İnönü Mağarası Kalkolitik Çağ Karnelyan Boncukları

Yıl 2021, Cilt: 38 Sayı: 2, 401 - 413, 15.12.2021

Gülden Ekmen

https://doi.org/10.32600/huefd.824503

Öz

Son yıllarda yapılan arkeolojik çalışmalar ile, Kalkolitik Çağ’dan (Kal. MÖ. 4260-3976) Erken Demir Çağı’na kadar (Kal. MÖ. 1221-979) iskan edildiği bilinen İnönü Mağarası, Batı Karadeniz Bölgesi’nin prehistoryası hakkında ilk verileri sunması açısından önemlidir. 2018 yılında bu mağarada bir çömlekçik içinde bulunan binlerce boncuğun steatit, altın, elektrum ve karnelyan gibi hammaddelerden yapıldığı tespit edilmiştir. Kalkolitik Çağ’a ait bu boncuklar, ait olduğu dönem ve onlara sahip olan insanlar hakkında çeşitli bilgiler sunmuştur. Bu makale, yukarıda bahsedilen toplu buluntu içinde yer alan karnelyan boncukların hangi tiplerde olduğunu, nasıl üretildiğini ve ait olduğu dönemdeki benzerleri ile ilişkisini açıklamayı amaçlamaktadır. Elde edilen sonuçlar, Kalkolitik Çağ’da, Anadolu’nun Batı Karadeniz kıyısında, İnönü Mağarası’nda yaşayan insanların kişisel süs eşyaları içinde yer alan bu karnelyan boncukların, Balkanlar’da Varna ve Durankulak gibi mezarlık alanlarında bulunan çağdaşları ile yakın benzerlik gösterdiği yönündedir. Ayrıca, bu boncukların üretim sürecinin çeşitli aşamalardan oluştuğu ve bu süreçte yontma taştan yapılmış delicililerin kullanıldığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İnönü Mağarası, Kalkolitik Çağ, kırmızı akik, karnelyan, boncuk

Carnelian Beads of the Chalcolithic Age in İnönü Cave

Öz

İnönü Cave, which is known to have been inhabited from the Chalcolithic Age (Cal. 4260-3976 BC) to the Early Iron Age (Cal. MÖ. 1221-979 BC) with the archaeological studies carried out in recent years, is important with regard to providing the first data about the prehistory of the Western Black Sea Region. In 2018, it was determined that thousands of beads found in a small pot in this cave were made of raw materials such as steatite, gold, electrum, and carnelian. These beads belonging to the Chalcolithic Age provided various information about their periods and the people who owned them. This article aims to explain the types of carnelian beads in the above-mentioned collective finds, how they were produced, and their relationships with their counterparts during the period they belonged to. According to the results obtained, these carnelian beads, which were among the personal ornaments of the people living in İnönü Cave on the Western Black Sea coast of Anatolia during the Chalcolithic Age, are very similar to their contemporaries found in the cemeteries such as Varna and Durankulak in the Balkans. Furthermore, it was found out that the production process of these beads consisted of various stages and that chipped stone drillers were used in this process.

Anahtar Kelimeler

İnönü Cave, Chalcolithic Age, red agate, carnelian, bead

Kaynakça

• Akyurt, M. (1998). M.Ö.2. binde Anadolu’da ölü gömme adetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Alarashi, H. (2016). Butterfly beads in the Neolithic Near East: evolution, technology and socio-cultural implications. Cambridge Archaeological Journal 26(03),493-512.
• Arık, R. O. (1937). Türk Tarih Kurumu tarafından yapılan Alacahüyük hafriyatı. 1935’deki çalışmalara ve keşiflere ait ilk rapor. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Astruc, L., Vargiolu, R., Ben Tkaya, M., Balkan-Atlı, N., Özbaşaran, M. ve Zahouani, H. (2011). Multi-scale tribological analysis of the technique of manufacture of an obsidian bracelet from Aşıklı Höyük: Aceramic Neolithic central Anatolia. Journal of Archaeological Science, 38, 3415-3424.
• Avramova, M. (2002). Der schmuck aus den gräbern von Durankulak. H. Todorova (Yay. Haz.), Durankulak, Band II die prähistorischen gräberfelder erausgegeben von Durankulak içinde (ss. 191-206). Sofia: Deutsches Archäologisches Institut.
• Bains, R., Vasić, M., Bar-Yosef Mayer, D. E., Russell, N., Wright, K. I. ve Doherty, C. (2013). A technological approach to the study of personal ornamentation and social expression at Çatalhöyük. I. Hodder (Yay. haz.), Substantive technologies from Çatalhöyük: reports from the 2000-2008 seasons içinde (ss. 325-356). London: British Institute.
• Barthélemy De Saizieu, B. ve Rodière, J. (2005). Bead drilling: a look from Mehrgarh and Nausharo: preliminary results of micro-trace analyses. U. Franke-Vogt ve H. Weisshaar (Yay. haz..), South Asian Archaeology 2003 içinde (ss. 39-48). Aachen: Linden Soft.
• Basedow, M.A. (2000). Beşik-Tepe: das spätbronzezeitliche gräberfeld. Mainz: Phlipp von Zabern.
• Baysal, E. L. (2013). A tale of two assemblages: early Neolithic manufacture and use of beads in the Konya plain. Anatolian Studies 63, 1-15.
• Baysal, E. L. (2014). Findings relating to the manufacture and use of stone beads at Neolithic Boncuklu Höyük. Colloquium Anatolicum 13, 57-79.
• Baysal, E. L. (2017). Reflections of faraway places: the Chalcolithic personal ornaments of Canhasan I. Anatolian Studies, 67, 29-49.
• Baysal, E. L. (2019). Personal ornaments in prehistory: An exploration of body augmentation from the Palaeolithic to the Early Bronze Age. Oxbow Books.
• Baysal, E. L. ve Miller, H. (2016). Teoride süs eşyaları: arkeolojik kontekstlerde prehistorik boncukların yorumu. APAD Anadolu Prehistorya Araştırmaları Dergisi 2, 11-32.
• Baysal, E. L. ve Sağlamtimur, H. (2021). Sacrificial status and prestige burials: negotiating life, death, and identity through personal adornment at Early Bronze Age I Başur Höyük, Turkey. American Journal of Archaeology, 125(1), 3-28.
• Beck, H. C. (1928). Classification and nomenclature of beads and pendants. Archaeologia, 77, 1-76.
• Beck, H. C. (1933). Etched carnelian beads. The Antiquaries Journal, 13, 384-398.
• Bednarik, R. (2008). The origins of symboling. Signs, 2, 82-111.
• Bilgen, A. N. (2005). Çavlum: Eskişehir Alpu ovasında bir Orta Tunç Çağı mezarlığı. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Brunet, O. (2009). Bronze and Iron Age carnelian bead production in the UAE and Armenia: new perspectives. Proceedings of the Seminar for Arabian Studies içinde, 57-68.
• Caneva, I. (2007). Mersin-Yumuktepe: son veriler ışığında MÖ yedinci binyıla yeni bir bakış. M. Özdoğan ve N. Başgelen (Yay. haz.), Türkiye’de neolitik dönem: yeni kazılar yeni bulgular içinde (ss.203-216). Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Calley, S. ve Grace, R. (1988). Technology and function of micro-borers from Kumartepe (Turkey). S. Beyries (Yay. haz.), Industries lithiques tracéologie et technologie/ Lithic industries: traceology and technology 1 içinde (ss.69-81). Oxford: Archaeopress.
• Cauvin, J., Aurenche, O., Cauvin, M.C. ve Balkan-Atlı, N. (2007). Cafer Höyük: Çanak çömleksiz döneme ait yeni bir yerleşme. M. Özdoğan ve N. Başgelen (Yay. haz.), Türkiye’de Neolitik dönem: yeni kazılar yeni bulgular içinde (ss. 99-114). Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Coşkunsu, G. (2008). Hole-making tools of Mezraa Teleilat with special attention to micro-borers and cylindrical polished drills and bead production. Neo-Lithics, 1.8, 25-36.
• Çınardalı-Karaaslan, N. (2012). Panaztepe: Geç Tunç Çağı boncuk üretimi ile ilgili bir çalışma. Anadolu, 38, 67–87.
• Ekmen, H., Mercan, A., Ekmen, F. G. ve Güney, A. (2019). İnönü Mağarası 2017 yılı kazıları. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt-2, 271-293.
• Ekmen, F. G. (2020). İnönü Mağarası kazıları ışığında Kalkolitik Çağ’da Batı Karadeniz Bölgesi. TÜBA-Ar, 26, 45-64.
• Ekmen, H. (2020). İnönü Mağarası’nda bulunan Erken Tunç Çağı’na ait sütten ikincil ürün üretiminde kullanılan bir çömlek üzerine gözlemler. H. Gönül Yalçın ve Oliver Stegemeier (Yay. haz.), Metallurgica Anatolica Festschrift für Ünsal Yalçın anlässlich seines 65. Geburtstags Ünsal Yalçın 65. Yaşgünü Armağan Kitabı içinde (ss. 77-85). İstanbul: Ege Yayınları.
• Ekmen, H. Mercan, A., Ekmen, F. G. ve Güney, A. (2020a). İnönü Mağarası 2018 yılı kazı çalışmaları. 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 309-330.
• Ekmen H, Diker, C. Ekmen F. G. ve Tunoğlu C. (2020b). New evidence of Chalcolithic Age steatite beads from İnönü Cave: typology and technology aspects with archaeometric techniques. Mediterranean Archaeology and Archaeometry Vol. 20/2, 113-129.
• Ellis, R. S. (1986).Gritille. VII. Kazı Sonuçları Toplantısı, 261-270.
• Emre, K. (1978). Yanarlar: Afyon yöresinde bir Hitit mezarlığı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Esin, U., Harmankaya, S. (2007). Aşıklı Höyük. M. Özdoğan ve N. Başgelen (Yay. haz.), Türkiye’de Neolitik dönem: yeni kazılar yeni bulgular içinde (ss.255-272). Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Groman-Yaroslavski, I. ve Bar-Yosef Mayer, D. E. (2015). Lapidary technology revealed by functional analysis of carnelian beads from the early Neolithic site of Nahal Hemar Cave, southern Levant. Journal of Archaeological Science, 58, 77-88.
• Gurova, M., Bonsall, C., Bradley, B. ve Anastassova, E. (2013). Approaching prehistoric skills: experimental drilling in the context of bead manufacturing. Bulgarian e-journal of Archaeology, 3(2), 201-221.
• Gwinnett, A.J. ve Gorelick, L. (1979). Ancient lapidary. Expedition, 22(1),17-32.
• Gwinnett, A.J. ve Gorelick, L. (1987). The change from stone drills to copper drills in Mesopotamia. Expedition, 29(3),15-24.
• Hamilton, N. (2005). The beads. I. Hodder (Ed.), Changing materialities at Çatalhöyük: reports from the 1995-99 seasons içinde (ss.325-332).Cambridge: McDonald Institute.
• Hatipoglu, M., Hakki, B. ve Chamberlain, S.C. (2009). Gemstone deposits in Turkey. Minerals, 85, 124-132.
• Healey, J. (2004). Pliny the elder: natural history: a selection. New York: Penguin.
• Ivanov, I. (1975). Razkopki na Varnenskiya eneoliten nekropol prez 1972 g. Izvestiana Narodniya Muzej Varna, 11, 1-16.
• Karakaya, S. (2019). Köşk Höyük kazılarında ele geçen, kullanıldığı dönemde onarım görmüş bir küpün restorasyon-konservasyon çalışmaları. F. Kulakoğlu, T. Yıldırım, T. Sipahi, V. Şahoğlu, H. L. Keskin (Yay. haz.), Uğur Silistreli Anı Kitabı: Anadolu Arkeolojisi Üzerine Yazılar içinde, (ss. 197-210). Ankara.
• Karul, N. ve Avcı, M. B. (2013). Aktopraklık. M. Özdoğan, N. Başgelen ve P. Kuniholm (Yay. haz.), Neolithic in Turkey: new excavations and new research northwestern Turkey and Istanbul içinde, (ss. 45-68). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kenoyer J.M., Vidale M. ve Bhan K.K. (1991). Comptemporary stone beadmaking in Khambhat, India: patterns of craft specialization and organization of production as reflected in the archaeological record. World Archaeology, 23/1, 44-63.
• Kenoyer, J.M. ve Vidale, M. (1992). A new look at stone drills of the Indus Valley tradition. P. Vandiver, J.R. Druzick, G.S. Wheeler ve I. Freestone (Yay. haz.), Materials issues in art and archaeology 3 içinde (ss. 495-518). Pittsburgh: Materials Research Society.
• Kenoyer J. M. (2003). Stone beads and pendant making techniques. J.W. Lankton (Yay. haz.), A bead timeline 1: Prehistory to 1200 CE içinde (ss. 14-19). Washington DC: The Bead Museum.
• Kenoyer, J. M. (2017a). History of stone beads and drilling: South Asia. A. K. Kanungo (Yay. haz.), Stone beads of South and Southeast Asia archaeology, ethnography and global connections içinde (ss. 127-150). New Delhi: Aryan Books.
• Kenoyer, J. M. (2017b). Using SEM to study stone bead technology. A. K. Kanungo (Yay. haz.), Stone beads of South and Southeast Asia archaeology, ethnography and global connections içinde (ss. 409-437). New Delhi: Aryan Books.
• Kostov, R. I. ve Pelevina, O. (2008). Complex faceted and other carnelian beads from the Varna Chalcolithic necropolis: archaeogemmological analysis. R.I. Kostov, B. Gaydarska ve M. Gurova (Yay. haz.), International conferences geoarchaeology and archaeomineralogy içinde (ss. 67-72). Sophia: St Ivan Rilski.
• Koşay, H. Z. ve Akok, M. (1951). Türk Tarih Kurumu tarafından yapılan Alacahüyük hafriyatı 1937-1939’daki çalışmalara ve keşiflere ait ilk rapor. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Law, R.W., Carter, A., Bhan, K., Malik, A. ve Glascock, M.D. (2013). INAA of agate sources and artifacts from the Indus, Helmand, and Thailand regions. D. Frenez ve M. Tosi (Yay. haz.), South Asian archaeology 2007 içinde (ss. 177-184). Oxford: Archaeopress.
• Ludvik, G. E., Kenoyer, J.M. ve Pieniążek, M. (2014). Stone bead-making technology and beads from Hattuša: a preliminary report. Archäologischer Anzeiger, 147–53.
• Ludvik, G., Kenoyer, J. M., Pieniążek M. ve Aylward, W. (2015). New perspectives on stone bead technology at Bronze Age Troy. Anatolian Studies, 65, 1-18.
• Luedtke, B. E. (1992). Archaeologist’s guide to chert and flint. Los Angeles: Institute of Archaeology, University of California.
• Özdoğan, E. (2016). Neolithic beads of Anatolia: an overview. Ü. Yalçın (Yay. haz.), Anatolian Metal VII Anatolien und seine Nachbarn vor 10.000 Jahren içinde (ss. 135-152), Bochum: Deutsches Bergbau Museum.
• Özgüç, T. (2005). Kültepe, Kaniş, Neşa. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özgüç T. ve Temizer, R. (1992). The Eskiyapar treasure. M. Mellink (Yay. haz.), Aspects of art and iconography: Anatolia and its neighbors: studies in honor of Nimet Özgüç içinde (ss. 613-628). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özkan, S. (2011). Eski Anadolu’da kuvars taşı işlemeciliği. A. Öztan ve Ş. Dönmez (Yay. haz.), Karadeniz’den Fırat’a bilgi üretimleri: Önder Bilgi’ye armağan içinde (ss. 263-276). Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Özkaya, V. ve San, O. (2007). Körtik Tepe: bulgular ışığında kültürel doku üzerine ilk gözlemler. M. Özdoğan ve N. Başgelen (Yay. haz.), Türkiye’de Neolitik dönem: yeni kazılar yeni bulgular içinde (ss. 21-36). Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Öztan, A., Açıkgöz, F. ve Arbuckle B. S. (2010). 2008 yılı Köşk Höyük kazıları. 31. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2.Cilt, 251-270.
• Prabhakar, V. N. (2015). Analysis of the ernestite stone drills from Dholavira excavations. R. Lefèvre, A. Didier ve B. Mutin (Yay. haz.), South Asian archaeology and art 2012 Volume 1: man and environment in Prehistoric and Protohistoric South Asia: new perspectives içinde (ss. 257-270). Turnhout: Brepols.
• Reinholdt, C. (2008). Der frühbronzeaeitliche schmuckhortfund von Kap Kolona: Ägina und die Ägäis im goldseitalter des 3. jahrstaunsends v. Chr. Vienna: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Roosevelt, C. (2009). The archaeology of Lydia, from Gyges to Alexander. New York: Cambridge University Press.
• Rudolph, W. (1978). A note on Chalcolithic-Early Bronze Age jewelry from the Burton Y. Berry collection. W. Rudolph (Yay. haz.) Indiana University Art Museum Bulletin içinde (ss. 6-21). Bloomington: Indiana University Art Museum.
• Stocks, D.A. (1989). Ancient factory mass-production techniques: indication of large-scale stone bead manufacture during the Egyptian New Kingdom Period. Antiquity, 63, 526-531.
• Yalçın, Ü., Ekmen, F. G. ve Ekmen, H. (2021). Chalcolithic age gold beads from İnönü Cave, Zonguldak. Anatolica, 47, 277-298.
• Yıldırım, T. (2006). An Early Bronze Age cemetery at Resuloğlu, near Uğurludağ, Çorum: a preliminary report of the archaeological work carried out between years 2003-2005. Anatolia Antiqua, XIV, 1-14.