ÖNYARGI ÜZERİNE BELGESEL FİLMLERİN ETKİSİ: ÇÖP BELGESEL FİLMİ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 24, 456 - 481, 15.10.2024

Burak Türten , İlknur Tayınmak

https://doi.org/10.20304/humanitas.1538284

Öz

Belgesel film, sinema tarihi boyunca gerçekliği kendine özne edinen yapısı ile güçlü bir anlatım aracı olmuştur. Bu yönü ile belgesel filmler, izleyicilerin tutum ve davranışlarında etkili olabilmektedir. Bu çalışmada, tarihsel süreç içerisinde farklı gruplar tarafından kitleleri etkileme amacı ile kullanılan belgesel filmlerin, önyargılı tutumlar üzerindeki etkisini test etmek amaçlanmaktadır. Bu amaçla belediye çöplüklerinde çalışan insanların yaşamını konu alan Çöp belgesel filminin, çöplükte çalışan bireylere yönelik tutumları değiştirme gücü incelenmiştir. Mevcut araştırmanının örneklemini 103 üniversite öğrencisi ve personeli (yaş ort.= 22,43, SS= 6,39) oluşturmaktadır. Bu araştırmada Kişisel Bilgi Formu, Sosyal Mesafe Ölçeği, Empatik Eğilim Ölçeği ve Önyargısal Tutum Ölçeği’nden oluşan bir anket formu kullanılmıştır. Ek olarak katılımcıların, çöp toplayanlara yönelik kalıpyargılarını ve duygularını değerlendirmek amacıyla cümle tamamlama ifadeleri sunulmuştur. Bu araştırmada deney ve kontrol grubu katılımcılarından ön test ve son test aşaması kapsamında iki farklı zamanda ölçüm alınmıştır. Deney grubunda yer alan katılımcılar Çöp belgeselini izlerken, kontrol grubundaki katılımcılar Bademler belgesel filmini izlemiştir. Elde edilen verilerin analizi sonucunda, deney grubunda yer alan katılımcıların ön test ve son test pozitif duygu ve negatif duygu puanlarının beklenen yönde değiştiği belirlenmiştir. Deney grubu ve kontrol grubu katılımcılarının, sosyal mesafe düzeylerinde ise beklenenin tersi yönde anlamlı bir etki görülmüştür. Cümle tamamlamaya ilişkin yanıtlar incelendiğinde ise deney grubu katılımcılarının, kontrol grubuna kıyasla, çöplükte çalışanlara yönelik olumlu ifadelerinin arttığı tespit edilmiştir. Buna ek olarak, deney grubunda yer alan katılımcıların, belgeseli izledikten sonra çöplükte çalışanlara yönelik empatik ifadelerinin yoğun olduğu belirlenmiştir. Elde edilen bu bulgular, adil dünya inancı ve hazırlayıcı etki kavramları çerçevesinde tartışılmıştır. Bu araştırmanın, belgesel sinema ve önyargı konusundaki bilgi birikimine ve önyargıların azaltılması konusunda geliştirilecek programlara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bunun yanı sıra araştırmanın, iletişim çalışmalarındaki etki alanlarının genişlemesi ve sinemanın toplumsal katkısının artması gibi durumlara temel oluşturacağı ön görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Belgesel film, Önyargı, Çöp belgeseli, Sosyal psikoloji

The Effect of Documentary Films on Prejudice: The Example of The Documentary Garbage

Öz

Throughout the history of cinema, documentary film has been a powerful narrative tool with its structure that makes reality its subject. With this aspect, documentary films can be effective in the attitudes and behaviours of the audience. This study aims to test the effect of documentary films on prejudiced attitudes, which different groups have used to influence the masses in the historical process. For this purpose, the power of the documentary film Garbage, which is about the life of people working in municipal garbage dumps, to change attitudes towards individuals working in garbage dumps was examined. The study sample comprised 103 university students and staff (age mean = 22,43, SD 6,39). A questionnaire consisting of a Personal Information Form, Social Distance Scale, Empathic Tendency Scale and Prejudicial Attitude Scale was used in this study. In addition, sentence completion statements were presented to evaluate the participants' stereotypes and feelings towards the garbage collectors. This study took measurements from the experimental and control group participants at two different times within the pretest and posttest phases. While the participants in the experimental group watched the documentary film Garbage, the participants in the control group watched the documentary film Bademler. As a result of the data analysis, it was determined that the pretest and posttest positive emotion and negative emotion scores of the participants in the experimental group changed in the expected direction. There was a significant effect on the social distance levels of the participants in the experimental and control groups, which was in the opposite direction from what was expected. When the responses related to sentence completion were analyzed, it was determined that the positive expressions of the experimental group participants towards the people working in the garbage dump increased compared to the control group. In addition, it was determined that the participants in the experimental group had more empathic expressions towards the people working in the garbage dump after watching the documentary. These findings were discussed within just world belief and priming effect. This research will contribute to the knowledge of documentary cinema and prejudice and the programs to be developed to reduce prejudices. In addition, it is expected that the research will form the basis for situations such as the expansion of the areas of influence in communication studies and the increase in the social contribution of cinema.

Anahtar Kelimeler

Documentary Film, Prejudice, Garbage documentary, Social psyhcology

Kaynakça

• Ahmed, S. (2017). News media, movies, and anti-Muslim prejudice: Investigating the role of social contact. Asian Journal of Communication, 27(5), 536-553.
• Aykut, S. (2019). Türkiye'deki Suriyeli çocukların eğitim sorunları: Farklılıklara saygı eğitimi odağında okul sosyal hizmeti önerisi [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Balaban, Ç. D. (2013). The roles of intergroup threat, social dominance orientation and right-wing authoritarianism in predicting Turks' prejudice toward Kurds [Yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Beelmann, A., & Heinemann, K. S. (2014). Preventing prejudice and improving intergroup attitudes: A meta-analysis of child and adolescent training programs. Journal of Applied Developmental Psychology, 35(1), 10-24.
• Berny, M. (2020). The Hollywood Indian stereotype: The cinematic othering and assimilation of native Americans at the turn of the 20th Century. Angles. New Perspectives on the Anglophone World, (10).
• Betton, G. (1993). Sinema Tarihi Başlangıcından 1986'ya kadar (Çev. Şirin Tekeli). İletişim Yayınları.
• Bilgin, N. (2014). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi, Teknikler ve Örnek Çalışmalar. Siyasal Kitabevi
• Clayton, K., Horrillo, J., & Sniderman, P. M. (2023). The BIAT and the AMP as measures of racial prejudice in political science: A methodological assessment. Political Science Research and Methods, 11(2), 363-373.
• Cocco, V. M., Bisagno, E., Bernardo, G. A. D., Bicocchi, N., Calderara, S., Palazzi, A., ... & Vezzali, L. (2023). Let's stay close: An examination of the effects of imagined contact on behavior toward children with disability. Social Development, 32(3), 1042-1059.
• Coşkun, E. E. (2011). Dünya Sinemasında Akımlar. Phoenix Yayınevi.
• Çapri, B., & Çelikkaleli, Ö. (2008). Öğretmen adaylarının öğretmenliğe ilişkin tutum ve mesleki yeterlik inançlarının cinsiyet program ve fakültelerine göre incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(15), 33-53.
• Demirci, S. ve Köseli, M. (2017). İkincil veri ve içerik analizi, Kaan Böke (Ed.), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri içinde. Alfa Yayınları.
• Doğan, M. (2022). Sinema; Irkçılık, Türcülük ve Cinsiyetçilik İlişkisi: “Aile Arasında” Film Analizi. Gizem Parlayandemir (Ed.), Türk Sinemasından Örneklerle Sinema Sosyolojisi içinde (s. 133-151). Eğitim Yayınevi.
• Dökmen, Ü. (1988), Empatinin yeni bir modele dayanarak ölçülmesi ve psikodrama ile geliştirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 21(1-2), 155-190.
• Erdoğan, M., & Vatandaş, C. (2020). Bireysel ve toplumsal dışlanma pratiği: Önyargı ve ayrımcılık. Journal of Human and Social Sciences, 3(1), 474-485.
• Etikan, I., Musa, S. A., & Alkassim, R. S. (2016). Comparison of convenience sampling and purposive sampling. American Journal of Theoretical and Applied Statistics, 5(1), 1-4. https://doi.org/10.11648/j.ajtas.20160501.11
• Gabarrell-Pascuet, A., Lloret-Pineda, A., Franch-Roca, M., Mellor-Marsa, B., Alos-Belenguer, M. D. C., He, Y., ... & Cristóbal-Narvaez, P. (2023). Impact of perceived discrimination and coping strategies on well-being and mental health in newly-arrived migrants in Spain. Plos one, 18(12), e0294295.
• Gökçe, O. (2001). İçerik Çözümlemesi, Teori-Metod-Uygulama. Selçuk Üniversitesi Yaşatma ve Geliştirme Vakfı Yayınları.
• Göregenli, M. (2012). Temel Kavramlar: Önyargı, Kalıp yargı ve Ayrımcılık. Kenan Çayır ve Müge Ayan Ceyhan (Ed.), Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar içinde (s.17-28) İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gün, S. (2017, Mayıs 10-13). Çingenelerin/Romanların medyada sunumu: “Roman Havası Dizisi” örneği [Tam metin bildiri]. 6. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi, Türkiye.
• Igartua, J. J., & Frutos, F. J. (2017). Enhancing attitudes toward stigmatized groups with movies: Mediating and moderating processes of narrative persuasion. International Journal of Communication, 11, 158-177.
• Kağnıcı, D. Y. (2015). Psikolojik danışman eğitiminde cinsel yönelim olgusunun irdelenmesi: Benim Çocuğum filmi. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 5(44), 83-95.
• Karasar, N. (2017). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar, İlkeler, Teknikler. Nobel Akademik Yayıncılık. Kaya, E. (2018). Akran zorbalığında ahlaki uzaklaşma düzeyinin ve mağdurun sosyal kimliğinin mağdura yardım etme isteğine etkisi [Yüksek lisans tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kılıçkaya, A. (2023). Küçük çocukların yaşlılara ilişkin görüşleri ve farklılıklara saygı düzeyleri ile ebeveynlerinin ve okul öncesi öğretmenlerinin yaşlı ayrımcılık ve hoşgörü eğilim düzeylerinin incelenmesi [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kubrak, T. (2020). Impact of films: Changes in young people’s attitudes after watching a movie. Behavioral Sciences, 10(5), 86.
• Kuzembayeva, A., Aussadyk, A., & Sarsekbay, D. (2022). American cinema impact on the formation, reflection and dissemination of national stereotypes. Вестник КазНУ. Серия международные отношения и международное право, 97(1), 20-29. https://doi.org/10.26577/IRILJ.2022.v97.i1.03
• LaVan, H., & Lopez, Y. P. (2023). An interdisciplinary approach to examining prejudice at work: A levels of analysis perspective. Management Decision, 61(4), 896-923.
• Len-Rios, M. E., Neumann, R., & Kim, S. (2024). Challenging Politicians on Race in Interviews: Social Dominance Orientation, Perceived Journalistic Credibility, Bias, and Appropriateness. Journalism Practice, 18(2), 413-432.
• Lerner, M. J. (1980). The Belief in a Just World: A Fundamental Delusion. Plenum Press.
• Li, M. (2019). Priming mediated vicarious intergroup contact: How narrative focus influences attitude changes toward gay people, same-sex family, and social dominance. Imagination, Cognition and Personality, 39(2), 151-174.
• Lindsey, A., King, E., Hebl, M., & Levine, N. (2015). The impact of method, motivation, and empathy on diversity training effectiveness. Journal of Business and Psychology, 30, 605-617.
• Linhares, L. V., Torres, A. R. R., de Lucena, A. K. V., & de Napolis, N. S. C. (2023). Blaming the black victim: the victim’s skin color and belief in a just world. Trends in Psychology, 31(1), 1-15.
• Lotman, Y. (2012). Sinema Göstergebilimi (Çev. Oğuz Özügül). Nirengi Kitap. Madzarevic, G., & Soto-Sanfiel, M. T. (2018). Positive representation of gay characters in movies for reducing homophobia. Sexuality & Culture, 22(3), 909-930.
• Martínez-Vérez, M. V., & Albar-Mansoa, P. J. (2023). Gender roles in Spanish cinema: a critical and creative process around the word ‘woman’. Humanities and Social Sciences Communications, 10(1), 1-11.
• Maunder, R. D., Day, S. C., & White, F. A. (2020). The benefit of contact for prejudice-prone individuals: The type of stigmatized outgroup matters. The Journal of Social Psychology, 160(1), 92-104.
• Mıdık, Ö. (2018). Tutumun ölçme ve değerlendirmesi. Balkan A. (ed.), Tıp Eğitiminde Ölçme ve Değerlendirme içinde (s.19-26). Türkiye Klinikleri.
• Musser, C. (2008). Belgesel. Geoffrey Nowell Smith (Ed.), Dünya Sinema Tarihi içinde (ss. 113-122), Kabalcı Yayınevi. Nazemi, Z., Harehdasht, H. A., & Movahhed, A. (2018). Trans-mediation of gender in Elia Kazan’s adaptation of a streetcar named desire. Littera Aperta 6, 63-77.
• Nieuwenhuis, J., & Shen, X. (2023). The effect of meeting opportunities on local urban residents’ prejudice against migrant children in China. Urban Studies, 60(5), 847-868.
• Onyekuru, B. O., Onyekuru, A. N., Ihemezie, E. J., Nwokorie, U. M., & Ukonu, M. (2021). Effectiveness of the use of movies in climate change communication: Empirical evidence from York, United Kingdom. Quarterly Review of Film and Video, 38(5), 414-431.
• Özarslan, C. (Yönetmen). (2016). Bademler [Film]. Türkiye: Gümüşhane Film Atölyesi.
• Özkantar, M. Ö. (2023). Irkçılık ve Hollywood Sineması çerçevesinde Rüzgâr Gibi Geçti (1939), Çöl Aslanı (1956), Sonun Başlangıcı (1993) ve Suikastçı (2017) filmlerine dair eleştirel bir inceleme. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 6(12), 314-334.
• Özkeçeci, H. H. (2017). The role of contact and the perception of threat in prejudice towards Syrians in Turkey [Yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Peker, O., & Süvari, A. (2023). Anayurt Oteli eserinin edebiyat-sinema ekfrasisinde söylem analizi kullanılarak mekânsal duygu oluşumuna etkileri. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 10(102), 3449-3462.
• Pezzella, M. (2006). Sinemada Estetik. Dost Kitabevi Yayınları. Polat, Ö., & Yıldız, T. Ö. (2018). 5-6 yaş grubu için geliştirilen aile katılımlı farklılıklara saygı programı’nın çocukların farklılıklara saygı düzeyine etkisinin incelenmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 14(4), 389-403.
• Sanchez-Castro, J. C., Pilz González, L., Arias-Murcia, S. E., Mahecha-Bermeo, V. A., Stock, C., & Heinrichs, K. (2024). Mental health among adolescents exposed to social inequality in Latin America and the Caribbean: A scoping review. Frontiers in Public Health, 12, 1342361.
• Salvati, M., & Chiorri, C. (2023). Dispositional mindfulness in heterosexual and lesbian/bisexual women: Associations with sexual prejudice and internalized sexual stigma. Journal of Homosexuality, 70(3), 448-472.
• Sarı, A. Ç., & Alkar, Ö. Y. (2023). Randomised controlled trial of online empathy focused intercultural communication program for Turkish local society to increase their social acceptance towards refugees. Current Psychology, 42(18), 15575-15588.
• Serpen, A. S., Demirbilek, M., Duyan, V., & Megahead, H. A. (2018). Using movies to change homophobic attitudes of social work students: Turkish example. Research on Social Work Practice, 28(7), 876-881.
• Serter, S. S., & Karadaş, N. (2018). Belgesel Sinema ve Alımlama Estetiği: Gökkuşağına Dokunmak Adlı Film Üzerine Bir İnceleme. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 152-162.
• Servidio, R., Cammarata, I. G., Scaffidi Abbate, C., & Boca, S. (2024). Classical and Modern Prejudice toward Individuals with Intellectual Disabilities: The Role of Experienced Contact, Beliefs in a Just World and Social Dominance Orientation. International Journal of Environmental Research and Public Health, 21(3), 355.
• Smith, A. M. (2021). Whitewashing v. blackwashing: Structural racism and anti-racist praxis in Hollywood Cinema. Senior Independent Study Theses. https://openworks.wooster.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=12151&context=independentstudy
• Stathi, S., Humayun, S., Stoddart Isaac, R., & McCarron, D. M. (2021). Psychopathy and prejudice: The mediating role of empathy, social dominance orientation and right‐wing authoritarianism. Journal of Theoretical Social Psychology, 5(4), 530-541.
• Sunaryo, W., Tukiran, M., Yusnita, N., & Wulandari, D. (2021). Develop model of transformational, transactional leadership style, teachers perception and teachers satisfaction: Evidence from Indonesian high schools. Psychology and Education, 58(0), 2305-2319.
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using Multivariate Statistics (6. Baskı). Pearson.
• Taylan, H. H., & Barış, İ. (2023). Medyada Romanlara yönelik kalıpyargı ve önyargıların sunumu. Roman Dili ve Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4(1), 89-100.
• Thomas, D. M., Amburgey, J., & Ellis, L. (2016). Anti-transgender prejudice mediates the association of just world beliefs and victim blame attribution. International Journal of Transgenderism, 17(3-4), 176-184.
• Topcu, K. (2021). Etnosentrizm ve biz-öteki karşıtlığı arakesitinde Seçim Gecesi (1998) filminin mizansen eleştirisi. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(2), 158-166.
• Türten, B. (Yönetmen). (2011). Çöp [Film]. Türkiye: Erciyes Film Atölyesi.
• Türten, B. (2017). Kısa Belgesel Film Yapmak: Toplumsal Belgeseller Örneği. Nagihan Çakar Bikiç, Ferhat Özgür (Der.) Belgesel / Kısa Film / Video Sanatı içinde (ss. 18-42), Doruk Yayınları.
• Utkan, K. (2023). Perceived discrimination and depression among trans+ individuals: The mediating roles of cognitive emotion regulation and perceived social support [Yüksek lisans tezi, İzmir Ekonomi Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Ünal, E. (2021). Üniversite öğrencilerinde ruhsal hastalıklara yönelik inançların empatik eğilim ve sosyal mesafe ile ilişkisi [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Valsecchi, G., Berent, J., Borinca, I., Green, E. G., & Falomir-Pichastor, J. M. (2024). Inclusive social norms and nationals’ positive intergroup orientations toward refugees: The moderating role of initial prejudice and intergroup contact. Group Processes & Intergroup Relations, 27(2), 322-347.
• Van Assche, J., Swart, H., Schmid, K., Dhont, K., Al Ramiah, A., Christ, O., ... & Hewstone, M. (2023). Intergroup contact is reliably associated with reduced prejudice, even in the face of group threat and discrimination. American Psychologist.
• Vezzali, L., Stathi, S., Giovannini, D., Capozza, D., & Trifiletti, E. (2015). The greatest magic of H arry P otter: Reducing prejudice. Journal of Applied Social Psychology, 45(2), 105-121.
• Welten, A. N. B. (2019). “They are us.” A research of the visual portrayal of criticism of fear for the ‘Other’and ‘us versus them’mentality in the film US (2019) [Yüksek lisans tezi], Utrecht University.
• Whitford, D. K., & Emerson, A. M. (2019). Empathy intervention to reduce implicit bias in pre-service teachers. Psychological reports, 122(2), 670-688.
• Yel, A. M. (2018). Medya ve sinemada temsil edilme biçimleriyle İslam karşıtlığı. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 1(1), 5-16.
• Yıldırım, N., & Akgün, S. (2013). Sivil toplum kuruluşu gönüllülerinin sosyal sistemin meşruiyetine ilişkin algıları, adil dünya inançları ve sosyal baskınlık yönelimleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 24(1), 115-128.
• Yıldırımalp, S. (2021). Ayrımcılık temelli dışlanma: Türkiye’de çalışma hayatında kadınlar. Sosyal Güvenlik Dergisi, 11(2), 321-346.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, S. (2023). Din ve değerler eğitimi aracı olarak sinemanın etkisi ve gücü. Nisar, (2), 173-195.
• Zheng, J. K., & Zhang, Q. (2016). Priming effect of computer game violence on children's aggression levels. Social Behavior and Personality: An international journal, 44(10), 1747-1759.