İ. S. Turgenyev’in 'Birük' Adlı Öyküsü ve “Birük” Sözcüğünün Kökeni Üzerine

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 1, 249 - 261, 21.06.2023

Ümmügülsüm Dohman

https://doi.org/10.32600/huefd.1099451

Öz

XIX. yüzyıl Rus edebiyatının önemli temsilcilerinden biri olan İvan Sergeyeviç Turgenyev (1818-1883), şiir türünde verdiği eserlerle başladığı yazın hayatına düzyazı türüyle devam etmiştir. 1844’lü yıllardan itibaren Sovremennik adlı dergide yayımlanan öyküleri 1852 yılında Avcının Notları adlı öykü derlemesinde birleştirilmiştir. Son halinin yirmi beş öyküyü içerdiği bu derlemede bulunan Birük adlı öykü çalışmamızın konusudur. Çalışmamızın çıkış noktası ise “birük” sözcüğünün kökeni üzerine yapılan çalışmaların bulunmaması ve bu sözcüğün Türk kökenli oluşudur. Buradan hareketle hazırladığımız bu çalışmanın temel amacı Turgenyev’in öyküsüne adını veren “birük” sözcüğünün etimolojisini incelemek, kökeniyle ilgili ileri sürülen tezleri sunmak ve “birük” sözcüğünü Rusça ve Türk dilleri üzerine hazırlanan açıklamalı, etimolojik, deyim sözlükleri temelinde inceleyerek kökenini belirlemek ve bu sözcükle bağlantılı olarak ortaya çıkan deyimleri ve soyadını belirtmektir. Bununla birlikte Turgenyev’in yaşamını, sanatını, Avcının Notları adlı öykü seçkisini ve Birük öyküsünü ana hatlarıyla açıklamaktır. Araştırmamızda kullandığımız etimolojik, morfolojik, fonolojik, karşılaştırma ve betimleme yöntemleri sonucunda “birük” sözcüğünün Türk kökenli bir sözcük olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte Birük adlı öyküde başka Türk kökenli sözcüklerin de bulunduğu görülmüş dolayısıyla Turgenyev’in eserlerinin Rusça söz varlığındaki Türk kökenli sözcükleri göstermesi bakımından incelenebileceği önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Birük, “birük” sözcüğünün kökeni, etimoloji, İ. S. Turgenyev, öykü, XIX. yüzyıl Rus edebiyatı

I. S. Turgenev’s Story Called 'Biruk' and on the Etymology of the Word “Biruk”

Öz

Ivan Sergeyevich Turgenev (1818-1883), one of the most important representatives of Russian literature of the XIX century, began his life with his works in the genre of poetry and continued his life in the genre of prose. His stories, having been published in the journal Sovremennik since 1844, were combined into the short story collection titled “Notes of the Hunter” in 1852. The story named Biruk, the final version of which contains twenty-five stories, is the subject of our study. The starting point of our study is that the word “biruk” is Turkish origin. The main purpose of this study is to examine the etymology of the word “biruk”, which gave its name to Turgenev’s story, to present the theses put forward about its origin, and to determine the origin of the word “biruk” by examining it on the basis of annotated, etymological and idiomatic dictionaries prepared on the Russian and Turkic languages. This study also aims to mention the idioms as well as the surname that was created in relation to this word. However, it is necessary to outline Turgenev’s life, art, his collection of short stories titled Notes of the Hunter and the short story Biruk. As a result of the etymological, morphological, phonological, comparative and descriptive methods we used in our research, it was determined that the word “biruk” is a word of Turkish origin. It was seen that there were other words of Turkish origin in the story “Biruk”, so it was suggested that Turgenev’s works could be examined in terms of showing the words of Turkish origin in the Russian vocabulary.

Anahtar Kelimeler

Biruk, the etymology of the word “biruk”, etymology, I. S. Turgenev, the story, Russian literature of the XIX. century

Kaynakça

• Abayev, V. İ. (1958). İstoriya – etimologiçeskiy slovar Osetinskogo yazıka. Cilt I. Moskva: Leningrad: Akademii Nauk SSSR.
• Alefirenko, N. F., Semenenko, N. N. (2009). Frazeologiya i paremiologiya. Moskva: Flinta- Nauka.
• Argunşah, M., Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit.
• Atalay, B. (1970). Abuşka lûgatı veya Çağatay sözlüğü. Ankara: Ayyıldız.
• Bardina, T. N. (2018). Velikiy pevets velikoy Rossi: metodika-bibliografiçeskiy material k 200-letiyu İ. S. Turgenyeva. (T. V. Ovsyannikova, S. B. Tufkina. Edt.) Saransk.
• Baskakov, N. A. (1979). Russkiye familii Tyurkskogo proishojdeniya. Moskva: Nauka.
• Baskakov, N. A. (1979). Tyurkizmı v Russkoy leksike. Sovetskaya Tyurkologiya, 6, 3-8.
• Behramoğlu, A. (2010). Rus edebiyatı yazıları (XIX. ve XX. yüzyıllar). (2. bs.) İstanbul: Tekin.
• Berbercan, M. T. (2011). Çağatayca gülistan tercümesi (gramer-metin-dizin) (Yayımlanmış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi), Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=fWWICHVYWQOD5d2XNrvEww&no=E0-0Wb2jPNdCVz5GvupA-A Birük filmi, Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=JngN7sWAkYA
• Budagov, L. Z. (1869). Sravnitelnıy slovar Turetsko – Tatarskih nareçiy. Cilt I. St. Peterburg: İmperatorskaya Akademiya Nauk.
• Çelik, R. (2014). Sovyet edebiyatında köy nesri. Ankara: Tiydem.
• Dal, V. İ. (1863). Tolkovıy slovar jivogo Velikorusskogo yazıka. Cilt I. Moskva: A. Semena.
• Dimitriyev, N. K. (1958). O Tyurkskih elementah Russkogo slovarya. Leksikografiçeskiy Sbornik, 3, 3-47.
• Dohman, Ü. (2021). Rus sözlükbilimi. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Drevnetyurkskiy slovar. (1969). (V. M. Nadelyayev, D. M. Nasilov, E. R. Tenişev, A. M. Şçerbak. Edt.) Leningrad: Nauka.
• Ediz, H. A. (2018). İvan Sergeyeviç Turgenyev. Babalar ve çocuklar içinde (9-33 ss.). İstanbul: Yordam Kitap.
• Efremova, T. F. (2000). Tolkovıy slovar Efremovoy. Moskva: Russkiy Yazık.
• Fasmer, M. (1986). Etimologiçeskiy slovar Russkogo yazıka. Cilt I-II. Moskva: Progress.
• Goryayev, N. V. (1896). Opıt sravnitelnogo etimologiçeskogo slovarya literaturnogo Russkogo yazıka. Tiflis: Kantselyarii Glavnonaç. Grajd. Çastyu na Kavkaze.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Cilt I. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Güneş, D. (2018). İ. S. Turgenyev’in “avcının notları” eseri üzerine Türkçe ve Rusça yapılmış dilbilimsel, kültür bilimsel ve fonksiyonel yorumlar. (Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum), Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=DN4_HdPequdwYXNPyzLa6A&no=sF2cdmPgp12JIuTBpzxYFg
• Karaca, B. (2010). Rus edebiyatının açılımları. İstanbul: Kavis Kitap.
• Kartalcık, V. (2008). Rus Klasiklerinde Türkçe Sözler. Bilig, 44, 211-214. (Yayın değerlendirme) Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/issue-file/3466
• Kâşgarlı, M. (2018). Dîvânu lugâti’t-Türk. (A. M. Ercilasun ve Z. Akkoyunlu. Yay. Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kuznetsov, S. A. (2000). Bolşoy tolkovıy slovar Russkogo yazıka. St. Peterburg: Norint.
• Lebedev, Yu. V. (1990). Turgenyev. Jizn zameçatelnıh lyudey. Seriya biografii. Moskva: Molodaya gvardiya.
• Olcay, T. (2005). İvan S. Turgenyev. İstanbul: Multilingual.
• Olcay. T. (2004). İvan S. Turgenyev’in bir avcının notları öykü derlemesi üzerine bir inceleme. Littera Dünya Edebiyatları Araştırma ve İnceleme Ortak Kitabı içinde (171-180 ss.) Cilt XV, Aralık, Ankara, 171-180.
• Parer, Ö. (1995). İvan Sergeyeviç Turgenyev, Gündoğan Edebiyatı, 15(Yaz), 87-96. Popov, İ. A., Popova, N. V., Porohova, O. G., Tsareva L. İ. Slovar Russkih narodnıh govorov. (F. P. Sorokoletov, F. P. Filin. Yay. haz.). Cilt II, Moskva: Leningrad: Nauka.
• Preobrajenskiy, A. G. (1910). Etimologiçeskiy slovar Russkogo yazıka. Cilt I. Moskva.
• Radlov, V. V. (1911). Opıt slovarya Tyurkskih nareçiy. Cilt IV. St. Peterburg.
• Savran, H. (2018). Türk dilinde yuvarlaklaşma olayı ve dudak uyumu. Türkbilig, 1(35), 89-96.
• Sevortyan, E. V. (1978). Etimologiçeskiy slovar Tyurkskih yazıkov. Cilt II. Moskva: Nauka.
• Seydametova, N. (2014). Eski Türkçe ile Kırım Tatar Türkçesindeki yapım ekleri üzerine. Krımskoye İstoriçeskoye Obozreniye, 2, 191-202.
• Slovar akademii Rossiyskoy. (1789). Cilt I. St. Peterburg: İmperatorskaya Akademiya Nauk.
• Süer, A. (2006). XIX. yüzyıl Rus edebiyatı üzerine yazılar. İstanbul: Evrensel.
• Şipova, E. N. (1976). Slovar Tyurkizmov v Russkom yazıke. (A. N. Kononov. Edt.) Alma-Ata: Nauka.
• Teres, E. (2009). Çağataycada söz yapımı. (Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul), Erişim adresi: http://dspace.yildiz.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/1/212/0042215.pdf?sequence=1&isAllowed=y Turgenyev, İ. S. Birük. Zapiski ohotnika içinde, Erişim adresi: https://ilibrary.ru/text/1204/p.12/index.html
• Uşakov, D. N. (1935). Tolkovıy slovar Russkogo yazıka. Cilt I. Moskva: Ogiz.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Konya: Eğitim.
• Yunaleyeva, R. A. (2000). Tyurkizmı Russkogo yazıka (problemı poliaspektnogo issledovaniya). Kazan: Taglimat.
• Zelenin, D. K. (1929). Tabu slov u naradov vostoçnoy Evropı i severnoy Azii. Zapretı na ohote i inıh promıslah. Sbornik muzeya antropologii i etnografii (9)2, Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.