The Conceptual Process of “Medeniyet” and Attitudes to “Medeniyet” in 19th Century Turkey

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: INCSOS VIII Özel Sayısı, 412 - 437, 21.06.2023

Saniye Vatandaş , Celalettin Vatandaş

https://doi.org/10.20304/humanitas.1266714

Öz

18th-century Western European states and societies underwent profound changes in their worldview, understanding, social institutions, and functioning. The French labeled this new state as "civilisation," which became the cherished ideal for societies aspiring to emulate the West. In the 19th century, Ottoman bureaucrats, journalists, and writers exhibited diverse attitudes towards the mindset and lifestyle embodied by civilisation. Some vehemently criticized it, while others exalted it as the epitome of "medeniyet" (civilization) in all aspects. Certain individuals sought to validate civilisation within the Ottoman mindset and way of life, while also endeavoring to reveal the path towards attaining it. This research delves into the process of civilisation transforming into "medeniyet" and the intellectual debates surrounding the connotations attributed to "medeniyet."

Anahtar Kelimeler

civilization, ottoman, westernization

19. Yüzyıl Türkiye’sinde “Medeniyet”in Kavramlaşma Süreci ve “Medeniyet”e İlişkin Tutumlar

Öz

18. yüzyıl Batı Avrupa devlet ve toplumları, eskiye göre çok farklı bir dünya görüşüne, anlayışa, sisteme, işleyişleri bakımından toplumsal kurumlara sahip hale geldiler. Fransızlar bu yeni ve farklı durumu “civilisation” olarak isimlendirdiler. Civilisation, Batı Avrupalılar gibi olma tutkusuna sahip toplumlar açısından erişilmek istenen idealin ismi olarak anlam kazandı. Avrupalılar gibi olma idealine sahip 19. yüzyıl Osmanlı bürokratları, gazetecileri ve edebiyatçıları civilisation ile ifade edilen zihniyet ve hayat tarzı karşısında farklı tutumlar sergilediler. Sergilenen tutumlar bir kavram karmaşasının üzerinde şekillendi. Civilisation, Türkçeye “medeniyet” olarak aktarıldı. Osmanlı bürokratlarından ve aydınlarından bir kısmı geleneksel “medeniyet” sözcüğü zihinlerde yer edinen civilisation’a sert eleştiriler yöneltirken, diğer bir kısmı medeniyet sözcüğü üzerinden her şeyi ile civilisationu zihniyet ve hayat tarzına sahip olma ile idealleştirdiler. Bazıları ise geleneksel “medeniyet” sözcüğüne atıfla “civilisation”u Osmanlı zihniyeti ve yaşam tarzı için meşrulaştırırken, öte yandan da ona erişmenin yolunu göstermenin çabasını yürüttüler. Bu araştırma “civilisation”un “medeniyet”e dönüşme sürecini ve “medeniyet”e yüklenen anlamlar etrafında gerçekleşen düşünce tartışmalarını konu edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Medeniyet, Civilisation, Osmanlı, Batılılaşma

Kaynakça

• Abdullah Cevdet. (1329). Şime-i muhabbet. İctihad. (89). 1979-1984.
• Adas, M. (2001). İnsanın ölçüsü olarak makina: batılı hâkimiyet ideolojileri. (A. Demirhan Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Ahmet Cevdet Paşa. (2008). Osmanlı imparatorluğu tarihi, (A. İzci, Haz.). İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Baykara, T. (1990). Medeniyet kavramı ve Türk toplumuna girişi. Tarih incelemeleri dergisi. (5). 1-14.
• Baykara, T. (1992). Osmanlılarda Medeniyet Kavramı ve Ondokuzuncu Yüzyıla Dair Araştırmalar. İzmir: Akademi Kitabevi.
• Bozkurt, M. E. (1944). Türk medeni kanunu nasıl hazırlandı?, Medeni kanunun 15. yıldönümü için, İstanbul.
• Braudel, F. (1992). Uygarlıklar tarihi: Geçmiş şimdiyi açıklar. Tarih üzerine yazılar, (M. Ali Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Braudel, F. (2017). Uygarlıkların grameri, (M. Ali Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Kitapevi.
• Comte, A. (2001). Pozitif felsefe kursları. (E. Ataçay, Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Curtius, E. R. (1953). Fransa üstüne deneme. (S. Eyüboğlu, Çev.). İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Delanty, G. (2013). Avrupa’nın icadı, (H. İnaç, Çev.). İstanbul: Adres Yayınları.
• Elias, N. (2000). Uygarlık süreci, (E. Ateşman, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Es-Seyyid Muhammed Ebülhüda Efendi. (2021). Dâ‘i’r-Reşad li sebili’l-ittihad ve’l-inkıyâd. (İ. Kara, Haz.). Hilafet risaleleri, II. Abdülhamid devri. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Febvre, L. (1995). Uygarlık bir kelimenin ve bir fikir gurubunun evrimi. Uygarlık, kapitalizm ve kapitalistler. (M. Ali Kılıçbay, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Gunnar, S. ve Nils. G. (2011). Antik Yunan’dan modern döneme felsefe tarihi, (E. Akbaş - Ş. Mutlu Çev.). İstanbul: Üniversite Kitabevi.
• Güler, R. (2006). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e medeniyet anlayışının evrimi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Hazard, P. (1981). Batı düşüncesindeki büyük değişme. (E. Güngör, Çev.). İstanbul: Tur Yayınları.
• Hentch, T. (1996). Hayali doğu: Batı’nın Akdenizli doğu’ya politik bakışı. (A. Bora, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Jeanniere, A. (1993). Modernite nedir?. M.Küçük (Ed.). Modernite Versus Postmodernite, Ankara: Vadi Yayınları. 107-130
• Kaynar, R. (1985). Mustafa Reşid Paşa ve Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mehmed Münif (1276). Muhâverât-ı hikemiye. Dersaadet: Ceride Hane Matbaası.
• Mehmed Münif. (1279). Mukâyese-i ilm ü cehl. Mecmua-i fünûn. 1(1). 21-34.
• Mehmed Münif. (1884). Telhîs-i hikmet-i hukuk. Dersaadet: Mekteb-i Sanayi-i Şahane Matbaası.
• Musa Kâzım. (1314). Medeniyet-i sahîha - diyanet-i hakka. Tercümân-ı hakikat. 11 Temmuz 1314.
• Namık Kemal (2005). Medeniyet. Osmanlı modernleşmesinin meseleleri, bütün makaleleri, C I, (N. Y. Aydoğdu, İ. Kara, Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Namık Kemal. (1288). “Terakki”, İbret.45. 3 Ramazan 1289/23 Teşrin-i evvel 1288
• Ortaylı, İ. (2011). Avrupa ve biz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Rothacker, E. (1955). Tarihte gelişme ve krizler. (H. Batuhan, Çev.). İstanbul: Pulhan Matbaası.
• Sadık Rıfat Paşa. (1974). İdare-i hükümetin bazı kavâid-i esasiyesini mutazamın risale. Yeni Türk edebiyatı antolojisi (1839- 1965). (M. Kaplan, İ. Enginün, B. Emil, Çev.). İstanbul: İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Said Halim Paşa. (1334). İnhitât-ı İslâm hakkında bir tecrübe-yi kalemiyye. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Said Halim Paşa. (1922a). İslâm’da teşkilat-ı siyasiyye. Sebilürreşad. 19(493).
• Said Halim Paşa. (1922b). İslâm’da Teşkilat-ı Siyasiyye. Sebilürreşad. 20(498).
• Said, E. (2020). Şarkiyatçılık, (B. Ülner, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Said-i Nursi. (2009). Mesnevi-i Nuriye. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Said-i Nursi. (2012). Sözler. İstanbul: Sözler Yayınları.
• Schnopper, D. (2005). Sosyoloji düşüncesinin özünde “öteki” ile ilişki. (A. Sönmez, Çev.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (1982). 19 asır Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Ülken, H. Z. (1979). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Vatandaş, C. (2023). Zihinsel savrulma Türkiye’nin sosyal tarihi. İstanbul: Pınar Yayınları
• Williams, R. (1989). İkibin’e doğru. (E. Tarım, Çev.). İstanbul: Ayrıntı