ETNOGRAFİK BELGELER ÜZERİNDEN TARİHTE BİR KENT VE DÖNEMİN İZİNİ SÜRMEK (20. Asrın İlk Yarısında Antakya)

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 49, 421 - 442, 30.06.2022

Olcay Özkaya

Öz

Maddi kültür ögeleri olarak çeşitli pek çok akademik çalışmaya kaynaklık etmiş olan etnografik nitelikli belgeler, oldukça zengin bir tarihsel birikimi, belli bir tarihsel süreçte yaşamış toplumların çeşitli yönlerini ortaya koyabilecek veriler sunmaktadır. Deneyimlenmiş yaşamların söz konusu etnografik belgeler yoluyla izini sürmek kimi zaman araştırıcıya yazılı belgelerde ulaşılamayacak önemli bilgiler sağlayabilmektedir. Son zamanlarda Tarih araştırmaları klasik çalışma metodlarının dışına çıkarak bu türden bilgi ve belgeleri dikkate almaya başlamıştır. Tarih araştırmaları, yazılı metin ve arşivlerin yanı sıra yazılı olmayan maddi eser ve belgeler, sözlü kaynaklar, görsel ve sesli kayda alınmış dökümanlar gibi son dönemlerde neredeyse birçok araştırmada artık sıklıkla rastlanmaya başlanan kaynaklara da başvurmaktadır.
Dolayısıyla bu çalışma Dünyanın en önemli Arkeoloji Müzelerinden olan Hatay Arkeoloji Müzesinde bulunan etnografik nitelikli taşınabilir maddi kültür ögelerini kapsayan belgeler arasında konu ile ilgili tespit edilen seçkilerin değerlendirilmesi üzerine geliştirildi. Çalışmanın ana kaynağı olan bu etnografik nitelikli taşınabilir maddi kültür ögelerinden oluşan belgeler çerçevesinde Antakya’nın, 20. asrın başlarında içinde bulunduğu durumu sosyal, kültürel ve siyasal atmosferi ekseninde değerlendirildi. Bu bağlamda ana kaynak olarak kullanılan belgelerin 1918’de Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında imzalanan Mondros Ateşkesi sonrası bölgede başlayan Fransa manda yönetimi, işgale karşı oluşan dekolonyal çabalar, Anavatan’a bağlılık ve İltihak faaliyetlerine yönelik bilgiler verdiği anlaşılmaktadır. Çalışma, etnografik belgelerin bu kronolojik çizgi üzerinden değerlendirilmesi ve söz konusu dönemin kroniğinde gelişmelerin izinin sürülebilmesi ile döneme dair gündelik yaşam ayrıntılarına ulaşmayı amaç edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Etnografik Belgeler, tarih, antakya, hatay, sosyo-kültürel yaşam

Destekleyen Kurum

Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü

Proje Numarası

19.M.054

Teşekkür

Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğüne desteklerinden dolayı teşekkür etmek isterim.

A CITY IN HISTORY THROUGH ETHNOGRAPHIC DOCUMENTS AND TRACING THE PERIOD (Antakya in the First Half of the 20th Century)

Öz

Ethnographic documents, which have been the source of a great number of various academic studies as material cultural elements, provide information that may reveal a rather rich historical background and various aspects of communities lived in certain historical periods. Tracing the experienced lives by way of these ethnographic documents may sometimes provide the researcher with information that may not be possible to be found in written documents. Recently, historical studies have begun to take such information and documents into account by going beyond the traditional studying methods. In addition to written texts and archives, historical studies also refer to sources that are frequently encountered in many studies recently, such as non-written material works and documents, oral sources, visual and audio recorded documents.
Therefore, this study was performed on the basis of the evaluation of selections among the documents covering ethnographic movable material culture elements in the Hatay Archaeology Museum, one of the most significant Archaeology Museums in the world. Within the framework of these documents consisting of these ethnographic movable material cultural elements, which constitute the main source of this study, the situation of Antakya at the beginning of 20th century was evaluated in the axis of social, cultural, and political atmosphere. In this context, it is understood that the documents used as the main source provide information about the French mandate administration that started in the region after the Armistice of Mudros signed between the Ottoman Empire and the Entente States in 1918, the decolonial efforts against occupation, loyalty to the Motherland and the Adhesion activities. The study aims to evaluate the ethnographic documents through this chronological line, trace the developments in the chronicle of the period in question and get the details of daily life of the period.

Proje Numarası

19.M.054

Kaynakça

• BCA. 030.18.01.02.86.15.10; BCA. 030.10.224.510.12; BCA. 030.10, 222.501.4. Yer No:402.24; Hatay Arkeoloji Müze Arşivi. Cumhuriyet, 28 Mart 1938; Hatay Devlet-i Ceride-i Resmiye, 15 Eylül 1938 No.25; Nacak, 26 Temmuz 1963, Cuma, yıl 4,Sayı 218; Yenigün, 14 Nisan 1938
• TBMM Zabıt Ceridesi, 1.11.1936, C.1; TBMM Zabıt Ceridesi, C.14, Devre 1, İçtima 2, Ankara, 1958.
• Ada, S. (2013). Türk-Fransız İlişkilerinde Hatay Sorunu (1918-1939), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Armaoğlu, H.F. (2016). 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Timaş Yayınları, İstanbul.
• Çakmak, E. (2014). “Atatürk’ün Adana Ziyaretleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Kasım 2014, Cilt XXX, Sayı 90, Sayfa Aralığı 49-82.
• Dağıstan, A. Ve Sofuoğlu, A. (2008). İşgalden Katılıma Hatay, Phoenix yayınları, Ankara.
• Demirel, A. (2017). İsmet İnönü Defterler (1919-1973), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Emiroğlu, K. ve Aydın, S. (2003) Antropoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
• İnönü, İ. (2014). Hatıralar, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Kodaz, Y. (2020), Türk Basınına Yansımalarıyla Hatay Sorunu (1936-1939), Palet Yayınları, Konya.
• Kürkçüoğlu, Ö. ve Erhan, Ç. (2020). Yaşayan Lozan, “Lozan Gelişmeleri”, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Melek, A. (1991). Hatay Nasıl Kurtuldu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Özkaya Duman, O. (2017). Geçmişin Sesiyle Tarihi Yeniden Düşünmek Üzerine Bir Sözlü Tarih Denemesi-Antakya Örneği 1921-1939 Sosyo Kültürel Yaşam, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, Antakya.
• Özkaya Duman, O. (2019). Bağımsızlığa Giden Yolda Sancak’tan Hatay Devleti’ne Yerel Basın ve Faaliyetleri (1918-1939), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Araştırma Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Saran, N. (1989) Antropoloji, İnkılap Yayınları, İstanbul.
• Sarınay, Y. (2001). “Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası ve Hatay”, Anavatana Katılışının 60.Yıldönümünde Hatay (Atatürk’ün Doğumunun 120.Yıldönümüne Armağan), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Sarıtaş, S. (2019). “Halkbiliminde Maddi Kültüre Teorik ve Metodolojik Yaklaşımlar”, Millî Folklor 122 (Yaz 2019), 29-40.
• Soyak,H.R. (2004). Atatürk’ten Hatıralar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Sökmen, T. (1992). Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara.
• Yalçın, D. ve Akbıyık Y. ve Diğerleri (2008). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, C.I, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara.
• Sarınay, y. (https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/hatay-sorunu-ve-cozumu/ Erişim Tarihi: 25.04.2022).
• Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı Etnografik Nitelikteki Taşınır Kültür Varlıkları Hakkında Yönetmelik (https://teftis.ktb.gov.tr, Erişim Tarihi: 02.04.2021)
• Aslı Tuncer ile18.04.2022’de yapılan görüşme; Murat Acar ile 05.05.2022’de yapılan görüşme.