ÇİNİNİN SIR ALTINDAKİ SERÜVENİ (THE ADVENTURES OF UNDER GLAZE TILE)

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 7, 299 - 318, 20.04.2016

Nursel Karaca

https://doi.org/10.20304/husbd.45714

Öz

Türk çini sanatı, Türk süsleme sanatlarının en güzel örneklerini oluşturan alanlardan biridir. Köklerini Uygur, Karahan, Gazneli, Fatımi ve özellikle İran Büyük Selçuklu sanatından alan bu sanat, farklı kültür çevrelerinden aldığı etkileri sentezleyerek yüzyıllar boyu eşsiz örnekler ortaya koymuştur. Anadolu uygarlığını tarihi form ve inceliklerle bir miras gibi taşıyan Türk çini sanatı, tarihte ilk kez Müslüman Türk Devletini kuran Karahanlılar dönemine ait yapılarda görülmeye başlamıştır. Mimariye bağlı olarak gelişen çini sanatı, Anadolu’ya Selçuklularla girmiş, çeşitli tekniklerle en güzel ve başarılı örneklerini vermiştir. Osmanlı Sanatı’nda yeni atılımlarla daha da zenginleşmiş ve doruk noktasına ulaşmıştır. Anadolu Türk çini sanatında, özellikle 13.-19.yüzyıllar arasında büyük yenilikler getirilerek olağanüstü bir gelişim sağlanmıştır. Türk çini sanatı çeşitli teknik, renk ve desenle dünya çapında haklı bir ün kazanmıştır. Çini sanatı uygulamasında zaman içinde sırsız seramik, sırlı tuğla, tek renk sırlı çini, çini mozayik, sır altı tekniği, sır üstü (lüster) tekniği, kabartma tekniği (daha çok yazıtlarda), minai (heft renk-yedi renk) tekniği, renkli sır tekniği (Cuerda Seca) gibi çok farklı teknikler kullanılmıştır. Osmanlı Çini Sanatının en yaygın ve dünyaca ün yapan grubu ise İznik sır altı çinileridir. Bu çalışmada, Anadolu Türk Devri çini tekniği olarak en yaygın kullanılan sır altı tekniğinde çini dekorlama aşamaları anlatılacaktır.

Anahtar Sözcükler: Geleneksel Sanat, Süsleme Sanatı, Çini, Sır Altı Tekniği.

THE ADVENTURES OF UNDER GLAZE TILE

Abstract: Turkish tile art is one of the areas that produce the most beautiful examples of Turkish decorative arts. It revealed unique examples by synthesizing the effects taken from different cultural environments. Anatolian Tile Art takes its roots from Uighurs, Karahanlis, Ghaznavid, Fatimid, in particular the Great Seljuk art. Turkish tile which enriched the Anatolian civilization with its historical form and perfection as a tradition was first seen in the structures of Karahanlis, who founded the first Muslim Turkish State. Introduced by the Seljuks as an architectural element, Turkish tile art has the most beautiful and successful examples of various techniques. It has been later enriched in Ottoman art and reached its peak especially between the 13^th and the 19^th centuries, and it has demonstrated an exceptional great innovations. Turkish tile art has gained a worldwide reputation by their wide range of techniques, colors and patterns. The practice of tile art has been used with very different techniques such as unglazed ceramics, glazed brick, plain monochrome glazed tiles, monochrome glazed tiles with gilt, embossed tiles, mosaic tiles, under glaze tiles, luster tiles, Minai and Cuerda Seca tiles with colored glaze technique. The most common and best known group of Ottoman tiles is the under glazed tile, which is produced in İznik. In this study, the production process of decorating tile with under glaze technique, which is the most widely used technique of the Anatolian Turkish Period tile techniques will be discussed.

Keywords: Traditional Art, Ornament Art, Tile, Under Glaze Technique

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Sanat, Süsleme Sanatı, Çini, Sır Altı Tekniği

Kaynakça

• Aker, S. (2010). Çini Tasarımı. Ankara: Detay.
• Altun, A., Arlı, H., Demiriz, Y., Demirsar-Arlı, B., Öney G., Sönmez, Z. (1998). Osmanlıda Çini Seramik Öyküsü. İstanbul: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası.
• Altun, A. (2007). İznik Kazıları Işığında Osmanlı Çini ve Seramikleri. Gönül Öney ve Zehra Çobanlı (Ed.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (ss. 308-325). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Anılan, M. ve Rona, Z. (1997). Çini. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi (Cilt. 1, 405- 408). İstanbul: YEM.
• Arık, M. O. (2007). Anadolu Selçuklu Toplum Hayatında Çini. Gönül Öney ve Zehra Çobanlı (Ed.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (ss. 29-69). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arık, R. (2007). Selçuklu Saraylarında Çini. Gönül Öney ve Zehra Çobanlı (Ed.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (ss. 73-101). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Aslanapa, O. (1949). Osmanlılar Devrinde Kütahya Çinileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi.
• -------------- (1965). Anadoluda Türk Çini ve Keramik Sanatı. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• -------------- (1989). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi.
• Bakır, S. T. (1999). İznik Çinileri ve Gülbenkyan Kolleksiyonu. Ankara. T.C. Kültür Bakanlığı.
• -------------- (2007). Osmanlı Sanatında Bir Zirve İznik Çini ve Seramikleri. Gönül Öney ve Zehra Çobanlı (Ed.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (ss. 279-305). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Bakla, E. (2010). İstanbul’un 100 Çini ve Seramik Sanatçısı, (İstanbul’un Yüzleri Serisi-19). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Çini, R. (1991). Türk Çiniciliğinde Kütahya. İstanbul: Uycan.
• Karpuz, E., Karpuz, H. (2007). Konya’da Bulunan Selçuklu Yapılarında Çini Süsleme. Feyzi Şimşek, Ahmet Kuş ve İbrahim Divarcı (Ed.). Konya’daki Selçuklu Çini Örnekleri (ss. 1-10). İstanbul: Selçuklu Belediyesi.
• Mülayim, S. (2007). Mimari Kişilik ve Çini. Gönül Öney ve Zehra Çobanlı (Ed.). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (ss. 265-275). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ödekan, A., Kunt, M., Faroqhi, S. ve Yurdaydın, H. G. (2000). Türkiye Tarihi (3 Cilt). İstanbul: Cem.
• Öney, G. (1976). Türk Çini Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi.
• ----------- (1987). İslam Mimarisinde Çini. İzmir: Ada.
• Öney, G. ve Çobanlı, Z. (2007). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Özcan, M. (2007). Rüstem Paşa Camii Çinilerinden Örnekler. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Selçuklu Belediyesi. (2007). Konya’daki Selçuklu Çini Örnekleri. Fevzi Şimşek, Ahmet Kuş ve İbrahim Dıvarcı (Ed.). İstanbul: Selçuklu Belediyesi.
• Sevim, S. S. (2015). Seramik Dekorlar ve Uygulama Teknikleri. Ankara: Nobel.
• Şahin, F. (1981). Kütahya Çini, Keramik Sanatı ve Yeni Buluntular Açısından Değerlendirilmesi. Sanat Tarihi Yıllığı, 9(10), 259-306.
• Yetkin, Ş. (1986). Anadolu’da Türk çini sanatının Gelişmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.