HORASAN TÜRKÇESİNİN CÜVEYN AĞZIYLA YAZILMIŞ BİR AĞIT: ĠŌĠĀDU KERBELĀDE

Yıl 2022, Cilt: 19 Sayı: 50, 83 - 99, 30.12.2022

Talip Doğan

Öz

Oğuz grubunun bir üyesi olan Horasan Türkçesi, İran’ın Kuzey Horasan ve Razavi Horasan eyaletlerinde konuşulan ağızlar topluluğunu ifade etmektedir. Eldeki çalışma, Horasan Türklerinden Ali Etsamifer’in 2020 yılında İran/Meşhed’de yayımlamış olduğu ġōġādu kerbelāde (mecmūʿa-yi nevḥehā-yi turkı̇̄) “Kerbela’da Savaş Vardır (Türkçe Ağıtlar Toplusu)” adlı kitaba dayanmaktadır. ġōġādu kerbelāde adlı bu eser, içeriği itibarıyla bir ağıt kitabıdır ve manzum türde yazılmıştır. Sözü edilen eserde Kerbela olayı, Kerbela’da Hz. Hüseyin ile beraberindekilerin öldürülmesi başta olmak üzere bunların etrafında meydana gelen olaylar konu olmuştur.
Horasan Türkçesi için bir yazı dili (ölçünlü dil) bulunmadığı için yazar, bu eseri Horasan Türkçesinin Cüveyn ağzıyla yazmıştır. Yazar, böyle bir yola başvurmasını da bölgesindeki halkın Azerbaycan Türkçesini iyi bilmemesine bağlamıştır. Çalışmada, metinden hareketle Cüveyn ağzının belirleyici ses ve şekil bilgisi özellikleri; Oğuz Türkçesi açısından bu ağzı farklılaştıran yönler; Cüveyn ağzının Farsçayla etkileşimleri sonucunda ortaya çıkan gelişmeleri tespit edilmiştir. Bunlarla beraber Cüveyn ağzında Eski Oğuz Türkçesinin “olga-bolga” dilli (karışık dilli) eserlerinde olduğu gibi bol- ve ol- fiillerinin birlikte kullanıldığı belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk lehçeleri, İran Türk ağızları, Horasan Türkçesi, Cüveyn ağzı., Türk lehçeleri, İran Türk ağızları, Horasan Türkçesi, Cüveyn ağzı., Turkic dialects, Turkic dialects of Iran, Khorasan Turkic, Cuveyn dialect

A LAMENT WRITTEN IN THE CUVEYN DIALECT OF KHORASAN TURKIC: ĠŌĠĀDU KERBELĀDE

Öz

Khorasan Turkish, a member of the Oghuz group, refers to the dialect community spoken in Iran's North Khorasan and Razavi Khorasan provinces. The present study is based on the book ġōġādu kerbelāde (mecmūʿa-yi nevḥehā-yi turkı̇̄) “There is a War in Karbala (Collection of Laments in Turkish)” published by Ali Etsamifer, a Khorasan Turk, in Iran/Mashhad in 2020. This work, named ġōġādu kerbelāde, is a lament book in terms of its content and is written in verse. In the mentioned work, the events that took place around the murder of Huseyin and his companions in Karbala, especially the Karbala incident, have been the subject.
Since there is no written language (standart language) for Khorasan Turkic, the author wrote this work in the Cuveyn dialect of Khorasan Turkic. The author attributed his use of such a path to the fact that the people in his region did not know Azerbaijani Turkic well. In the study, based on the text, the decisive phonetic and morphological features of the Cuveyn dialect; The aspects that differentiate this dialect in terms of Oghuz Turkic; the developments that emerged as a result of the interaction of the Cuveyn dialect with Persian have been determined. In addition to these, it has been determined that the verbs “bol-” and “ol-” are used together in the Cuveyn dialect, as in the “olga-bolga” language (mixed language) works of Old Oghuz Turkic

Anahtar Kelimeler

Turkic dialects, Turkic dialects of Iran, Khorasan Turkic, Cuveyn dialect

Kaynakça

• Albayrak, R. H. (1992). Azerî Türkçesi Dil Kılavuzu. Ankara.
• Bozkurt, F. (2005). Türklerin Dili. Kapı Yayınları.
• Doerfer, G. (1987). İran’da Türkler. Türk Dili. Kasım (431), 242-251.
• Doerfer, G. (1998). Turkic languages of Iran. The Turkic languages (ed. Lars Johanson and Éva Á. Csató), London ve New York, Routledge. 273-282.
• Doerfer, G. ve Hesche, W. (1998). Türkische Folklore-Texte aus Chorasan. Harrassowitz.
• Doğan, T. (2016). Ġeşeng Ginle: Horasan Türkçesi Üzerine Bir İnceleme. Akçağ Yayınları.
• Ekberî, A. E. S. (2010). Yad Olsın. Saluk Yayınevi.
• Etsamifer, A. (2020/1399). Ġōġādur Kerbelāde (Mecmūʿa-yi Nevḥehā-yi Turkı̇̄). Demsaz Yayınları. (= ĠB)
• Heyet, C. (2008). Türk Dilinin ve Lehçelerinin Tarihî Seyri, (çev. Mürsel Öztürk), TDK Yayınları.
• Hisârî, M. (2017). Çox İreye Ġısme Yār. Mehtab Yayınevi.
• Kanar, M. (1995). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. Şirin Yayınevi.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). TDK Yayınları.
• Rahimi, R. (2013). Dil Hayâtiyeti Bağlamında Horasan Türklerinin Bugünkü Durumu. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. XIII/2, 131-142.
• Rezaei, M ve Esmaeilabadi, G. (2018). Horasan Türkçesinin Cüveyn Ağzı Üzerine. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi. 6 (13), 13-27.
• Tekin, T. (2005). Türk Dil ve Diyalektlerinin Yeni Bir Tasnifi. Makaleler 3: Çağdaş Türk Dilleri. (s. 319-342), TDK Yayınları.
• Yıldırım, N. (2014). Farsça Dilbilgisi. Kabalcı Yayınları.