The Perceptions of Bursa in the Travel Books: Examples of Fahrunnisa Hanım, Huseyin Vassaf, Hikmet Arif, Ahmet Hasim and Tanpınar

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 23, 135 - 153, 14.03.2024

Seda Çetin

https://doi.org/10.20304/humanitas.1380190

Öz

The travelogue is one of the oldest genres of literature, the aim of which is to get to know the places visited in detail, to gather information and to guide the reader through these places. This genre has become much more important as a result of developments in the 19th and 20th centuries. Travels to Bursa, which has attracted the attention of local and foreign travellers for hundreds of years, have a special value in these periods. While the local travellers who came to Bursa during these periods of great destruction and transformation wrote about what they saw in the city, they also gave examples of how the city was perceived in their own time. This study focuses on the ways in which Bursa is perceived in Fahrunnisa Hanım’s Hüdavendigâr Vilayetinde Kısmen Bir Cevelan (1896), Hüseyin Vassaf’s Bursa Hatırası (1896) Hikmet Arif’s Bursa Seyahati (1922), Ahmet Haşim’s ‘Gurabahâne-i Laklakan’ (1923) and Ahmet Hamdi Tanpınar’s ‘Bursa'da Zaman’ (1946) essays in Beş Şehir. The diversity in the perceptions of these travellers with different perspectives on Bursa is a necessary result of both the personalities of the travellers and the conditions of the time. The fact that these works, published between 1896 and 1946, are discussed together is also valuable because it shows that it is not only the people and human relations that change in the city, but also the places that are reconstructed in the minds with a different perception.

Anahtar Kelimeler

Travel book, Bursa, Travel article, Perception of the city, Modern Turkish literature

Seyahatnamelerde Bursa’nın Alımlanma Biçimleri: Fahrunnisa Hanım, Hüseyin Vassaf, Hikmet Arif, Ahmet Haşim ve Tanpınar örnekleri

Öz

Gezilen yerleri etraflıca tanıma, bilgi toplama, okura söz konusu yerlerle ilgili rehberlik etme amacını güden seyahatname edebiyatın en eski türlerinden biridir. Bu tür, 19 ve 20. yüzyıllarda yaşanan gelişmeler dolayısıyla çok daha fazla önemli hâle gelmiştir. Yerli ve yabancı seyyahların dikkatini yüzlerce yıldır üzerine çeken Bursa’ya bu dönemlerde yapılan seyahatler ise ayrı bir değer taşır. Büyük yıkımların ve dönüşümlerin yaşandığı bu çağlarda Bursa’ya gelen yerli seyyahlar şehirde gezip gördüklerini yazıya geçirirlerken kendi zamanlarında şehrin alımlanma biçimlerine dair de örnek vermiş olurlar. Bu çalışma birbirlerine yakın dönemlerde gerçekleşmiş Fahrunnisa Hanım’ın Hüdavendigâr Vilayetinde Kısmen Bir Cevelan (1896), Hüseyin Vassaf’ın Bursa Hatırası (1896), Hikmet Arif’in Bursa Seyahati (1922) isimli eserleriyle Ahmet Haşim’in ‘Gurabahâne-i Laklakan’ (1923) ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir’inde yer alan ‘Bursa’da Zaman’ (1946) denemeleri özelinde Bursa’nın alımlanış biçimlerine odaklanmıştır. Farklı bakış açılarına sahip bu seyyahların Bursa’ya yönelik algılarında görülen çeşitlilik ise hem seyyahların kişiliklerinin hem de devrin şartlarının zorunlu bir sonucudur. 1896-1946 aralığında yayımlanmış olan bu eserlerin birlikte ele alınmış olmaları, şehirde değişenin yalnızca insan ve insan ilişkileri olmadığını, mekânların da başka bir algıyla zihinlerde yeni baştan inşa edildiklerini ortaya çıkarması bakımından da kıymetlidir.

Anahtar Kelimeler

Seyahatname, Bursa, Gezi yazısı, Şehir algısı, Modern Türk edebiyatı

Kaynakça

• Ahmet Haşim (2004). Gurabâhâne-i laklakan. İ. Enginün-Z. Kerman (Haz.), Bütün eserleri III / Gurabahâne-i laklakan diğer yazıları içinde (s.11-19). Dergâh Yayınları.
• Altuğ, F. (2017). Deneyim ve duygulanım aktarımı olarak roman: Fatma Fahrunnisa’nın Dilharap’ı. E. Köroğlu (Ed.), Dilharap içinde (s. 9-18). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Coşkun, B. (2016). Edebiyat tarihinde unutulmuş bir kadın yazar: Ahmet Vefik Paşa’nın torunu Fatma Fahrunnisa Hanım. https://www.academia.edu/38787411/Fatma_fahrunnisa_SINN_Hanim [Erişim tarihi: 10.10.2022]
• Çelik, Z. (2020). Avrupa Şark’ı bilmez eleştirel bir söylem (1872-1932). Koç Üniversitesi.
• Eyice, S. (1999). Irgandı Köprüsü. TDV İslam Ansiklopedisi, 19, 122-124.
• Güneş, M. (2018). Şehre yansıyan medeniyet edebiyata yansıyan şehir Yahya Kemal Beyatlı ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın eserlerinde şehir. (1. Baskı). Hece Yayınları.
• Hikmet Arif (2008). Bursa seyahati. N. Özdemir (Haz.). Sentez Yayınları.
• Gürbilek, N. (2007). Kör ayna kayıp şark edebiyat ve endişe. Metis Yayınları.
• Nerkiz, U. (2019). Fatma Fahrunnisa [Tezcan]. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fatma-fahrunnisa-tezcan [Erişim tarihi: 11.10.2022]
• Okay, O. (2010). Bir hülya adamının romanı: Ahmet Hamdi Tanpınar. Dergâh Yayınları.
• Osmanzâde Hüseyin Vassaf (2016). Bursa hatırası. M. Kara-B. Kemikli (Haz.). Bursa Kültür A.Ş.
• Tatcı, M. & Akkuş M. (2016). Hüseyin Vassaf’ın hayatı ve eserleri. M. Tatcı- M. Akkuş (Haz.). Gerçeği gösteren ayna mir’at-ı incilâ-yı hakîkat içinde (s. 3-49). H Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2014). Bursa’da zaman. Beş şehir içinde (s. 95-120). Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2000). Bursa/Bursa’nın daveti. Yaşadığım gibi içinde (s. 215-220). Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2000). Bursa yangını. Yaşadığım gibi içinde (s. 220-226). Dergâh Yayınları.
• Taşkesenlioğlu, L. (2019). Osmanzâde Hüseyin Vassaf. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vassaf-osmanzade-huseyin-vassaf [Erişim tarihi: 10.10.2022]
• Tezcan, F. F. (2016). Bir İstanbul hanımefendisinin Bursa seyâhâti: Hüdavendigâr vilâyetinde kısmen bir cevelân. İ. Doğan (Haz.). Pegem Akademi Yayınları.
• Yazıcı, H. (2009). Seyahatnâme. TDV İslam Ansiklopedisi, 37, 9-11.