Femme Fatale Image in the Plays of Abdulhak Hâmid: The Examples of İçli Kız and Finten

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 2, 439 - 454, 27.12.2023

Barış Berhem Acar , Seda Çetin

https://doi.org/10.32600/huefd.1188953

Öz

Some male authors who become distressed by the visibility of females in social life by 19th century in a sense punish women in their works through associating them with maliciousness, disaster and chaos. The image of femme fatale emerged in works depicting the woman who is visible in social life by adorning her with negative characteristics, and the first examples were seen in Turkish literature with the onset of modernization. Femme fatale type is the one that steals men’s heart through using femininity, achieves her goals through shams and acts in a way that definitely causes disaster at the end of the work. Touching on social mattes in his works, Abdulhak Hâmid forms femme fatale characters in his works and implicitly indicates the place of women in ideological discourse as a result of women’s coming into prominence in Ottoman society as in the West. The present study firstly draws the theoretical boundaries of femme fatale and focuses on femme fatale types built in the plays İçli Kız and Finten by Abdulhak Hâmid. The perception of the author of especially femme fatale types and then other female characters are emphasized and the sources used by the author while forming femme fatale image are manifested through examples.

Anahtar Kelimeler

Femme fatale, Abdülhak Hâmid, maliciousness, masculine language, İçli Kız, Finten

Abdülhak Hâmid’in Oyunlarında Femme Fatale İmgesi: İçli Kız ve Finten Örneği

Öz

19. yüzyıldan itibaren toplumsal hayatta kadının görünür olmasıyla birlikte endişeye kapılan bazı erkek yazarlar, özneleşen kadınları eserlerinde kötücüllükle, felaketle ve kaosla ilişkilendirerek bir anlamda cezalandırmışlardır. Toplumsal yaşamda görünür olan kadını olumsuz özelliklerle bezeyerek gösteren eserlerde femme fatale imgesi ortaya çıkmış, Türk edebiyatında da modernleşmenin başlamasıyla birlikte ilk örnekleri görülmüştür. Femme fatale tipi, kadınsılığını kullanarak erkekleri kendine âşık eden, oyunlarla amacına ulaşmaya çalışan ve eserin sonunda mutlaka felakete sebep olacak eylemlerde bulunan bir tiptir. Yazdığı oyunlarla toplumsal meselelere değinen Abdülhak Hâmid, kadının Batı’da olduğu gibi Osmanlı’da da ön plana çıkması sebebiyle eserlerinde femme fatale karakterler inşa ederek, ideolojik söylem içerisinde kadının durması gereken yeri örtük bir biçimde göstermiştir. Femme fatale’ın kavramsal sınırlarını çizerek başlayan bu çalışma, Abdülhak Hâmid’in İçli Kız ve Finten isimli oyunlarında inşa ettiği femme fatale tiplere odaklanmaktadır. Yazarın bu inşa sürecinde femme fatale tipler merkezde olmak üzere diğer kadın karakterleri algılayışı üzerinde de durulmuş, yazarın femme fatale imgesini oluştururken beslendiği kaynaklar örneklerle gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Femme fatale, Abdülhak Hâmid, kötücüllük, eril dil, İçli Kız, Finten

Kaynakça

• Akdede, F. (2018). Türk sinemasında femme-fatale karakterler. [Yüksek Lisans Tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akyüz, K. (2000). Modern Türk edebiyatının ana çizgileri 1860-1923. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Alkan, M. Ö. (1990). Tanzimat’tan sonra ‘kadın’ın hukuksal statüsü. Toplum ve Bilim, 50, 85-95.
• Arpacı, M. (2019). Cinsiyet, kötülük ve beden: femme fatale imgesinin kültürel inşası. Fe Dergi, 11(1), 140-154.
• Bolat, N. (2009). Mitoloji ve sinema: Türk sinemasında oyuncu rol maskeleri. [Yüksek Lisans Tezi]. Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir, R. (2020). Üvey anne ile Fatma masalının psikanalitik yöntemle incelenmesi. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (2), 499-512.
• Derman, D. (1994). Jean-Luc Godard’ın sinemasında kadının yeniden sunumu. Ankara: Değişim Ajans.
• Dijkstra, B. (1986). Idols of perversity: fantasies of feminine evil in fin-de-siécle culture. Oxford: Oxford University Press.
• Dorsay, A. (2000). Sinema ve kadın. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Enginün İ. (1998). Sabr u Sebat, İçli Kız, Liberte, Yâdigâr-ı Harb hakkında. İnci Enginün (Yay. Haz.), Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Tiyatroları I içinde (ss. 9-19). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Enginün, İ. (1998). Duhter-i Hindû, Finten hakkında. İnci Enginün (Yay. Haz.), Abdülhak Hâmid Tarhan’ın Tiyatroları 3 içinde içinde (ss. 7-33). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Gedik, E., Kadayıfçı E. (2016). Türkiye sinemasında kadınların ataerkillikle pazarlığı. Almıla Fikir ve Kültür Dergisi 24, 126-135.
• Gilbert, S. M., Gubar, S. (2016). Tavan arasındaki deli kadın. (N. Sakman, Çev.). İstanbul: Aylak Adam Yayınları.
• Güzel, Ş. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyete toplumsal değişim ve kadın: Cilt III ve IV. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi içinde (ss. 857-876). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaplan, M. (1999). Finten piyesinde çatışan şahıslar, değerler ve hayaller. Türk edebiyatı üzerinde bir değerlendirme 2 içinde (s. 144-152) (4. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karaburgu, O. (2010). Abdülhak Hâmid Tarhan’ın tiyatro eserleri üzerinde bir araştırma ve inceleme. [Doktora Tezi]. Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaca, Ş. (2019). Kötücül kadın. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kelleci, Y. (2019). 1860-1950 arası Türk romanında ‘ölümcül kadın (femme fatale)’ imgesi. [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Roloff, B., ve Seeblen G. (1996). Erotik Sinema. (V. Atayman, Çev.). İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Stott, R. (1992). The fabrication of the late-Victorian femme fatale. Londra: Palgrave Macmillian Publisher.
• Sully, J. (2010). Challenging the stereotype: the femme fatale in fin-de-siécle art and early cinema. Helen Hanson, Catherine O’Rawe (Yay. haz.), The Femme Fatale Images, Histories, Contexts içinde (s. 46-59). Londra: Palgrave Macmillan Publisher.
• Şahin, Ö. (2020). Feminist kurama göre âşık tarzı şiir geleneğinde kadın. [Doktora Tezi]. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tan, F. (2012). İbrahim Tatlıses sinemasında kadın temsilleri. [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tarhan, A. H. (1994). Abdülhak Hâmid’in Hatıraları. İ. Enginün (Yay. Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarhan, A. H. (1998). Tiyatroları I Sabr u Sebat / İçli Kız / Liberte / Yadigâr-ı Harb İ. Enginün (Yay. Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarhan, A. H. (1998). Tiyatroları 3 Duhter-i Hindû / Finten. İ. Enginün (Yay. Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uğuz, B. (2013). Yeni Türk sinemasında kadına yönelik sosyal kontrol kodlarının dönüşümü: feminist açıdan bir inceleme. [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uysal, Z. (2014). Metruk ev: Halit Ziya romanında Osmanlı bireyi İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ünaydın, R. E. (1985). Diyorlar ki. Ş. Kutlu (Yay. Haz.). Ankara: KTB Yayınları.
• Weiss, I. (1979). The femme fatale in American literature of the twenties and thirties. [Yüksek Lisans Tezi]. The Ohio State University.