Engelli Haklarına İlişkin Mücadele Sürecinde Engelli Aktivistlerin Aktivizme Yükledikleri Anlamlar ve Deneyimlerİ

Yıl 2023, Cilt: 40 Sayı: 2, 369 - 389, 27.12.2023

Begüm Ardahanlıoğlu , Esra Burcu

https://doi.org/10.32600/huefd.1189178

Öz

Çalışmada aktivistlerin engelliliği ve engellilik aktivizmini nasıl tanımladıkları, aktivist olma amaçları ve süreçleri, aktivist faaliyetleri, bu faaliyetlerde karşılaştıkları kurumsal ve sosyal sorunların neler olduğu ve aktivist faaliyetlerde pandemi döneminin rolüne ilişkin değerlendirmeleri anlaşılmak istenmiştir. Çalışmanın amacı engellilik sosyolojisinin bakış açısı üzerinden şekillendirilmiş ve kuramsal olarak engelliliğin sosyal modeli ile insan hakları modelinden destek alınarak, elde edilen nitel veriler temellendirilmiştir. Nitel yöntem benimsenerek online derinlemesine görüşme tekniği kullanılmış ve veriler MAXQDA programında analiz edilmiştir. Çalışmada aktivistler engellilik tanımına ilişkin olarak bireyin kendi tercihinin önemsenmesi gerektiği düşüncesini benimsemektedirler. Aktivistler engellilik aktivizmini sorunların giderilmesi ve çözümlerin işlevsel olması yönünde değişimleri sağlayan ve hak temelli mücadele yapma olarak tanımlamışladır. Aktivist olmanın temel amacı değişimi talep etmek ve bunun için harekete geçerek engelli bireylerin lehine düzenlemeler yaratmak yönünde mücadele etmektir. Aktivistlerin bu amaç doğrulusunda benimsedikleri çeşitli yöntemler olmakla birlikte hem eylemlerini yerine getirmede hem de yöntemlerini işletmede çeşitli sosyal, kültürel, ekonomik, siyasal sorunlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Aktivistler engelli bireylerin karşılaştıkları sorunları ‘ayrımcılık’ ve ‘dışlanma’ temelinde betimlemişlerdir. Aktivistler pandemi döneminin engellilik aktivizminin hem olumlu hem de olumsuz bazı yeni süreçler doğurduğuna ilişkin düşüncelere sahiptirler. Bulgular Türkiye’de engelli aktivistlerin aktivizme ilişkin deneyimlerini, düşüncelerini, sorunlu gördükleri konuları ve değişim yaratılması gereken alanları anlamada ve yorumlamada genelleyici olmayan bazı ipuçları sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Engelli hakları aktivizmi, engellilik aktivizmi, engelli hakları aktivistleri, engelli aktivistler, aktivizm.

The Meanings Disabled Activists Ascribe to Activism and Their Experiences in the Process of Struggling for the Rights of People with Disabilities

Öz

In this study, it was aimed to understand how the activists define disability and disability activism, the objectives and processes of being an activist, their activist activities, the institutional and social problems they encounter in these activities, and their evaluations of the role of the pandemic period in activist activities. The aim of the study was shaped from the perspective of the sociology of disability and the gathered qualitative data was based theoretically by taking support from the social model of disability and the human rights model. By using the qualitative method, online in-depth interview technique was used and the data were analyzed in the MAXQDA program. In the study, the activists adopt the idea that the individual's own preference should be considered regarding the definition of disability. Activists have defined disability activism as those who provide rights-based campaigns and make changes to solve problems and make solutions functional. The main purpose of being an activist is to demand change and to take action to create regulations in favor of people with disabilities. Although there are various methods adopted by the activists for this purpose, they are faced with various social, cultural, economic and political problems both in carrying out their actions and in operating their methods. Activists described the problems faced by people with disabilities on the basis of ‘discrimination’ and ‘exclusion’. Activists have thoughts that the pandemic period has created some new processes, both positive and negative, for disability activism. The findings provided some non-generalizing clues in understanding and interpreting the experiences, thoughts, issues, and areas where change needs to be created by the activists with disabilities in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Disability rights activism, disability activism, disability rights activists, disabled activists, activism.

Kaynakça

• Ardahanlıoğlu, B. (2022). Nitel araştırmalarda online derinlemesine görüşme tekniği ile veri toplama: Bir lisansüstü tez örneği. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 60, Ö1-Ö12.
• Balcazar, F., ve Luna, R. (2006). Activism. G. L. Albrecht (Yay. haz.), Encyclopedia of Disability (1. Cilt) içinde (ss. 24-26). Thousand Oaks: Sage.
• Burcu, E. (2006). Özürlülük kimliği ve etiketlemenin kişisel ve sosyal söylemleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23(2). 61-83.
• Burcu, E. (2007). Türkiye’de özürlü birey olma: Temel sosyolojik özellikleri ve sorunları üzerine bir araştırma. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Burcu, E. (2010). Engellilik modelleri üzerine. N. Güngör Ergan, E. Burcu, B. Şahin (Yay. haz.), Öğr. Gör. Hüseyin Yalçın’a armağan sosyoloji yazıları 3 içinde (ss. 69-81). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Burcu, E. (2011). Türkiye’deki engelli bireylere ilişkin kültürel tanımlamalar: Ankara örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28(1), 37-54.
• Burcu, E. (2017). Türkiye’de engelli bireylerin dezavantajlı konumlarına engellilik sosyolojisinin eleştirel tavrıyla bakmak. Toplum ve Demokrasi, 11(24), 107-125.
• Burcu, E. (2020). Engellilik sosyolojisi (Genişletilmiş 2. bs.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Burcu Sağlam, E. (2018). Araştırma yöntem ve teknikleri. E. Burcu Sağlam, A. Öğün Boyacıoğlu ve A. Gelgeç Bakacak (Yay. haz.), Sosyoloji içinde (ss. 99-136). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Campbell, F. K. (2009). Contours of ableism: The production of disability and abledness. London: Palgrave Macmillan.
• Campbell, J., Oliver, M. (1996). Disability politics: Understanding our past, changing our future. London: Routledge.
• Charlton, J. I. (1998). Nothing about us without us. Los Angeles: University of California Press.
• Çağlar, S. (2012). Engellilerin erişebilirlik hakkı ve Türkiye’de erişebilirlikleri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 61(2), 541-598.
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)., ve Dünya Bankası (2011). Dünya Engellilik Raporu. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme. (2009, 14 Temmuz). T.C. Resmî Gazete (Sayı: 27288). Ocak 23, 2021 tarihinde erişildi, erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/07/20090714-1.htm
• Gellner, D. N., Karki, M. B. (2007). The sociology of activism in Nepal: Some preliminary considerations. H. Ishii, D.N. Gellner, ve K. Nawa (Yay. haz.), Political and social transformations in north India and Nepal: social dynamics in northern South Asia, 2 içinde (ss. 361-397). Delhi: Manohar.
• Gitlin, T. (2003). Letters to a young activist. New York: Basic Books.
• Hurst, R. (2004). Legislation and human rights. J. Swain, S. French, C. Barnes, ve C. Thomas (Yay. haz.), Disabling Barriers, Enabling Environments (2. bs.) içinde (ss.297-302). London: Sage
• Jackson, M. A. (2018). Models of disability and human rights: Informing the improvement of built environment accessibility for people with disability at neighborhood scale?. Laws, 7(1), 10.
• Jenkins, R. (2016). Sosyal kimlik (G. Bostancı, Çev.). İstanbul: Everest.
• Jordan, T. (2002). Activism! direct action, hacktivism and the future of society. London: Reaktion books.
• Lawson, A., Beckett, A. E. (2021). The social and human rights models of disability: Towards a complementarity thesis. The International Journal of Human Rights, 25(2), 348-379.
• Martin, B. (2007). Activism, social and political. G. L. Anderson and K. G. Herr (Yay. haz.), Encyclopedia of activism and social justice içinde (ss. 19-27). Thousand Oaks: Sage Publications.
• Morris, J. (1991). Pride against prejudice: Transforming attitudes to disability. London: The Women's Press.
• Oliver, M. (1996). Understanding disability: From theory to practice. New York: Macmillan Education.
• Pelka, F. (2012). What we have done: An oral history of the disability rights Movement. Massachusetts: University of Massachusetts Press.
• Robertson K., Robertson E. (2019). How to make a difference: The definitive guide from the world’s most effective activists. London: Cassell.
• Shakespeare, T. (2011). Sakatlık sosyal modeli (F. B. Aydar, Çev.). D. Bezmez, S. Yardımcı, Y. Şentürk (Der.) Sakatlık çalışmaları: Sosyal bilimlerden bakmak içinde (ss. 51-62). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Shakespeare, T., Gillespie-Sells, K., ve Davies, D. (1996). The sexual politics of disability: Untold desires. London: Cassell.
• Shaw, R. (2001). Aktivistin el kitabı (B. Yıldırım, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Strauss, A., ve Corbin, J. (1998). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded Theory (2. bs.). Thousand Oaks: Sage Publications.
• Soldatic, K., ve Johnson, K. (Yay. haz.). (2019). Global perspectives on disability activism and advocacy: Our way. Oxfordshire: Routledge.
• Swain, J. (2004). International perspectives on disability. J. Swain, S. French, C. Barnes, ve C. Thomas (Yay. haz.), Disabling Barriers, Enabling Environments (2. bs.) içinde (ss.54-60). London: Sage.
• T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı (DİE)., ve T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖZİDA) (2004). Türkiye özürlüler araştırması 2002. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı (ÖZİDA) (2009). Özürlülük eğitimi: Toplum özürlülüğü nasıl anlıyor temel araştırması. Erişim adresi: https://www.aile.gov.tr/media/42389/how-society-perceives-persons-with-disabilities.pdf
• UPIAS. (1976). Fundamental Principles of Disability. 1-23. Erişim adresi: https://disability-studies.leeds.ac.uk/wp-content/uploads/sites/40/library/UPIAS-fundamental-principles.pdf