ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE ÖJENİST GÖRÜŞLER VE UYGULAMALAR YAHUT MÜSTAKBEL NESLİN ISLAHI

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı, 219 - 237, 10.05.2024

Celalettin Vatandaş , Saniye Vatandaş , Mehmet Güven Avcı

https://doi.org/10.20304/humanitas.1404955

Öz

Öjenist uygulamalar, 1930’lerın dünyasında yürütülen nüfus politikalarının karakteristik özelliğidir. Yürütülen politikalar, “pozitif öjeni” ve “negatif öjeni” tanımlarına uygun olarak iki farklı yaklaşımın gereklerinden birine göre gerçekleştirilmiştir. Pozitif yaklaşım, mevcut veya gelecek nesillerin sağlıklı ve sağlam bedenli olmalarını hedefleyen görüşleri ve uygulamaları kapsamaktadır. Negatif yaklaşım ise “kusurlu” veya “anormal” olarak nitelendirilen ve ırkı/soyu “tehdit” ettiği düşünülen bireyleri toplumdan “ayıklayarak”, ırkın/soyun ıslahını gerçekleştirmeye yönelik görüşleri ve uygulamaları kapsamaktadır. Öjenist siyasetin tepki çeken uygulamaları, hemen her zaman, “negatif” türü ile ilgili olmuştur. 1930’lerin Türkiye’sindeki öjenist görüş ve uygulamalar esasen “pozitif” niteliktedir; “negatif” kapsamında değerlendirilebilecek görüşler dile getirilmişse de bunlar istisna olmuş, uygulamalarda hiç görülmemiştir. Türkiye’de öjenist uygulamaların temel sebebi, Osmanlı’dan devralınan ve savaşlar, hastalıklar, kitlesel göçler nedeniyle normal yapısı ciddi anlamda tahrip olmuş, hatta normal işleyişini kaybetmiş demografik yapının oldukça sorunlu olmasıdır. Bu demografik yapıyı, normal niteliğine ve işleyişine kavuşturmanın çözümü için pronatalist nüfus politikası takip edilmiştir. Çok ve sağlıklı çocuk, yürütülen pronatalist politikaların temel hedefi olmuştur. Öjenist yaklaşım ise yürütülen pronatalist politikaların niteliğine katkı sağlamıştır. Bu araştırma, 1930’ların öjensit politikalarını, dönemin yazılı kaynaklarına dayanarak, evlilik, cinsellik ve beden eğitimi açısından inceleme ve dönemin öjenist yaklaşım ve uygulamalarını belirleme amacındadır.

Anahtar Kelimeler

Öjenizm, Pronatalizm, Erken Cumhuriyet Dönemi, Evlilik, Cinsellik, Beden eğitimi

Etik Beyan

Çalışma etik onay gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

EUGENIST VIEWS AND PRACTICES IN THE EARLY REPUBLICAN ERA OR BREEDING THE FUTURE GENERATION

Öz

Eugenicist practices are the main characteristic of the population policies conducted in the world of the 1930s. The eugenicist approach was realised according to one of two different styles in accordance with the definitions of "positive" and "negative". The positive approach encompasses views and practices that aim to ensure that current or future generations have healthy and robust bodies. The negative approach, on the other hand, encompasses the views and practices aimed at realising the improvement of the race/species by "weeding out" individuals who are considered "defective" or "abnormal" from the society. The practices of the eugenicist approach that attract reactions are almost always related to "negative eugenics". Eugenist views and practices in Turkey in the 1930s were of a "positive" nature; although views that could be considered "negative" were expressed, these were exceptions and were never seen in practice. The main reason for eugenicist practices in Turkey was the problematic demographic structure inherited from the Ottoman Empire. In order to restore this demographic structure to its normal structure and functioning, a pronatalist population policy was followed. Many and healthy children have been the main goal of pronatalist policies. The eugenicist approach contributed to the quality of the policies. This research aims to analyse the eugenicist policies of the 1930s in terms of marriage, sexuality and physical education based on the written sources of the period and determine the eugenicist approaches and practices of the period.

Anahtar Kelimeler

Eugenism, Pronatalism, Early Republican Period in Turkey, Marriage, Sexuality, Body training

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Abbas, N. (1939). Halkevleri ve memleket sporu. Ülkü dergisi, 13(73), 23-26.
• Abbas, N. (1993). Halkevleri ve memleket sporu-1. S. Karaküçük (Haz.), Ülkü dergisi 1933-1950 seçilmiş spor makaleleri içinde (s. 14-18). Ankara.
• Adasal, R. (1939). Beden ve spor. Beden terbiyesi ve spor, (12) (s. 31-35). Alaeddin Kıral Basımevi.
• Akalın, B. Ö. (1938). Türk çocuğunu nasıl yaşatmalı-1: nüfus siyasetinde çocuk. Ahmet İhsan Basımevi.
• Akın, Y. (2004). Gürbüz ve yavuz evlatlar: Erken Cumhuriyet’te beden terbiyesi ve spor. İletişim Yayınları.
• Alantar, İ. H. (1944). Sağlam okul gençliği. Maarif Matbaası.
• Ali, M. (1924). İstimna-i bilyed – istişha-i bilyed. Yeni Şark Kütüphanesi.
• Alpman, C. (1993). Cumhuriyet Türkiye’sinde beden terbiyesinin değeri. S. Karaküçük (Haz.), Ülkü dergisi 1933-1950 seçilmiş spor makaleleri içinde (s. 5-13). Ankara.
• Apaydın, G. (2022). Erken Cumhuriyet dönemi kamu sağlığı politikalarında kadın sağlığı ve cinsellik: sıhhi popüler kültür metinleri örneği [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Arpacı, M. (2014). Erken cumhuriyet Türkiyesi’nde kamu sağlığı siyaseti ve öjenik (1923-1946). Tarih ve toplum, (17), 129-156.
• Arpacı, M. (2015). Modernleşen Türkiye’de beden ve nüfus politikaları: hıfzıssıhha, terbiye, öjeni [Doktora tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Asaf, B. (1933). Spor telakkimiz. Ülkü dergisi, 1(1), 17-19.
• Asaf, B. (1993). Spor telakkimiz. S. Karaküçük (Haz.), Ülkü dergisi 1933-1950 seçilmiş spor makaleleri içinde (s.3-4). Ankara.
• Başboğa, S. (2018). Erken cumhuriyet dönemi çocuk dergilerinde bedeni ahlaki ve terbiyevi özellikleriyle inşa edilen çocuk [Doktora tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Baydar, N. (1939). Devlet ve spor. Beden terbiyesi ve spor. 1 (s. 3-8). Alaeddin Kıral Basımevi.
• Beden Terbiyesi Mevzuatı. (1941). Ankara: Alaeddin Kıral Basımevi.
• Cemal, H. (1943). Lokman hekimin (sakın ha) dediği 31 çekmenin belaları. Milli Mecmua Basım Evi.
• Çağlı, E. (2011). Kemalist dönemin öjeni politikalarında kadınlığın kurgulanışı: 1930 – 1945 [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
• Erkan, S. (2010). Türk halk danslarında köçeklik geleneği [Yüksek lisans tezi]. Üniversitesi, İzmir.
• Eryücel, E. (2017). Öjenik siyaset ve Türkiye’de uygulanması (1918-1945) [Doktora tezi]. Gazi Üniversitesi. Ankara.
• Fenik, M. F. (1939). Meseleler: spor ve propaganda. Beden terbiyesi ve spor. 7 (s. 3-7). Alaeddin Kıral Basımevi.
• Galip, R. (1929). Dört azgın canavar. Devlet Matbaası.
• Gökay, F. K. (1938). Kısırlaştırmanın rolü. Kader Basımevi.
• Irmak, S. (1941). Millet bünyesinin hayati meseleleri. Ulusal Matbaa.
• Irmak, S. (1943). Kendimize doğru: Memleketimizin bazı meseleleri. Foto Magazin Basımevi.
• Kanat, H. F. (1942). Milliyet ideali ve topyekûn milli terbiye. Çankaya Matbaası.
• Karaküçük, S. (1993). Ülkü dergisi 1933-1950 seçilmiş spor makaleleri. Gazi.
• Kaya, Ş. (1941). 3530 beden terbiyesi kanunun müzakere zabıtları. N. Ergeneli & N. Tuna (Ed.), Beden terbiyesi mevzuatı. Alaeddin Kıral Basımevi.
• Koçu, R. E. (2015). Eski İstanbul’da meyhaneler ve meyhane köçekleri. Doğan Egmont Yayıncılık ve Yapımcılık.
• Korok, D. R. (1936a). Genç erkeklerde fena adetler istimna delk ve temas. Sıhhî ve içtimaî kitaplar serisi 5. Nümune Matbaası.
• Korok, D. R. (1936b). Genç kızlarda fena adetler istihşa ve zürefalık. Sıhhî ve içtimaî kitaplar serisi 6. Nümune Matbaası.
• Köktürk, N. (1948). Sporun milletlerarası rolü. Ülkü dergisi, 2(20), 28-30.
• Köktürk, N. (1993). Sporun milletlerarası rolü. S. Karaküçük (Haz.), Ülkü dergisi 1933-1950 seçilmiş spor makaleleri içinde (s.136-137). Ankara.
• Melek, Z. (1953). Eski devirlerde köçekler ve çengiler. Resimli tarih mecmuası, 47(4). 2705-2707.
• Nami, K. (1932). Çocuğun sıhhati ile terbiyesi arasında münasebetler. Resimli şark, (16), 4-7.
• Nasır, Z. (1933). Nüfus işinin tetkiki. Ülkü dergisi, 1(6), 414-416.
• Neyret, L. (2012). İnsanlığa karşı suçların dönüşümü: İnsanlığa karşı suç (Çev. B. Akal). İletişim Yayınları.
• Odabaş, S. (2005). Beden ve toplumsal değişme: erken cumhuriyet döneminde kadın bedenine yönelik söylem ve pratikler. Muhafazakâr düşünce, 1(4), 77-94.
• Özgü, H. (1941, 5 Şubat). Çocuklarda Fena İtiyatlar. Haber, s.7.
• Öztamur, P. (2004). Bir nüfusu tanımlamak: Erken Cumhuriyet Dönemi’nde kadınlar ve çocuklar, 1923-1950 [Yüksek lisans tezi]. Üniversitesi. İstanbul.
• Pierson, K. (1339). Islah-ı ırk. (Çev. M. Rahmi). Maarif Vekâleti.
• Platon. (2006). Devlet. (Çev. S. Eyüboğlu & M. A. Cimcoz). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Remzi, T. (1933). Eugenik. Klinik tıbbi gazete, 1(1), 41-44.
• Sadi, M. (1934). Veraset ve içtimai, terbiyevi neticeleri. Kader Basımevi.
• Saydam, R. (1939). Açılış Nutku. Yedinci Ulusal Türk Tıp Kurultayı içinde (s. 3-6). Kader Basımevi.
• Şemsi, M. (1931). Kaç yaşında evlenmeli. Vilayet Matbaası.
• Şemsi, M. (1933). Harbin ıstıfai tesirleri ve zabitlerimizin; neslimizin ıslahındaki ehemmiyetleri. Akseki Matbaa.
• Tokgöz, S. K. (1938). Öjenism ırk ıslahı. Sümer Basımevi.
• Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı. (1927). Üçüncü umûmî kongre. Milli Matbaa.
• Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı. (1933). Altıncı umûmî kongre. Devlet Matbaası.
• Uzman, M. O. (1920). Ojenik (Irkın ıslahı ilmi). Tedrisat mecmuası, 12(57), 852-857.
• Uzman, M. O. (1941). Akıl hastalıkları. CHP konferansları serisi-24, 15-26. Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Uzman. M. O. (1935a). Siniri sağlam çocuk yetiştirme. Eugenic idiş, kısır, eyi çocuk yetiştirme hakkında iki konferans. Kader Matbaası.
• Uzman. M. O. (1935b). İdiş ve kısır etme. Eugenic idiş, kısır, eyi çocuk yetiştirme hakkında iki konferans. Kader Matbaası.
• Uzman. M. O. (1939). Öjenik. CHP. Konferanslar Serisi Kitap 2 içinde (s. 3-12). Recep Ulusoğlu Basımevi.
• Uzman. M. O. (1945). Frengi ve sinir hastalıkları. 1943-1944 Üniversite Konferansları.
• Yalım, Z. R. (1938). Spor-sağlık-kültür. Cumhuriyet halk partisi konferanslar serisi-1. Kitap: 8. Ankara Halkevi.
• Yaman, K. (1939a). Memleket müdafaası ve rejim bakımından gençlik ve spor. Beden terbiyesi ve spor. 10, 17-40. Alaeddin Kıral Basımevi.
• Yaman, K. (1939b). Aktif yurddaş. Beden terbiyesi ve spor, 2(14). Alaeddin Kıral Basımevi.
• Yedinci Ulusal Türk Tıp Kurultayı. (1939). Kader Basımevi.
• Zeren, Z. (1938). Bekarlık ve evlilik. Kanaat Kitabevi.