mustafa Kemal Ün. SBE (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Palabıyık, Hanefi (2010) “Dinî İnançları ve Özellikleri Bakımından Nusayrîlik” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 54, ss.19-48
• Reyhani, Mahmut, (1997) Tarihte Aleviler. İstanbul: Can yay.
• Roux, Jean P. (1994): Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul, İşaret Yayınları.
• Shankland, David (1993): Alevi and Sunni in Rural Anatolia, Diverse Paths of Change, Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of Cambridge, Cambridge.
• Sinanoğlu, Abdulhamit (2001) “Günümüz İnanç Problemlerinden Nusayrilerin Tanrı Tasavvurları Ve Reenkarnasyon Görüşleri” Günümüz İnanç Problemleri, 7-9 Eylül, Erzurum
• Şehristani, Ebu’l Feth (1990): El-Milel ve Ve’n Nihal, (Üç Cilt Birarada) Tashil ve Talik: Ahmed F. Muhammed, Beyrut, Darul Kutubul İlmiyye.
• Teber, Ömer F. (2008) Bektaşi Erkannamelerinde Mezhebi Unsurlar, Ankara: Aktif Yayınevi.
• Togayhan, Abdurrahman (2005) Kültürel Farklılıklar Ekseninde Nusayrilik Üzerine Bir Din Sosyolojisi Araştırması: Mersin Arap Aleviliği Örneği, Harran Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, 10 (14), ss.57-91
• Tuğcu, H., (2005): “Müzakere”, 28-30.09.2005 Bektâşîlik ve Alevîlik Sempozyumu, SDÜ, Isparta, 2005
• Turan, Ahmet (1996) “Kitabu'l Mecmu'u'nun Tercümesi”, Ondokuz Mayıs Ün. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, ss.5-18
• Türk, Hüseyin (2001). “Hatay’da Gadir Bayramı.”, Folklor/Edebiyat, Sayı 26: 89-96.
• Türk, Hüseyin-Çapar, Mustafa (2011) “Alevilikte Yola Giriş Geleneklerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 60, ss.17-42
• Uçar, Ramazan. (2004) Günümüzde Alevilik-Bektaşilik Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma (Abdal Musa Tekkesi Örneği), Ankara: Ankara ÜSBE (BasılmamıĢ Doktora Tezi).
• Uluçay, Ömer, (2003). Nusayrîlik, İnanç Esasları-Tenasuh (Reenkarnasyon), Adana: Karahan Yay.
• Uluçay, Ömer.(2010). Arap Aleviliği Nusayrilik. Adana: Gözde Yayınevi.
• Uyar, Mazlum (2012) “Nusayrilik”, İslam Mezhepleri Tarihi El Kitabı, Edit: Onat, H.-Kutlu, S., Ankara: Grafiker Yayınları.
• Üçer, C. (2010). Tokat Yöresinde Geleneksel Alevilik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları. …………(2010a). “Geleneksel Alevilikte İbadet Hayatı, Bazı Adap ve Erkan”. Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü, der. H. İbrahim Bulut, Sakarya: Sakarya Ün. Yayınları.
• Üzüm, İlyan (2000) Günümüz Aleviliği, İstanbul: TDV İSAM Yayınları.
• …………, (2007): Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlik, İstanbul
• Üzüm, İlyas (2000). “Türkiye’de Alevi/ Nusayrî Önderlerinin Eserlerinde İnanç Konularına Yaklaşım” İslam Araştırmaları Dergisi, 4 : 173-187.
• Üzüm, İlyas (2007a). “Nusayrîlik” DİA, C. XXXIII : 270-274.
• Yıldız, H., (2003): Amasya Yöresi Alevîleri, (Basılmamış Doktora Tezi), Samsun
• Yörükan, Y. Ziya (2002): Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayını.
• Zelyut, R. (1992) Öz Kaynaklara Göre Alevilik, Yön Yayıncılık: İstanbul