1923-1929 DÖNEMİNDE UYGULANAN VERGİ POLİTİKALARININ MALI SOSYOLOJİ ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 1, 1 - 21, 30.06.2020

Rana Dayıoğlu Erul

https://doi.org/10.17218/hititsosbil.677743

Cited By: 2

Öz

Mali sosyoloji, mali olayların sosyolojik bir bakış açısıyla incelenmesi anlamına gelmekte olup bir yandan mali olayların toplum üzerindeki etkisini bir yandan da toplum yapısını etkileyen ve oluşturan unsurların mali olaylar üzerindeki etkisini araştırmaktadır. Mali sosyoloji; mali olayları, ekonomik boyutuna ek olarak tarihi, kültürel, sosyal, hukuki ve politik unsurları da ele alarak incelemektedir. Bu bakımdan mali sosyoloji araştırmaları yapılarak uygulamaya konulan politikalar; toplum yapısını yansıtacağından, toplum tarafından daha kolay benimsenmekte ve başarıya ulaşabilmektedir. Mali olaylara sosyolojik bakış açısı, bu açıdan önem taşımaktadır. Bu çalışmanın amacı; 1923-1929 dönemi vergi politikalarının, dönemin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik koşullar dahilinde değerlendirilerek mali sosyoloji yaklaşımlarının, vergi politikalarının uygulamaya konulmasında etkili olup olmadığının araştırılması olarak belirlenmiştir. Bu amaca yönelik olarak ise döneme ait vergi politikaları, mali sosyoloji teorileri esas alınarak değerlendirilmeye çalışılmış ve dönemde toplumsal yapı dikkate alınarak düzenlemeler yapılmaya çalışılmasına rağmen, dönemin mali ve ekonomik koşulları nedeniyle istenilen amaca ulaşılamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Mali sosyoloji, mali sosyoloji teorileri, 1923-1929 Dönemi Vergi Politikaları, Cumhuriyet Dönemi Vergi Politikaları

Evaluation of Tax Policies Applied in Turkey in the Period of 1923-1929 in the Framework of Fiscal Sociology

Öz

Fiscal sociology deals with the study of fiscal events from a sociological perspective and investigates both the impact of fiscal events on society and the effects of the factors affecting and forming the structure of society on fiscal events. Fiscal sociology examines fiscal events by considering historical, cultural, social, legal and political factors in addition to its economic aspects. In this regard, the policies that are put into practice by making the researches of fiscal sociology are more easily adopted by the society and can achieve success as they reflect the structure of the society. Sociological view of fiscal events is important in this respect. The aim of the study is to evaluate the tax policies of the 1923-1929 period within the social and economic conditions of the period and to investigate whether the fiscal sociology approaches are effective in the implementation of tax policies. For this purpose, tax policies of the period have been tried to be evaluated on the basis of fiscal sociology theories and even though it is tried to be made arrangements considering the social structure in the period, the desired purpose could not be achieved due to the financial and economic conditions of the period.

Anahtar Kelimeler

Fiscal Sociology, The Theories of Fiscal Sociology, Tax Policies of 1923-1929 Period, Tax Policies of Republic Period

Kaynakça

• Acartürk, E. ve Ramazan K. (2011). Osmanlı Devleti’nde kapitülasyonların iktisadi ve siyasi perspektiften analizi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(2), 1-21. Aktan, O. H. (1998). Atatürk’ün ekonomi politikası: ulusal bağımsızlık ve ekonomik bağımsızlık. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cumhuriyetimizin 75. Yılı Özel Sayısı, 29-36. Aruoba, Ç. (1982). Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında Türkiye’nin tarımsal yapısı ve tarıma yönelik politikalar. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi içinde (s. 79-87). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Türkiye Ekonomi Kurumu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 513. Aysal, N. (2013). Kırım Savaşı’ndan Lozan Barış Antlaşması’na Osmanlı dış borçlarının tarihsel gelişim süreci (1854-1923). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 53 (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), 1-28. Backhaus, J. G. (2004). Joseph A. Schumpeter’s contributions in the area of fiscal sociology: a first approximation. Journal of Evolutionary Economics, 14, 143-151. Başdemir, B. (2015). Osmanlı vergi sisteminde öşür. Ankara: Karahan Kitabevi. Bildirici, Z. (1995). Türk Vergi Sistemi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayın No. 852, Hukuk Fakültesi Yayın No. 1. Boratav, K. (2015). Türkiye iktisat tarihi 1908-2009. Ankara: İmge Kitabevi. Bulutoğlu, K. (1967). Türk Vergi Sistemi. İstanbul: Fakülteler Matbaası. Bulutoğlu, K. (1976). Türk Vergi Sistemi. İstanbul: Fakülteler Matbaası. Campbell, J. L. (1993). The state and fiscal sociology. Annual Review of Sociology, 19, 163-185. Candan, N. (2007). İbni Haldun’un gözüyle kamu maliyesi yaklaşımı. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 14(2), 235-245. Çelebi, A. K. (2012). Mali olaylara sosyolojik yaklaşımın önemi. A. Kemal Çelebi (Ed.). Mali sosyoloji üzerine denemeler içinde (s. 1-32). Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2012/418. Duru, C., Turan, K ve Öngeoğlu, A. (1982). Atatürk dönemi maliye politikası-Mondros’tan Cumhuriyet’e mali ve ekonomik sorunlar. Ankara: TİSA Matbaacılık. Ekinci, M. B. (2008). Türkiye’de iktisadi krizler ve istatistikler itibariyle sektörel analizler: 1923-2006. M. Dikkaya, D. Özyakışır ve A. Üzümcü (Ed.). Türkiye’nin ekonomi politiği: 1923-2007 içinde (s. 239-280). Ankara: Orion Kitabevi. Falay, N. (1978). İbni Haldun’un iktisadi görüşleri. İstanbul: Güryay Matbaacılık, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Enstitüsü. Gelir İdaresi Başkanlığı, www.gib.gov.tr. Giddens, A. (2011). Sociology. Cambridge: Polity Press, Sixth Edition. Goldscheid, R. (1958). A sociological approach to problems of public finance. R. A. Musgrave and A. T. Peacock (Ed.). Classics in the Theory of Public Finance in (p. 202-213). New York: London St. Martin Press. Goode, R. (1970). Public finance in the international encyclopedia of the social sciences: a review article. Journal of Economic Literature, 8(1), 27-34. Gürkan, C. (Ocak-Haziran 2013). Modern maliye teorisinin klasik kökenleri: İbni Haldun’dan ‘Post-Kameralizm’e mali düşünce”, Maliye Dergisi, 164, 1-26. Gürkan, C. (2014). Modern kamu maliyesinin oluşumu: maliye tarihine alternatif kuramsal yaklaşımlar. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 69(1), 43-76. Gürkan, C. ve Karahanoğulları, Y. (Temmuz-Aralık 2013). Vergi devletine kuramsal yaklaşımlar. Maliye Dergisi, 165, 1-26. Gürsoy, B. (1984). 100. yılında Düyun-u Umumiye İdaresi üzerinde bir değerlendirme. Ord. Prof. Şükrü Baban’a armağan içinde (s. 17-59). İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi. Haldun, İ. (1988). Mukaddime II. İstanbul: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları: 482, Şark İslam Klasikleri: 55. İsmail, A. G. ve Jaafar, A. B. (2017). Vergi oranı ve belirleyicileri: İbn Haldun’dan bir görüş. İbn Haldun Çalışmaları Dergisi, 2(1), 1-20. Kasalak, K. (2012). Teşvik-i Sanayi Kanunları ve Türkiye’de sanayileşmeye etkileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 65-79. Kaya, D.G. ve Durgun, A. (2009). 1923–1938 dönemi Atatürk’ün maliye politikaları: bütçe ve vergi uygulamaları. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 233-249. Kayalıdere, G. ve Mastar Özcan, P. (2014). Atatürk döneminde (1923-1938) uygulanan vergi politikaları. K. Tüğen ve A. Altay (Ed.). Prof. Dr. Fevzi Devrim’e armağan içinde (s. 469-475). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları. Kayan, A. (2000). Verginin tarihsel gelişimi ve sebep olduğu bazı önemli olaylar. Maliye Dergisi, 135, 80-87. Kayıran, M. (1989). Tekalif-i Milliye Emirleri ve uygulanışı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 5(15), 639-664. Kazıcı, Z. (1977). Osmanlılarda vergi sistemi. İstanbul: Şamil Yayınevi. Kazıcı, Z. (2005). Osmanlı’da vergi sistemi. İstanbul: Bilge Yayıncılık. Koçtürk, O. M. ve Gölalan, M. (2010). 1923-1950 Türkiye ekonomisinin yapısal analizi. Üçüncü Sektör Kooperatifçilik, 45(2), 48-65. Kurtkan, A. (1968). Metodolojik bir deneme olarak mali sosyoloji. İstanbul: Fakülteler Matbaası. Küçük, L. (2007). Osmanlı vergi hukukunda avarız kavramı ve avarızın idaredeki rolü (doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Küsmenoğlu, İ. (2010). Cumhuriyet dönemi vergi tarihi-1. kitap: Osmanlı Devleti’nden 1980’e. Ankara: Oluş Yayıncılık. Mann, F. K. (1943). The sociology of taxation. The Review of Politics, 5(2), 225-235. McLure, M. (2003). Fiscal sociology. Economics Program School of Economics and Commerce, The University of Western Australia, Discussion Paper, No. 03.16, 1-10. Mumyakmaz, A. (2014). Türkiye’de Vergi davranışlarını etkileyen sosyal, kültürel ve ekonomik faktörler; Ankara, İstanbul ve Diyarbakır örneği (doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Öncel, M., Kumrulu, A. ve Çağan, N. (Temmuz 2012). Vergi Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, Gözden Geçirilmiş, Değişiklikler İşlenmiş 21. Bası. Özdemir, H. (2000). Atatürk’ün kriz yönetimi/Tekalif-i Milliye. Türk İdare Dergisi, 429, 171-210. Özgüven, A. (2002). Türkiye İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923). Journal of İstanbul Kültür University, 2, 109-124. Pamuk, Ş. (2009). Osmanlı-Türkiye iktisadi tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları. Parasız, İ. (1998). Türkiye ekonomisi: 1923’ten günümüze iktisat ve istikrar politikaları. Bursa: Ezgi Kitabevi. Pur, H. P. (2012). Osmanlı’dan günümüze vergi sisteminin ekonomiye uyumu: 1838-2012. İstanbul: Otopsi Yayınları. Schumpeter, J. A. (1991). The crisis of the tax state. R. Swedberg (Ed.). The economics and sociology of capitalism in (p. 99-140). New Jersey: Princeton University Press. Sert, M. (2011). ‘Maliye’ye alternatif bir yaklaşım olarak mali sosyoloji: öncüler. Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 22(81), 1-16. Sert, M. (2015). “Eski”den “yeni”ye mali sosyoloji”. 30. Türkiye Maliye Sempozyumu bildiri kitabı içinde (s. 439-454). Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, Nazilli İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü. Taş, R. (1995). Türk mali sisteminin uzun dönem (1923-1980) gelişiminin yapısal ve oransal analiz yöntemleriyle değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 50(1-2), 355-382. Tezcan, C. (2005). Tekalif-i Harbiye ve Tekalif-i Milliye örneklerinde savaş dönemleri mali politikaları (doktora tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü. Toprak, M. (2004). İzmir İktisat Kongresi: bir gelecek perspektifi”. İktisat, İşletme ve Finans, 214, 115-131. Topuz, H. (2007). Cumhuriyet dönemi ekonomisinde tarımsal yapının incelenmesi (1923-1950). Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(3), 367-380. Türk, İ. (1982). Atatürk ve Türk mali sistemi. Atatürk dönemi ekonomi politikası ve Türkiye’nin ekonomik gelişmesi içinde (s. 7-21). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Türkiye Ekonomi Kurumu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: 513. Türkal, H. (2011). Türkiye’de 1923-1930 yılları arası bütçe politikası ve uygulamasının vergi politikası ve uygulaması açısından değerlendirilmesi. Amme İdaresi Dergisi, 44(3), 85-107. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) (Aralık 2012). İstatistik göstergeler 1923-2011. Ankara, Yayın No 3890. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (Temmuz 1996). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Yayın No: 2454-510. T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü (Haziran 1995). Bütçe Gider ve Gelir Gerçekleşmeleri (1924-1995). Ankara: Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Sayı: 1995/5. T.C. Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü (1979). Bütçe Gelirleri Yıllığı 1977-1978 (1923-1978 Bütçe Gelirleri İstatistikleri). Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası. Üzümcü, A. (2008). Türkiye’de ulusal ekonominin inşası: 1923-1945 dönemi. M. Dikkaya, D. Özyakışır ve A. Üzümcü (Ed.). Türkiye’nin ekonomi politiği: 1923-2007 içinde (s. 65-104). Ankara: Orion Kitabevi. Varlı, A. ve Koraltürk, M. (2010). II. Meşrutiyet’ten erken Cumhuriyet’e milli iktisadın sürekliliği ve İzmir İktisat Kongresi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, IX/20-21, 127-142. Vural, İ. Y. (2008). Atatürk dönemi maliye politikaları: liberal iktisattan karma ekonomiye”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 77-114. Yavi, E. (2009). Batırılan Bir Ülke Nasıl Kurtarılır?. İzmir: Yazıcı Yayıncılık.