THE /+KA/ MORPHEME IN OLD TURKIC, DLT AND SANSKRIT IN TERMS OF (ZOONOMY)

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 24, 377 - 392, 15.10.2024

Muammer Şehitoğlu

https://doi.org/10.20304/humanitas.1414117

Öz

The study aims to reveal the similar functional uses of task language element (morpheme) /+KA/; (/+GA/), which is frequently used in concept signs in literary texts of the Old Turkish Period and in Dîvânu Lugâti't Türk, in animal names in terms of animal name science (zoonimi).Thus, within the framework of Eurasian theory, a contribution will be made to the testimony of the proximity between Sanskrit, the source of Indo-European languages, and Turkish, one of the Altaic languages, in terms of animal name science at the level of the task language element. The scope of the study is limited to the literary texts of the Old Turkish Period in terms of Turkish, Dîvânu Lugâti't Türk and the dictionaries showing the vocabulary of Sanskrit in the 20th century by different researchers. Document analysis, which is the technique of qualitative research method, was used as the method and the data were classified on the basis of the concepts determined from the relevant sources and interpreted by showing them in tables. In the findings obtained with the relevant technique, it has been determined that the task language element /+KA/ (/+GA/) is used with a similar function in animal naming in the Old Turkish Period and DLT and Sanskrit dictionaries, and it has been observed that the frequency of transition in consonant sounds is intense, especially in the data sources of both languages. It was also evaluated that specific names of animal species were used more frequently than general names. In this context, it has been witnessed that the closeness between Indo-European and Altaic languages suggested by the Eurasian theory may also exist at the level of task language elements, and it is thought that this study will contribute to other approaches and studies on this subject.

Anahtar Kelimeler

Animal name science, Old Turkic, Sanskrit, +KA morpheme, Indo-European languages

HAYVAN ADI BİLİMİ (ZOONOMİ) AÇISINDAN ESKİ TÜRKÇEDE, DLT’DE VE SANSKRİTÇEDEKİ /+KA/ GÖREV ÖGESİ

Öz

Çalışma, Eski Türkçe Dönemi edebî metinlerinde ve Dîvânu Lugâti’t Türk’te yer alan kavram işaretlerinde sıkça kullanılan /+KA/; (/+GA/) görevli dil ögesinin Sanskritçedeki görevlerinin hayvan adı bilimi (zoonomi) açısından hayvan adlandırmalarındaki benzer işlek kullanımlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Böylelikle Avrasyatik kuramı çerçevesinde Hint-Avrupa dillerine kaynaklık eden Sanskritçe ve Altay dillerinden Türkçe arasındaki yakınlığın görevli dil ögesi düzeyinde havyan adı bilimi açısından tanıklanmasına katkı sunulacaktır. Çalışmanın kapsamı, Türkçe açısından Eski Türkçe Dönemi edebî metinleri ve Dîvânu Lugâti’t Türk ile Sanskritçenin 20. yy.’da farklı araştırmacılar tarafından yapılan araştırmalarla söz varlığını gösteren sözlükler ile sınırlandırılmıştır. Yöntem olarak nitel araştırma yöntemin tekniği olan belge incelenmesi kullanılmış ve veriler ilgili kaynaklardan belirlenmiş kavramlar temelinde sınıflandırılmış ve tablolar hâlinde gösterilerek yorumlanmıştır. İlgili teknik ile elde edilen bulgularda, Eski Türkçe Dönemi ve DLT ile Sanskritçedeki sözlüklerde hayvan adlandırmalarında /+KA/ (/+GA/) görevli dil ögesinin benzer görevle işlek kullanıldığı tespit edilmiş ve özellikle de her iki dile ait veri kaynaklarında adlandırmaların ünsüz seslerde geçiş sıklığının yoğun olduğu görülmüştür. Ayrıca, hayvan türlerine ait özel adlandırmaların genel adlandırmalara göre daha sık bir biçimde kullanıldığı da değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, Avrasyatik kuramının öne sürdüğü Hint-Avrupa dilleri ile Altay dilleri arasındaki yakınlığın görevli dil ögeleri düzeyinde de olabileceği tanıklanmış ve çalışmanın bu konudaki diğer yaklaşım ve çalışmalara katkı sunacağı düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hayvan adı bilimi, Eski Türkçe, Sanskritçe, +KA görevli dil ögesi, Hint-Avrupa dilleri

Kaynakça

• Akar, A. (2012). Türk dili tarihi, dönem, eser, bibliyografya. Ötüken Neşriyat.
• Aksan, D. (2000). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dil bilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (2006). Atebetü’l Hakayık. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arıkoğlu, E. (2007). Greenberg’in Avrasyatik dil teorisi ve Türkçe. Dil Araştırmaları Dergisi, 1(1), 109-114.
• Atalay, B. (1992). Dîvânu Lugâti’t Türk, C. III. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Besli, E. (2010). Eski ve orta Türkçe hayvan isimlerinin etimolojisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Clauson, Gerard, Sir. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford.
• Efe, K. (2017). Tarihî Türk lehçelerinde alıntı hayvan isimleri. Route Educational and Social Sciences Journal, 4(5), 379-393.
• Emre, C. A. (1945). Türk dil bilgisi, Türkçenin bugünkü ve geçmişteki gelişimleri üzerine gramer denemesi. Cumhuriyet matbaası.
• Ercilasun, B. A. (2010). Başlangıcından yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, B. A. & Akkoyunlu Z. (2015). Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t Türk, giriş, metin, çeviri, notlar, dizin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro Basımevi.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation, Vol. I-II. Weisbaden.
• Gabain, V. A. (2007). Eski Türkçenin grameri. (Çev. M. Akalın, 5. baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.(Orijinal çalışma 1941 yılında yayımlandı.)
• Gül, M. (2015). DLT’deki hayvan adları üzerine bir inceleme. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 4(15), 1-24. https://doi.org/10.7816/idil-04-15-01
• Günay, D. (2004). Dil ve iletişim. Multilingual Yayınları.
• Hamilton, R. J. (2011). İyi ve kötü prens öyküsü, Dunhuang Mağarası’nda bulunmuş buddhacılığa ilişkin Uygurca el yazması. (Çev. V. Köken, 2.baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları. (Orijinal çalışma 1971 yılında yayımlandı.)
• İpek, B. (2018). Tuncer Gülensoy’un Altayistik ve Moğol Halk bilimi çalışmaları. Türklad, 2(1), 69-81. https://doi.org/10.30563/turklad.419115
• Korkmaz, H. (2020). Eski Anadolu Türkçesi Dönemi eserleri üzerine ad bilimsel bir inceleme [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Müller, M. F. (1893). A Sanskrit - English dictionary. Online Sanskrit Dictionary, February 12, 2003.
• Rajki, A. (2006-2009). Mongolian etymological dictionary. Version 1.1. 2000 words. Complied by Andras RAJKI.
• Sertkaya, F. O. (2021). Altayistik araştırmaları ve Türkçenin yaşı. S. Çirkin (Ed.), Kökler, Yay çeken kavimlerin şafağı, dil, arkeoloji, tarih, antropoloji ve etnografya ışığında Altay halklarının kökeni. C. I., Dil ve Edebiyat içinde (s. 15-43). Ötüken Neşriyat.
• Şahin, İ. (2023). Adbilim. Pegem Akademi.
• Tekin, T. (2010). Orhon yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2013). Irk bitig. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tietze, A. (2016). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lügati. C. I-IV. TÜBA.
• Varoğlu, G. (2022). Hayvan adları içeren Türkçe-Japonca benzetmeler ve ansiklopedik anlam açısından bir bakış. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 53(Ö. 2), 65-79. https://doi.org/10.30794/pausbed.1173546
• Williams, Monier, M. (1964). A Sanskrit-English dictionary. Motilal Banarsidass Publishers Private Limited.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.