Hak ve Adl Üzere Sınır Kesmekten Haklı Gerekçelere: Balkanlar’da İlk Osmanlı-Venedik Sınırının Teşekkülü ve Tartışmalı Alanlar (1479-1591)

Yıl 2021, Cilt: 38 Sayı: 2, 655 - 670, 15.12.2021

Güner Doğan

https://doi.org/10.32600/huefd.955302

Öz

Osmanlı Devleti kurulduğu andan itibaren sınırlarını hem batıda hem de doğuda sürekli olarak genişletmesini bilmiştir. Fetihlerle değişen sınırlar aynı zamanda her fetih sonrası yeniden tespit edilmeyi gerektirmiştir. Bu tespit işi ilk zamanlarda 15. yüzyıl gibi erken dönemlerde yani Osmanlı Devletinin daha güçlü olduğu zaman dilimi içinde sıklıkla tek taraflı ya da kısa müzakereler ile yapılırken daha sonra özellikle 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı gücünün nispeten azalmasından ötürü daha ayrıntılı ve uzun müzakereler neticesinde belirlenmeye başlanmıştır. Sınır belirleme işleri hem ilk dönemlerde hem de daha sonraki dönemlerde bir takım sorunların çözülemeden kalmasını gerektirmiştir. Bu tarz sorunlar tartışma konusu olan mekânın kime ait olacağı sorusu etrafında sürerken çoğu zaman taraflar arasında çatışmanın da temel sebeplerinden olacaktır. Bu tartışmalı alanlardan birisi de Dalmaçya’da Osmanlı-Venedik sınırında yer alan Verpoglie/Vrpolje Kalesi ve çevresidir. İlk sınır çizimlerinden itibaren muğlak/gri alan olarak kalan bu yer bir süre sonra Uskokların sığındıkları yer haline gelmiş ve bu durum Osmanlı tarafını oldukça zor duruma sokmuştur. Bundan dolayı Osmanlılar bölgenin kendilerine ait olduğunu iddia edip kısa süreli de olsa burayı ele geçirmişlerdir. Ancak 1573 yılından 1591 yılına kadar zamana yayılan ve sıklıkla kesintilerle devam eden uzun tartışmalarda sorun tam olarak çözülememiştir. Bu makale işte bu sorunlu konu hakkında Venedik tarafının kaleme aldığı ayrıntılı raporlar etrafında yazılmıştır ve bu sorun özelinde bir taraftan ilk Osmanlı-Venedik sınırlarının nasıl tespit edildiği anlatılırken diğer taraftan da sınırlarda iki devlet arasındaki ilişkilerin belli dönemine ışık tutulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Verpoglie/Vrpolje, Bosna Paşası Ulama, Bosna Paşası Ferhad, Bosna Paşası Halil, Alessandro Malipiero

From Right and Justice to Rightful Reasons: Organization of the First Ottoman-Venetian Boundary in the Balkans and Controversial Areas (1479-1591)

Öz

The Ottoman Empire knew how to expand its boundaries continuously to the East and the West, since the day of its foundation. The boundaries that changed with conquests also required re-setting after every conquest. The boundaries were often set unilaterally or through brief negotiations in the earlier periods of the Ottoman Empire, around the 15th century, in other words within the period of time when the Ottoman Empire was stronger, whereas afterwards, they started being formed upon detailed and long negotiations, since the power of the Ottoman Empire relatively fell as of the second half of the 17th century in particular. The procedures for setting boundaries necessitated that a number of problems remained unsolved both in the early periods and in the subsequent periods. While such problems revolved around the question of who would possess the location, which was the question at debate, they would also become, most of the time, one of the main reasons behind the conflicts among parties. One of those controversial areas were the Verpoglie/Vrpolje Castle and its surrounding area, located at the Ottoman-Venetian border in Dalmatia. Remaining as an ambiguous/grey area since the initial drawings of boundaries, that spot became a shelter for Uskoks after a while, which put the Ottoman side in a difficult position. The Ottomans, therefore, claimed that the area belonged to them and seized it even for a short period of time. However, the problem could not be fully resolved in the long discussions that spanned time from 1573 to 1591 and continued with frequent interruptions. This article addresses the detailed reports written by the Venetian side on the issue and, as specifically regarding this problem, tells about how the initial Ottoman-Venetian boundaries were formed, on the one hand, and tries to enlighten a certain period of the relationships between the two states, on the other hand.

Anahtar Kelimeler

Verpoglie/ Vrpolje, Ulama Pasha (Bosnia), Ferhad Pasha (Bosnia), Halil Pasha (Bosnia), Alessandro Malipiero

Kaynakça

• Abou-El Haj, R. A. (1969). “The Formal Closure of the Ottoman Frontier in Europe: 1699-1703”, Journal of the American Oriental Society, (89/3, s.467-475)
• Aksın, (2017). “1482 Tarihli Osmanlı-Venedik Ahidnâmesi”, Sultan II. Bayezid Dönemi ve Bursa, içinde, N. Alkan Günay (ed.), s.72-88
• Alberi, D. (2008). Dalmazia: Storia, Arte, Cultura, Trieste: LINT Editoriale
• Bombaci, A. (1954). “Nuovi Fermani Greci di Maometto II”, Byzantinische Zeitschrift, (1, s.298-319)
• Bonelli, L. (1910). “Il Trattato Turco-Veneto Del 1540”, Centenario Della Nascita di Michele Amari, içinde, vol.2, s.332-363
• Bostan, İ. (2009). Adriyatik’te Korsanlık: Osmanlılar, Uskoklar, Venedikliler 1575-1620, İstanbul: Timaş Yayınları Bracewell, C. W. (2009). 16. Yüzyılda Adriyatik’te Korsanlık ve Eşkiyalık Senjli Uskoklar, Mehmet Moralı (çev.), İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları
• Calia, A. (2012). “Il Liber Graecus Dell’Archivio Di Stato Di Venezia e La Diplomazia Veneziano-Ottomana in Lingua Greca Tra XV e XVI Secolo”, Byzantion, (82, s.17-55)
• Djurdjev, B. (1992). “Bosna-Hersek”, TDVİA, (6, s.297-305)
• Doğan, G. (2015), (çev.). “Venedik Devlet Arşivi’nde Bulunan Liber Graecus (Yunan Kitabı) ve XV-XVI. yy. Osmanlı-Venedik İlişkileri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (22, s. 279-317)
• Doğan, G. (2017). Venediklü İle Dahi Sulh Oluna: 17. Ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik İlişkileri, İstanbul: İletişim Yayınları
• Doğan, G. (2019a). “Girit Muharebesi Sonrası Osmanlı-Venedik Sınırı (1671)” Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı Özel Sayısı, (10, s.1-18)
• Doğan, G. (2019b). “Balkanlarda Bir Osmanlı Muhaddidi: Mevkufâtçı Siyahi Hacı Mehmed Efendi, Mektupları ve Son Osmanlı-Venedik Sınırı (1718-1721), Doğu Batı, (23/91, s.40-64)
• Doğan, G. (2020). “Balkanlarda Osmanlı-Venedik Hâkimiyet Mücadelesi ve Kara Savaşları (1645-1721)”, Türk-İtalyan Harp Tarihi Sempozyumu Bildirileri, içinde, İstanbul: Milli Savunma Üniversitesi Yayınları, s.117-131
• Emecen, M. F. (1992). “Bosna Eyaleti”, TDVİA, (6, s.296-297)
• Glavaš ve Šprljan, (2016). “Utvrde u šibenskom campo di sotto-ostaci kaštela Vrpolje i kule Parisotto”, Portal, (7, s.135-146)
• Gökbilgin, T. (1973). “Venedik Doju ve Leh Kralına Verilen Bir Kısım Ahitnamelerin Şekil ve Muhteva Bakımından Taşıdıkları Önem ve Tarihi Gerçekler”, VII. Türk Tarih Kongresi, vol.II, ss.473-483
• Kaçan, M. (1995). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik Ahidnâmeleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Korić, E. (2012). “Ulago Ferhad Bega Sokolovića u Utvrdivanju Granica Izmedu Osmanskog Carstva I Mletačke Republike Nakon Završetka Kiparskog Rata 1573. Godine”, Annals of the Gazi Husrevbey Library, (33, s.133-144)
• Kütüokoğlu, M. S. (1998). “Hududnâme”, TDVİA, (18, s.303-304)
• Libri Commemoriali, XVI, (1903), n.141, n.143 ve n.150
• Lehmann, W. (1936). Der Friedensvertrag Zwischen Venedig und der Türkei, vom 2 Oktober 1540 Nach Dem Türkischen Original Herausgegeben Übersetzt und Erläutert, Stuttgart: Verlag Von W. Kohlgammer
• Mayhew, T. (2008), Dalmatia Between Ottoman and Venetian Rule: Contado di Zara (1645-1718), Roma: Viella
• Oruç, H. (2005). “15. Yüzyılda Bosna Sancağı ve İdari Dağılımı”, OTAM, (18/18, s.249-271)
• Panciera, W. (2013). “Building a Boundary: the First Venetian-Ottoman Border in Dalmatia, 1573-1576”, RADOVI, (45, s.9-38)
• Pedani, M.P. (2002). Dalla Frontiera Al Confine, Venezia: Herder Editrice
• Pedani, M.P. (2010). Inventory of the Lettere Scritture Turchesche in the Venetian State Archives, Leiden: Brill
• Rainer, J. (1964). “Discorso Dello Stato Dei Confini col Turco (Anno 1581)”, Estratto da Mélanges Eugène Tisserant, (5, s.277-298)
• Rothenberg, G.E. (1960). The Austrian Military Border in Croatia, 1522-1747, Urbana: The University of Illinois Press
• Şakiroğlu, M.H. (1983), “1503 Tarihli Türk-Venedik Andlaşması”, VIII. Türk Tarih Kongresi, (3, s.1559-1569), Ankara: TTK Yayınları,
• Şakiroğlu, M.H. (1986). “II. Selim’in Venedik Cumhuriyetine Verdiği 1567 ve 1573 Tarihli Ahidnâmeler”, Erdem, (5/2, s.527-553)
• Şakiroğlu, M.H. (2009). “Rodos Adasının Fethinden 1540 Tarihli Türk-Venedik Antlaşmasına”, Başlangıcından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar Türk Denizcilik Tarihi, içinde, cilt:1, s.133-139
• Tabak, F. (2010). Solan Akdeniz: Coğrafi-Tarihsel Bir Yaklaşım 1550-1870, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Târih-i Na‘imâ, (2007). Mehmet İpşirli (haz.), cilt:1, Ankara: TTK Yayınları
• Theunissen, H. (1991). Ottoman-Venetian Diplomatics: the ‘Ahd-names, the Historical Background and the Development of a Category of Political-Commercial Instruments Together with an Annoted Edition of a Corpus of Relevant Documents, Utrecht Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• White, S. (2013). Osmanlı’da İsyan İklimi, Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları, Nurettin Elhüseyni (çev.), İstanbul: Alfa Yayıncılık
• Wright, D. G. (2003). “After The Serenissima and The Grand Turk Made Love: The Boundary Commissions of 1480 and 1482”, İstanbul Üniversitesi 550. Yıl Uluslararası Bizans ve Osmanlı Sempozyumu (15. Yüzyıl), içinde, ed. Sümer Atasoy, s.1-10