ANNE BABA DAVRANIŞLARI İLE ÇOCUKLARDA GÖZLENEN PROBLEM DAVRANIŞLAR ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 50, 141 - 166, 30.12.2022

Pınar Güler Ali Çekiç

Öz

Araştırmanın amacı ebeveyn davranışları ile çocuklarda görülen problem davranışlar arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Araştırma verileri 2018-2019 eğitim öğretim yılında Şanlıurfa’nın Birecik ilçesinde, ilkokula devam etmekte olan 125 kız ve 125 erkek öğrencinin anne ve babalarından toplanmıştır. Verilerin toplanabilmesi amacıyla; “Kişisel Bilgi Formu”, “Alabama Ebeveyn Davranışları Ölçeği” ve “Conners Anababa Derecelendirme Ölçeği” kullanılmıştır. Verilerin analizinde ilişkisiz örneklemler için t-testi, tek faktörlü ANOVA, Mann Whitney U testi ve Pearson Basit Doğrusal Korelasyon analizlerinden yararlanılmıştır. Bulgular çocuklardaki davranış sorunlarının cinsiyete, anne babanın eğitim durumuna ve ebeveynlerinin kendi çocukluğundaki aile ortamına göre değiştiğini göstermektedir. Annelerin çocukla ilgilenme ve olumlu ebeveynlik davranışları ile çocukların davranış sorunları arasında negatif korelasyon; zayıf ebeveyn takibi, tutarsız disiplin ve dayakla cezalandırma davranışı ile çocukların davranış sorunları arasında pozitif korelasyon gözlenmiştir. Babaların çocukla ilgilenme davranışı ile çocukların davranış sorunları arasında negatif korelasyon; zayıf ebeveyn takibi, tutarsız disiplin ve dayakla cezalandırma davranışı ile çocukların davranış sorunları arasında pozitif korelasyon; olumlu ebeveynlik davranışı ile çocukların davranış sorunları arasında ise anlamlı bir ilişkinin olmadığı gözlenmiştir. Ayrıca anne ve babaların ebeveynliğe ilişkin davranışları arasındaki farklılıklar incelendiğinde annelerin ebeveynliğe ilişkin istendik davranışlarda daha yüksek puan ortalamalarına sahip oldukları görülürken, çocuklarının davranış problemlerine yönelik algılamaları açısından ise bir farklılık gözlenmemiştir.

Anahtar Kelimeler

çocuklar, davranış problemleri, ebeveyn davranışları.

INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN THE PROBLEM BEHAVIORS IN CHILDREN AND THE BEHAVIORS OF THEIR PARENTS

Öz

In this study is examined the relationship between parental behaviors and problem behaviors in children. The research datas were collected from the parents of 125 girls and 125 boys students attending a primary school in Birecik in Şanlıurfa between 2018-2019 academic year. To collect data; “Personal Information Form”, “Alabama Parental Behavior Scale” and “Conners Parent Rating Scale” were used. In the analysis of the data, t-test, one-factor ANOVA, Mann Whitney U test and Pearson Simple Linear Correlation analyzes were used for unrelated samples. The findings show that behavioral disorders in children variety according to gender, educational status of parents, and family environment which is during their childhood. Negative relationship between mothers' compassionate and positive parenting behaviors and children's behavioral problems; Positive links were observed between inadequate parental follow-up, inconsistent discipline and beating behavior and children's behavioral problems. The negative relationship between fathers' behaviors in the care period and children's behavioral problems; Positive correlation between inadequate parental supervision, inconsistent discipline and beating behavior and children's behavior problems; There was no significant relationship between positive parenting behavior and children's behavioral problems. In addition, when the differences between the parenting behaviors of the mothers and fathers were examined, it wasn’t any observed that the mothers had higher average scores in the desired parenting behaviors, while any other difference was observed in the perception of their children's behavior problems.

Anahtar Kelimeler

children, behavior problems, parenting behavior

Kaynakça

• Alisinanoğlu, F. ve Özbey, S. (2009). Okul öncesi eğitim kurumuna devam eden 60–72 aylık çocukların problem davranışlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, 2(6), 493-517.
• Alisinanoğlu, F., & Kesicioğlu, S. (2010). Okul öncesi dönem çocuklarının davranış sorunlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Giresun ili örneği). Kuramsal Eğitim Bilim Dergisi, 3(1), 93-110.
• Andı, F. T. (2014). Okul öncesi çocuklarda öğretmen tarafından ölçülen sosyal davranış denetimi, sosyal uyum ve sosyal yeterlilik düzeylerinin, ebeveyn çocuk yetiştirme tutumları ile ilişkisinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Badahdah, A.,& Le, K. T. (2016). Parenting young arab children: psychometric properties of an adapted arabic brief version of the alabama parenting questionnaire. Child Psychiatry & Human Development, 47(3), 486-493.
• Balat, G.U., Şimşek, Z. ve Akman, B. (2008). Okul öncesi eğitim alan çocukların davranış problemlerinin anne ve öğretmen değerlendirilmesi açısından karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34, 263-275.
• Barbaroğlu, A. (2016). Çocuk psikolojisi ve ruh sağlığı. Ankara: Vize Yayıncılık.
• Barber, B. K., Stolz, H. E. & Olsen, J. A. (2005). Parental support, psychological control, and behavioral control: Assessing relevance across time, culture, and method. Monographs of the Society for Research in Child Development, 70(4), 1–137.
• Başal, H. A., Bağçeli-Kahraman, P., Taner-Derman, M., Kahraman, Ö. ve Sümer, H., 2014. Otoriter ve demokratik tutuma sahip ebeveynleri olan 5-6 yaş çocuklarının evcilik oyunlarında üstlendikleri roller. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(2). Ss.384-409.
• Bee, H. & Boyd. D. (2009). Çocuk Gelişim Psikolojisi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Beyazıt, U. ve Mağden, D. (2015). Üniversitede öğrenim gören erkek öğrencilerde aşırı cinsiyet ideolojisi ve babalık rolü algısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 7(3), 207-225.
• Bögels, S. M., & Van Melick, M. (2004). The relationship between child-report, parent self report, and partner report of perceived parental rearing behaviors and anxiety in children and parents. Personality And Individual Differences, 37(8), 1583-1596.
• Büber, R. N. (2021). Anne ve babaların sergiledikleri ebeveyn tutumlarının farklı demografik değişkenler üzerinden incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Campbell, S. B. (1995). Behavior problems in preschool children: A review of recent research. Journal of Child and Psychology and Psychiatry, 36(1), 113-149.
• Can, A., (2014). SPSS ile bilimsel araştırma sürecinde nicel veri analizi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Can, H. (2015). Babanın çocuk davranış problemleri ve iyi olma hali üzerindeki etkisi. Yüksek lisans tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü, İstanbul.
• Capaldi, D., Pears, K., Patterson, G., & Owen, L. (2003). Continuity of parenting practices across generations in an at-risk sample: a prospective comparison of direct and mediated associations. Journal of Abnormal Child Psychology, 31, 127-142.
• Chang, L., Schwartz, D., Dodge, K.A. ve Mcbrıde-Chang, C. (2003). Harsh parenting in relation to child emotion regulation and aggression. Journal of Family Psychology, 17(4), 598-606.
• Conners CK (1990) Conners’ Rating Scales Manual: Instruments for use with children and adolescents. New York, Multi-Health Systems.
• Çağdaş, A. ve Seçer, Z. (2002). Çocuk ve ergende sosyal ve ahlak gelişimi. İstanbul: Nobel Yayınevi.
• Çağdaş, A. ve Seçer, Z. Ş. (2006). Anne-baba eğitimi. (2.Baskı). Ankara: Kök Yayıncılık.
• Çekiç, A., Türk, F., Buğa, A. ve Hamamcı, Z. (2018). Alabama Ebeveyn Davranışları Ölçeği'nin Türkçe'ye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(66), 728-743.
• Çetintaş, S. (2015). 5 yaş çocuklarında görülen davranış problemleri ile annelerin çocuklarına uyguladıkları disiplin yöntemleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• David J. Hawes and Mark R. Dadds, (2006). Assessing parenting practices through parent-report and direct observation during parent-training. Journal of Child and Family Studies, 15(5), 555–568.
• Demircioğlu, H. (2012). Altı yaşında çocuğu olan annelere uygulanan aile eğitimi programının aile işlevlerine ve anne baba tutumları ile çocuğun gelişimi üzerindeki etkisinin incelenmesi. Doktora tezi, Ankara Gazi Üniversitesi, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Anabilim Dalı.
• Dereboy, Ç.; Senol, Selahattin; Sener, Ş. ve Dereboy, F. (2006). “Conners Kısa Form Öğretmen ve Anababa Derecelendirme Ölçeklerinin Geçerliği.” Türk Psikiyatri Dergisi. 17, (2).
• Derman, M. T. ve Başal, H. A. (2013). Okulöncesi çocuklarında gözlenen davranış problemleri ile ailelerinin anne-baba tutumları arasındaki ilişki. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2(1), 115-144.
• Dirim, A. (2003). Çocuk ruh sağlığı. İstanbul: Esin.
• Dursun, A. (2010). Okul öncesi dönemdeki çocukların davranış problemleriyle anne baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Elgar, F.J., Waschbusch, D.A., Dadds, M. R. ve Sigvaldason, N. (2007). Development and validation of a short form of the alabama parenting questionnaire.journal of child and Family Studies, 16, 243. https://doi.org/10.1007/s10826-006-9082-5.
• Eratay, E. (2011). Okul öncesi çocuklarında davranış problemleri. Journal Of New World Sciences Academy, 6(3), 2347-2362.
• Essau, C.A., Sasagawa, S. Ve Frick, P.J. (2006). Journal of Child and Family Studies, 15(5), 597–616.
• Frick, P. J. (1991). The Alabama Parenting Questionnaire. Unpublished Rating Scale, University Of Alabama.
• Frick, P. J., Christian, R. E., ve Wootton, J. M. (1999). Age Trends İn The Association Shelton.
• George, D., & Mallery, M. (2010). SPSS For Windows Step By Step: A Simple Guide And Reference, 17.0 Update (10a Ed.) Boston: Pearson.
• Giannaris Wj, Golden Cj, Greene I ve Ark. (2001) The Conners Parent Rating Scales: A Critical Review Of The Literature. Clin Psychol Rev, 21:1061-1093.
• Goleman, D. (1998). Duygusal zekâ. (Banu Seçkin Yüksel, Çev.) 4.Baskı. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Güven, E. (2013). Çocuğun davranış sorunları ile algıladığı anne baba çatışması arasındaki ilişkiler: Duygu sosyalleştirmenin aracı rolü. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İnci, M. A. ve Deniz, U. (2015). Baba tutumları ile çocuğun yaşı, cinsiyeti, doğum sırası ve kardeş sayısı değişkenleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14).
• Kandır, A. ve Alpan, Y. (2008). Okul öncesi dönemde sosyal-duygusal gelişime anne-baba davranışlarının etkisi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 14(14), 33-38.
• Karakaya, İ. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Bilimsel Araştırma Yöntemleri içinde; Ed. (Abdurrahman Tanrıöğren). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kartal, B (2019). Okul öncesi dönemi çocuklarında görülen davranış problemleri ile anne çocuk arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kütahya.
• Kaya, A. (2019). Anne babaların ebeveyn davranışlarının ve evlilik doyumlarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kerr, D.C.R., Lopez, N.L., Olson, S.L. & Sameroff, A.J. (2004). Parental disipline and externalizing behavior problems in early childhood: The roles of moral regulation and child gender. Journal Of Abnormal Child Psychology, 32(4) 369-383.
• Kındap, Y. (2011). Kendini belirleme kuramı temelinde ergenlikte destekleyici ebeveynlik, akademik ve sosyal uyum ve kendini belirleme düzeyi arasındaki ilişkilerin boylamsal olarak incelenmesi (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Küçükkaragöz, H. Harmanlı, Z. (2002), Ergenlerde aile yapısı benlik kavramları arasındaki ilişkinin incelenmesi. ODTÜ XIII. Ulusal Psikoloji Kongresi, Ankara.
• Lansford, J.E. (2022), Annual Research Review: Cross-cultural similarities and differences in parenting. J Child Psychol Psychiatr, 63: 466-479. https://doi.org/10.1111/jcpp.13539
• Maccoby, E.E. ve Martin, J.A. (1983). Socialization in the Context of the Family: Parent-Child Interaction. P.H. Mussen (Ed.). In Handbook of Child Psychology: Socialization, Personality and Social Development, 1-101. Newyork: Wiley.
• Marshall, C. & Rossman, G. B. (2014). Designing Qualitative Research. New York: Sage.
• McDemott, P. A. (1996). A nationwide study of developmental and gender prevalence for psychopathpology in childhood and adolescence. Journal of Abnormal Child Psychology, 24,53-66.
• Niggemeyer-Hall, A. E. (2001). Family interaction factors and anxiety in adolescent females. Presented At Seattle Pacific University For Degree Doctor Of Philosophy: Washington, USA. Fromhttp://Proquest.Umi.Com/ sayfasından erişilmiştir.
• Nunnally JC, Bernstein IP (1994) Psychometric theory (3rd ed), New York. Mc Graw Hill.
• Ölçek, N. (2010), Davranış bozukluğu tanısı alan hastaların ailesel değerlendirilmesi ve ebeveynlerinin psikiyatrik tanı dağılımı. İstanbul, Tıpta Uzmanlık Tezi.
• Özdemir, K (2019). Okul öncesi dönemdeki 5 yaş çocuklarının davranış problemleriyle anne-baba tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özyürek, A. (2004). Kırsal bölge ve şehir merkezinde yaşayan 5-6 yaş grubu çocuğa sahip anne-babaların çocuk yetiştirme tutumlarının incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Pektaş, E. (2015). Üniversite öğrencilerinin algılanan ebeveyn kabul–reddi ile depresyon ve sürekli kaygı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi: Duygu düzeyi güçlüklerinin aracı rolü. (Yüksek Lisans Tezi).
• Peren, S., Stadelmann, S., Wyl, A.V. ve Klitzing, K.V. (2007). Patways of behavioral and emotional symptoms in kindergarden children: what is the role of prosocial behaviour. Child Adolesc Psychiatry, 16, 209-214.
• Robert, C. J. (2009). parenting practices and child behavior in mexico: a validation study of the alabama parenting questionnaire. The Faculty Of The Graduate School Of The Unıversıty Of Mınnesota.
• Savelieva, K., Hintsanen, M., Dobewall, H., Jokela, M., Pulkki-Raback, L., Elovainio, M. Keltikangas-Jarvinen, L. (2019). The role of oxytocinergic genes in the intergenerational transmission of parentchild relationship qualities. Hormones and Behavior, 114, 104540.
• Sertbaş, N. (2006). İlköğretim öğrencilerinde davranış problemleri ve yordayan değişkenler. Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Servera1, M., Esposito, A., Garcia, G.B., Giudice, E.D. (2015). Factor analysis of the ıtalian version of the alabama parenting questionnaire in a community sample. Journal of Child and Family Studies, 25, 1208–1217. DOI 10.1007/s10826-015-0291-7.
• Shelton, K. K.,Frick, P. J., ve Wootton, J. (1996). Assessment of parenting practices in families of elementary school-age children. Journal of Clinical Child Psychology, 25, 317-329. doi:10.1207/s15374424jccp2503_8.
• Şehirli, N. (2007). Çocuk Davranışları Değerlendirme Ölçeğinin geliştirilmesi ve bazı değişkenlere göre incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Tabak, N. (2007). İlköğretim 1. kademede davranış sorunları olan çocukların anne baba tutumları. Yüksek lisans tezi, Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tarkoçin, S.ve Tuzcuoğlu, N. (2014). Okul öncesi eğitim kurumuna devam eden 48-66 aylık çocukları olan ebeveynlerin çocuklarıyla iletişim kurma düzeyleri ve davranış sorunları arasındaki ilişkinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(8), 339-354.
• Tavşancıl, E. (2002). Tutumların ölçülmesi ve SPSS ile veri analizi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Tazeoğlu, S (2011). Çocukların benlik algıları, davranış sorunları ve ana-babaların kullandıkları disiplin yöntemleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• WEF. (2021). Global Gender Gap Raport 2021. https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2021.pdf
• Wolff, S. (2009). Problem çocuklar: Stres altındaki çocukları tedavi etme yöntemleri (A. Oral, çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Yaprasanlı, B. (2011). Çocuklarda depresyon belirtilerinin yordanmasında yaşanmış olumsuz olaylar, algılanan anne-baba tutumu, öğrenilmiş çaresizlik ve umutsuzluğun rolü. Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yaşar Ekici, F. (2014). Aile özellikleri ile okul öncesi eğitime devam eden çocukların problem davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2 (2), 70-108.
• Yavuzer, H. (2008). Çocuk psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yeter, S. (2010). 5-6 yaş grubu çocuklarda karşılaşılan davranış problemlerinin ve annelerinin çocuk yetiştirme tutumlarının incelenmesi (Sakarya ili örneği). Yüksek lisans tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmazer, Y. (2007). Anne baba tutumları ile ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin okul başarısı ve özerkliklerinin gelişimi arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Zupanèıè, M., Gril, A., & Kavèıè, T. (2000). The Slovenian version of the social competence and behaviour evaluation scale preschool edition (olsp): the secondpreliminary validation. Horizons Of Psychology, 9 (4), 7- 23.