Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın 'Deli Filozof' Adlı Romanında Toplumu Aydınlatma Girişimleri

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 1, 168 - 179, 21.06.2023

Ali Algül

https://doi.org/10.32600/huefd.1099597

Öz

Aristoteles Poetika adlı eserinde katharsis kavramını merkeze alarak tiyatronun insanları duygularından arındırmada, eğlendirmede ve eğitmede oynadığı rol üzerinde durur. Aristoteles’in görüşleri sonraki dönemlerde tiyatro sanatının dışında diğer yazın türleri için de bir kurala dönüşür. Halkı eğlendirerek eğitme anlayışı Batı’da XIX. yüzyıla kadar devam eder. Türkiye’de ise yazının toplumu eğitmedeki önemi çağdaşlaşmanın başladığı Tanzimat yıllarında fark edilir. Dönemin aydınları roman, tiyatro ve öykü gibi yazınsal türleri memleketi gerilikten, gericilikten kurtarmak için kullanır. Böylece diğer alanlarda olduğu gibi yazında da bir aydınlanma devinimi ortaya çıkar. Tanzimat’ın ilk yıllarında başlayan ve 1870’lerde ivme kazanan Türk aydınlanması, II. Abdülhamit döneminde yavaşlasa da sürer. Ağır bir sansürün gölgesinde yazarların yapıt verdiği “İstibdat Devri”nde romancılığa başlayan Hüseyin Rahmi, teokratik devlet anlayışından laik Cumhuriyet’e geçiş sırasında ve sonrasında yazdığı romanlarıyla Türk ulusunu dogmatik zihniyetten, gericilikten, hurafelerden arındırmaya çalışır. Bu gayretlerinin en önemli göstergelerinden biri de bu çalışmanın konusu olan Deli Filozof’tur. 1930’ların başında kaleme aldığı yapıtında Hüseyin Rahmi, Cumhuriyet rejiminden de güç alarak okuru; din, yazgı, ekonomi, eğitim, kinin ve cinayetin yanlışlığı, bilgisizliğin doğurduğu olumsuz sonuçlar gibi farklı konularda aydınlatmak ister. Çalışmada Hüseyin Rahmi’nin aydınlanma düşüncesini vermek için ele aldığı konuları başarılı bir biçimde temalaştırıp temalaştırmadığı açığa çıkarılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk romanı, Hüseyin Rahmi, halk, aydınlanma

Hüseyin Rahmi Gürpınar's Attempts to Enlighten Society in His Novel 'the Mad Philosopher'

Öz

In his work titled Poetics, Aristoteles focuses on the concept of katharsis and the role that theatre plays in relieving people of their emotions, and entertaining and educating them. The idea of educating the public by engaging was developed in the XIX century in the West. In Turkey, the importance of writing in educating society was realized during the Tanzimat years, when modernisation began. The intellectuals of the period used literary genres such as novels, theatre and short stories to save the country from backwardness and reactionary. Thus, an enlightenment movement arises. The Turkish enlightenment, which began in the early years of the Tanzimat and gained momentum in the 1870s, continues even though it slowed down during the reign of Abdulhamit the Second. Hüseyin Rahmi, who started his career as a novelist in the “Istibdat Devri”, where writers gave works under the shadow of severe censorship, tried to purify the Turkish nation from dogmatic mentality, reactionism and superstitions with his novels written during and after the transition from a theocratic understanding of the state to the secular Republic. One of the most important indicators of these efforts is the Mad Philosopher, the subject of this study. In his work written in the early 1930s, Hüseyin Rahmi, taking power from the Republican regime, wants to enlighten the reader on different topics such as religion, fate, economics, education, the wrongness of hatred and murder, and the negative consequences caused by ignorance. The study revealed whether Hüseyin Rahmi successfully themed the topics he covered to give the idea of enlightenment.

Anahtar Kelimeler

Turkish novel, Hüseyin Rahmi, public, enlightenment

Kaynakça

• Akyüz, K. (1995). Modern Türk edebiyatının ana çizgileri (1860-1923). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Banarlı, N. S. (1998). Resimli Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Bek, K. (1999). Hüseyin Rahmi Gürpınar - Deli filozof. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Boratav, P. N. (1982). Folklor ve edebiyat-1. İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Çetişli, İ. (2006). Batı edebiyatında edebî akımlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Demirel, F. (2007). II. Abdülhamid döneminde sansür. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Güntekin, R. N. (1990). Yeşil gece. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Gürpınar, H. R. (1999). Deli filozof. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Kantarcıoğlu, S. (2009). Edebiyat akımları Plato’dan Derrida’ya. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Kaplan, M. (1995). Tevfik Fikret, devir, şahiyet, eser. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kurdakul, Ş. (1986). Çağdaş Türk edebiyatı-Meşrutiyet Dönemi. İstanbul: Broy Yayınları.
• Rodis-Lewis, G. (1993). Descartes ve rasyonalizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2011). Türk romanına eleştirel bir bakış-I. İstanbul. İletişim Yayınları.
• Saltık, A. (2014). Fransız Devrimi’nin 225. yılı için Denis Diderot’dan çarpıcı alıntılar…. Erişim adresi: http://ahmetsaltik.net.
• Sunel, A. H. (1981). Doğalcılık, [Yazın Akımları Özel Sayısı] Türk Dili Dergisi, 349, 139-147.
• Tanör, B. (2007). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2000). Edebiyat üzerine makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Yalçın, S. (2011). Türkiye’de vir Emile Zola yok. Hurriyet. Erişim adresi: www.hurriyet.com.tr.
• Yıldırım, C. (1998). Evrim kuramı ve bağnazlık. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Wellek, R.-Warren, A. (2005). Edebiyat teorisi. (Ö. F. Huyugüzel, Çev.), İzmir: Akademi Kitabevi.