Mesleki Tükenmişliğin Sağlık Çalışanlarının Yaşam Doyumu Üzerindeki Etkisinde Psikolojik Sağlamlığın ve Umudun Aracı Rolünün İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 20, 350 - 377, 15.10.2022

Kıvanç Uzun , Muhammet Tortumlu

https://doi.org/10.20304/humanitas.1095389

Cited By: 1

Öz

Bu araştırmanın amacı, mesleki tükenmişliğin sağlık çalışanlarının yaşam doyumu üzerindeki etkisinde psikolojik sağlamlığın ve umudun aracı rolünün incelenmesidir. Bu doğrultuda değişkenler arasındaki ilişkinin belirlenmesi için ilişkisel araştırma modeli kullanılmıştır. Pandemi koşullarından dolayı araştırma grubu, uygun örnekleme yöntemi ile oluşturulmuştur. Araştırmacılar tarafından hazırlanan online form, çeşitli sosyal medya platformlarında paylaşılarak, Türkiye’deki devlet ve özel hastanelerde görev yapmakta olan 381 sağlık çalışanına ulaşılmıştır. Katılımcıların yaş ortalaması 36.76’dır. Araştırmada veriler, demografik bilgi formu ve kendini değerlendirmeye yönelik dört farklı ölçek kullanılarak elde edilmiştir. Verilerin analizinde, betimsel istatistiklerin yanında değişkenler arasındaki ilişkinin saptanması için Pearson Korelasyon Katsayısı ve Örtük Değişkenli Aracılı Yapısal Model kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre mesleki tükenmişliğin sağlık çalışanlarının yaşam doyumu üzerindeki etkisinde psikolojik sağlamlığın ve umudun kısmi aracılık rolünün istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık çalışanları, Yaşam doyumu, Mesleki tükenmişlik, Psikolojik sağlamlık, Umut

Investigation of the Mediator Role of Hope and Resilience in the Effect of Occupational Burnout on Healthcare Workers' Life Satisfaction

Öz

The aim of this study is to examine the mediating role of resilience and hope in the effect of occupational burnout on the life satisfaction of a healthcare workers. To this end, the relational survey model was used. The study group was constructed by means of the convenience sampling method. Within the scope of the research, a total of 381 healthcare workers (x̄=36.76) working at various state and private hospitals in Turkey were reached. The data in the study were obtained by using demographic information form and four scales for self-evaluation. In the analysis of the data, Pearson Correlation Coefficient and Mediated Structural Model with Implicit Variables were used to determine the relationship between variables. According to the results of the research, it is seen that the partially mediation role of resilience and hope in the effect of occupational burnout on the life satisfaction of healthcare workers is statistically significant.

Anahtar Kelimeler

Healthcare workers, Life satisfaction, Occupational burnout, Resilience, Hope

Kaynakça

• Annagür, B. (2010). Sağlık çalışanlarına yönelik şiddet: risk faktörleri, etkileri, değerlendirilmesi ve önlenmesi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 2(2), 161-173.
• Arslan, G. (2016). Psychological maltreatment, emotional and behavioral problems in adolescents: the mediating role of resilience and self-esteem. Child Abuse & Neglect, 52, 200-209.
• Bandalos, D. L. (2002). The effects of item parceling on goodness-of-fit and parameter estimate bias in structural equation modeling. Structural Equation Modeling, 9(1), 78-102.
• Bailey, T. C. ve Snyder, C. R. (2007). Satisfaction with life and hope: a look at age and marital status. The Psychological Record, 57(2), 233-240.
• Bajaj, B. ve Pande, N. (2016). Mediating role of resilience in the impact of mindfulness on life satisfaction and affect as indices of subjective well-being. Personality and Individual Differences, 93, 63-67.
• Baron, R. M. ve Kenny, D. A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of Personality and Social Psychology, 51(6), 1173-1182.
• Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (19. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri (21. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Camci, G. ve Kavuran, E. (2021). Hemşirelerin iş stresi ve tükenmişlik düzeyleri ile meslek ve yaşam doyumu düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 24(2), 274-283.
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis fort he behavioral sciences (2. baskı). Hillsdale: Erlbaum.
• Cole, B. P. (2008). Correlations between trait and academic measure of hope and the ınventory on learning climate and student well-being (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). University of Kansas, Lawrence.
• Çalışkan, A. ve Bekmezci M. (2019). Aşırı iş yükünün işten ayrılma niyetine etkisinde iş tatmini ve yaşam tatmininin rolü, sağlık kurumu çalışanları örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(31), 381-431.
• Çamkerten, S., Tatar, A. ve Saltukoğlu, G. (2020). Sağlık çalışanlarının stres düzeylerinin incelenmesi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 7(4), 257-265.
• Çapri, B. (2013). Tükenmişlik ölçeği-kısa formu ile eş tükenmişlik ölçeği-kısa formu’nun Türkçe uyarlaması ve psikoanalitik-varoluşçu bakış açısından mesleki ve eş tükenmişlik ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(3), 1393-1418.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve LISREL uygulamaları (3. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Dağlı, A. ve Baysal, N. (2016). Yaşam doyumu ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59), 1250-1262.
• Demirli, A., Türkmen, M. ve Arık, R. S. (2015). Investigation of dispositional and state hope levels’ relations with student subjective well-being. Social Indicators Research, 120(2), 601-613.
• Diener, E. D., Emmons, R. A., Larsen, R. J. ve Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49(1), 71-75.
• Doğan, T. (2015). Kısa psikolojik sağlamlık ölçeği’nin Türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 93-102.
• Ertekin-Pınar, Ş., Bilgiç, D., Demirel, G., Akyüz, M. B., Karatepe, C. ve Sevim, D. (2015). Sağlık alanlarında okuyan üniversite öğrencilerinin tükenmişlik ve yaşam doyumları arasındaki ilişki. TAF Preventive Medicine Bulletin, 14(4), 284-292.
• Fredrickson, B. L., Tugade, M. M., Waugh, C. E. ve Larkin, G. R. (2003). What good are positive emotions in crises? A prospective study of resilience and emotions following the terrorist attacks on the United States on September 11th, 2001. Journal of Personality and Social Psychology, 84(2), 365-376.
• Freudenberger, H. J. (1974). Staff burn‐out. Journal of Social Issues, 30(1), 159-165.
• Gönen, T. (2020). Psikolojik sağlamlığın tükenmişliğe etkisi: özel okullarda çalışan öğretmenler üzerine bir araştırma. Turizm Ekonomi ve İşletme Araştırmaları Dergisi, 2(1), 46-60.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (5. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S. (2019). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi (1. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Granek, L., Barrera, M., Shaheed, J., Nicholas, D., Beaune, L., D'agostino, N., Bouffet, E. ve Antle, B. (2013). Trajectory of parental hope when a child has difficult‐to‐treat cancer: a prospective qualitative study. Psycho‐Oncology, 22(11), 2436-2444.
• Hayes, C. T. ve Weathington, B. L. (2007). Optimism, stress, life satisfaction, and job burnout in restaurant managers. The Journal of Psychology, 141(6), 565-579.
• Kahill, S. (1988). Symptoms of professional burnout: a review of the empirical evidence. Canadian Psychology, 29(3), 284-297.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi (24. baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Karaaslan, İ., Uslu, T. ve Esen, S. (2020). Beden eğitimi öğretmenlerinin mesleki tükenmişlik, iş doyumu ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Journal of Health and Sport Sciences, 3(1), 7-18.
• Karaırmak, Ö. (2007). Investigation of personal qualities contributing to psyhological resilience among earthquake survivors: A model testing study (Yayınlanmamış doktora tezi). Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• Karreman, A. ve Vingerhoets, A. J. J. M. (2012). Attachment and well-being: the mediating role of emotion regulation and resilience. Personality and Individual Differences, 53(7), 821-826.
• Kato, T. ve Snyder, C. R. (2005). The relationship between hope and subjective well-being: reliability and validity of the dispositional hope scale, Japanese version. Japanese Journal of Psychology, 76(3), 227-234.
• Kline, R. B. (2015). Principles and practice of structural equation modeling (4. baskı). New York: Guilford Publications.
• Kim, J. A. (2016). The effects of resilience on adjustment to college and career barriers of college students majoring in secretarial studies. Journal of Secretarial Studies, 25(1), 161-183.
• Kingma, M. (2001). Workplace violence in the health sector: a problem of epidemic proportion. International Nursing Review, 48(3), 129-130.
• Krug, E. G., Mercy, J. A., Dahlberg, L. L. ve Zwi, A. B. (2002). The world report on violence and health. The Lancet, 360(9339), 1083-1088.
• Liu, J. J. W., Reed, M. ve Girard, T. A. (2017). Advancing resilience: an integrative, multi-system model of resilience. Personality and Individual Differences, 111, 111-118. Malach-Pines, A., Aronson, E. ve Kafry, D. (1981). Burnout: From tedium to personal growth. New York: Free Press.
• Malach-Pines, A. ve Aronson, E. (1988). Career burnout: causes and cures. New York: Free Press.
• Malach-Pines, A. (2005). The burnout measure, short version. International Journal of Stress Management, 12(1), 78-88.
• Martínez, M. M., Fernández-Cano, M. I., Feijoo-Cid, M., Serrano, C. L. ve Navarro, A. (2022). Health outcomes and psychosocial risk exposures among healthcare workers during the first wave of the COVID-19 outbreak. Safety Science, 145, 1-9.
• Maslach, C. ve Jackson, S. E. (1984). Patterns of burnout among a national sample of public contact workers. Journal of Health & Human Resources Administration, 7(2), 189-212.
• Maslach, C. (2006). Understanding job burnout. A. M. Rossi, P. L. Perrewe ve S. L. Sauter (Ed.), Stress and quality of working life içinde (s. 37-52). Charlotte: Information Age Publishing.
• Meeks, S., Van Haitsma, K., Mast, B. T., Arnold, S., Streim, J. E., Sephton, S., Smith, P. J., Kleban, M. ve Rovine, M. (2016). Psychological and social resources relate to biomarkers of allostasis in newly admitted nursing home residents. Aging & Mental Health, 20(1), 88-99.
• Mertler, C. A. ve Vannatta, R. A. (2016). Advanced and multivariate statistical methods: practical application and interpretation (6. baskı). Glendale: Pyrczak Publishing.
• Meydan, C. H. ve Şeşen, H. (2015). Yapısal eşitlik modellemesi AMOS uygulamaları (2. baskı). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Özçelik, R. ve Avcı, K. (2022). COVID-19 salgınının sağlık çalışanlarının mental sağlık durumuna etkisi. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 5(1), 50-61.
• Rodriguez-Hanley, A. ve Snyder, C. R. (2000). The demise of hope: on losing positive thinking. C. R. Snyder (Ed.), Handbook of hope: theory, measures, and applications içinde (s. 39-54). San Diego: Academic Press.
• Rubin, C. T. (2001). L factor: hope and fear in the search for extraterrestrial intelligence. Proc. SPIE 4273, 230-239.
• Rushton, C. H., Batcheller, J., Schroeder, K. ve Donohue, P. (2015). Burnout and resilience among nurses practicing in high-intensity settings. American Journal of Critical Care, 24(5), 412-420.
• Rustøen, T., Cooper, B. A. ve Miaskowski, C. (2010). The importance of hope as a mediator of psychological distress and life satisfaction in a community sample of cancer patients. Cancer Nursing, 33(4), 258-267.
• Rutter, M. (2006). Implications of resilience concepts for scientific understanding. B. M. Lester, A. Masten ve B. McEwen (Ed.), Resilience in children içinde (s. 1-12). New Jersey: Blackwell Publishing.
• Ryff, C. D. (2014). Psychological well-being revisited: Advances in the science and practice of eudaimonia. Psychotherapy and Psychosomatics, 83(1), 10-28.
• Satıcı, S. A. (2016). Psychological vulnerability, resilience, and subjective well-being: the mediating role of hope. Personality and Individual Differences, 102, 68-73.
• Sayın, A. ve Gelbal, S. (2016). Yapısal eşitlik modellemesinde parametrelerin klasik test kuramı ve madde tepki kuramına göre sınırlandırılmasının uyum indekslerine etkisi. Uluslararası Eğitim Bilim ve Teknoloji Dergisi, 2(2), 57-71.
• Seligman, M. E. P. ve Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: an introduction. American Psychologist, 55(1), 5-14.
• Schumacker, R. E. ve Lomax, R. G. (2016). A beginner’s guide to structural equation modeling (4. baskı). New York: Routledge.
• Shi, M., Wang, X., Bian, Y. ve Wang, L. (2015). The mediating role of resilience in the relationship between stress and life satisfaction among Chinese medical students: a cross-sectional study. BMC Medical Education, 15(1), 16.
• Smith, B. W., Dalen, J., Wiggins, K., Tooley, E., Christopher, P. ve Bernard, J. (2008). The brief resilience scale: assessing the ability to bounce back. International Journal of Behavioral Medicine, 15(3), 194-200.
• Snyder, C. R., Harris, C., Anderson, J. R., Holleran, S. A., Irving, L. M., Sigmon, S. T., Yoshinobu, L., Gibb, J., Langelle, C. ve Harney, P. (1991). The will and the ways: development and validation of an individual-differences measure of hope. Journal of Personality and Social Psychology, 60(4), 570-585.
• Snyder, C. R., Sympson, S. C., Ybasco, F. C., Borders, T. F., Babyak, M. A. ve Higgins, R. L. (1996). Development and validation of the state hope scale. Journal of Personality and Social Psychology, 70(2), 321-335.
• Snyder, C. R., LaPointe, A. B., Jeffrey-Crowson, J. ve Early, S. (1998). Preferences of high-and low-hope people for self-referential input. Cognition & Emotion, 12(6), 807-823.
• Snyder, C. R. ve McCullough, M. E. (2000). A positive psychology field of dreams: “if you build it, they will come…” Journal of Social and Clinical Psychology, 19(1), 151-160.
• Snyder, C. R. (2002). Hope theory: rainbows in the mind. Psychological Inquiry, 13(4), 249-275.
• Sumner, L. W. (1996). Welfare, happiness, and ethics. Oxford: Clarendon Press.
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. Boston: Pearson.
• Tarhan, S. ve Bacanlı, H. (2015). Sürekli Umut Ölçeği’nin Türkçe’ye uyarlanması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. The Journal of Happiness & Well-Being, 3(1), 1-14.
• Tortumlu, M. ve Uzun, K. (2022). İşyeri zorbalığının çalışanların yaşam doyumu üzerindeki etkisinde umut ve problem çözme becerisinin aracı rolünün incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31(1), 220-241.
• Uchmanowicz, I., Manulik, S., Lomper, K., Rozensztrauch, A., Zborowska, A., Kolasińska, J. ve Rosińczuk, J. (2019). Life satisfaction, job satisfaction, life orientation and occupational burnout among nurses and midwives in medical institutions in Poland: a cross-sectional study. BMJ Open, 9(1), 1-9.
• Ullman, J. B. (2013). Structural equation modeling. B. G. Tabachnick ve L. S. Fidell (Ed.), Using multivariate statistics içinde (s. 681-785). Boston: Pearson.
• Upadyaya, K., Vartiainen, M. ve Salmela-Aro, K. (2016). From job demands and resources to work engagement, burnout, life satisfaction, depressive symptoms, and occupational health. Burnout Research, 3(4), 101-108.
• Ülker-Tümlü, G. ve Recepoğlu, E. (2013). Üniversite akademik personelinin psikolojik dayanıklılık ve yaşam doyumu arasındaki ilişki. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3(3), 205-213.
• Valle, M. F., Huebner, E. S. ve Suldo, S. M. (2006). An analysis of hope as a psychological strength. Journal of School Psychology, 44(5), 393-406.