TRADITIONAL TURKIC GAMES: THE EXAMPLE OF IRANIAN SHAHSEVEN TURKS

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 25, 200 - 214, 20.03.2025

Faruk Gün

https://doi.org/10.20304/humanitas.1583095

Öz

An important area that preserves the oral cultural tradition, which contains cultural elements in its content, is games. Traditional games, which reflect Turkish culture and history by being transferred from the past to the present, continue to live with various changes and transformations in Turkish geographies. One of the Turkic communities where traditional games are played is the Shahseven Turks in Iran. There are a considerable number of children's and adult games among the Shahseven living in different provinces of Iran. Due to the Shahseven's nomadic lifestyle until recently, several adult games are practiced with a sort of war training mentality. Thus, the presence of social life traces in Shahseven games indicates that the relationship between games and culture is entwined with issues like having fun and having a good time, as well as the existence of a social structure that is prepared for war at any time. The preservation of the game of the minstrels (aşık), one of the common games of the Turkic world, the preference of game tools suitable for the understanding of plateau and wintering, and the performance of the games on special days have made it necessary to examine the games of the Turks of the region. The other reason for this necessity is that there aren’t enough studies about the folklore of Shahseven. In the study where the games of the Shahseven were discussed, the relationship between the games and the culture and lifestyle was examined. The study was conducted using the ethnographic design model from qualitative research methods and the observation and interview technique from data collection methods. The games analyzed in the study both enlighten the social life and reflect the historical roots of the Shahseven Turks through poetry, nursery rhyme, music, dance and military training elements in their content.

Anahtar Kelimeler

Iran, Turkic, Shahseven Turks, Tradition, Game

GELENEKSEL TÜRK OYUNLARI: İRAN ŞAHSEVEN TÜRKLERİ ÖRNEĞİ

Öz

Muhtevasında kültürel ögeleri barındıran, sözlü kültür geleneğinin yaşatıldığı alanlardan biri oyunlardır. Geçmişten günümüze aktarılarak Türk kültür ve tarihini yansıtan geleneksel oyunlar, Türk coğrafyalarında muhtelif değişim ve dönüşümlerle yaşamını sürdürmektedir. Geleneksel oyunların oynandığı Türk topluluklarından biri de İran’daki Şahseven Türkleridir. İran’ın farklı illerinde dağınık hâlde yaşayan Şahsevenlerde hatırı sayılır sayıda çocuk ve yetişkin oyunu bulunmaktadır. Yetişkinler arasında oynanan oyunların bir kısmı Şahsevenlerin yakın zamana kadar göçebe anlayışı benimsemelerinden dolayı bir nevi savaş talimi anlayışıyla oynanmaktadır. Dolayısıyla Şahsevenlerin oyunlarında sosyal hayatın izlerinin bulunması, işlev olarak hoşça vakit geçirmek, eğlenmek gibi hususların yanı sıra her an savaşa hazır bir toplum yapısının varlığıyla oyun ve kültür ilişkisinin iç içe geçtiğini göstermektedir. Şahsevenlerde Türk dünyasının ortak oyunlarından aşık oyununun muhafaza edilmesi, yaylak ve kışlak anlayışına uygun oyun araçlarının tercih edilmesi ve oyunların özel günlerde icra edilmesi bölge Türklerinin oyunlarının incelenmesini zorunlu hâle getirmiştir. Bu zorunluluğun diğer sebebi de Şahsevenlerin halk bilimiyle ilgili nicelik olarak yeterli çalışmanın olmamasıdır. Bu noktada Şahseven oyunlarının ele alındığı çalışmada, oyunların kültür ve yaşam tarzıyla olan ilişkisi irdelenmeye çalışılmıştır. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden etnografik desen modelinden ve veri toplama yöntemlerinden gözlemle görüşme tekniğinden istifade edilmiştir. Çalışmada incelenen oyunların Şahsevenlerin sosyal hayatına ışık tutmakla birlikte oyun muhtevasında bulunan şiir, tekerleme, müzik, dans ve savaş talimi ögeleriyle onların tarihî köklerini yansıttığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İran, Türk, Şahseven Türkleri, Gelenek, Oyun

Etik Beyan

Çalışma etik beyan gerektirmemektedir.

Kaynakça

• Akturan, U. (2007). Tüketici davranışına yönelik araştırmalarda alternatif bir teknik: Etnografik araştırma. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 237-252.
• And, M. (2012). Oyun ve Bügü, Türk kültüründe oyun kavramı. Yapı Kredi Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1988). Türk kavimleri. Enderun Kitabevi.
• Cengiz, S. (1998). Çocuk oyunlarının sınıflandırılması. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 38(1-2), 287-300.
• Çam, A. (2021). Şahseven Türkçesi [Doktora tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Çam, A. (2022). Şahseven Türklerinden atasözü ve deyim örnekleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 53, 229-262. https://doi.org/10.24155/tdk.2022.203
• Duymaz, A. (2002). İrfanı arzulayan sözler tekerlemeler. Akçağ Yayınları.
• Gökyay, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun kitabı. Kabalcı Yayınevi.
• Gün, F. (2023). Türkoloji armağanları 1 Cumhuriyetin 100. yıl dönümünde Türk dünyasına armağan (dil, folklor ve edebiyat). H. Taş (Ed.), Geleneksel Türk oyunlarından aşık oyununun İran Türklerindeki örneği içinde (s. 181-197). Bengü Yayınları.
• Hasani, A. (1381/2002). Tarih-e ferhengi-ye il-e Şahseven-i Bağdadi. Entişarat-e İl-i Şahseven-e Bağdadi.
• Huizinga, J. (2006). Homo ludens oyunun toplumsal işlevi üzerine bir deneme (Çev. M. Ali Kılıçbay). Ayrıntı Yayınları. (Orijinal çalışma 1995 yılında yayımlandı.)
• Kafkasyalı, A. (2011). İran coğrafyasında Türkler. Bilgeoğuz Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmut. (1985). Divanü Lûgat-it Türk Cilt I (Çev. B. Atalay). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kalaycı, Ü. (2019). Kahramanmaraş tekerlemelerinde anlamsız görünen kelimeler. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 44, 128-144. https://doi.org/10.17498/kdeniz.608469
• Örnek, S. V. (2015). Geleneksel kültürümüzde çocuk oyunları. Bilgesu Yayıncılık.
• Özdemir, N. (2005). Cumhuriyet dönemi eğlence kültürü. Akçağ Yayınları.
• Özdemir, N. (2006). Türk çocuk oyunları I. cilt. Akçağ Yayınları.
• Özkan, N. (2017). Türk dilinin yurtları (4. baskı). Akçağ Yayınları.
• Sarrafi, A. R. (2002). (2000, Mayıs 26-28). İran Türklerinin etnografyası ve Türk folklorunun araştırılmasındaki sorunlar [Sözlü bildiri]. Uluslararası Türk Dünyası Halk Edebiyatı Kurultayı Bildirileri, Türkiye.
• Sümer, F. (1972). İran’da yaşayan Türk oymakları: Kaşkaylar. Türk Kültürü, 120, 1238-1241.
• Tapper, R. (2004). İran’ın sınır boylarında göçebeler Şahsevenlerin toplumsal ve politik tarihi (Çev. F. D. Özdemir). İmge Kitabevi.
• Tapper, R. L. (2010). Şahseven. TDV İslam Ansiklopedisi, 38, 295-297.
• Tuna, O. N. (1987). Ebi Verdi: İranda, bir Türk diyalekti. Belleten, 32, 215-245.
• Türkçe Sözlük 2 (K-Z). (1998). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• URL-1: https://www.amar.org.ir/ [Erişim Tarihi: 10.10.2022].
• Zengir, A. H. (1392/2013). Mugan folkloru. Enteşarat-e Endişe-ye Nev.
• Kaynak Kişiler KK-1: Âşık Hüseyin Ali Hüseyni, Merkezi, 1971, Lisans mezunu, Müzisyen. KK-2: Şems Ali Rüstemi, Merkezi, 1959, 9. sınıfa kadar, Emekli. KK-3: İbrahim Sefa, Merkezi, 1962, 9. sınıfa kadar, Şoför. KK-4: Aynullah Azizi, Merkezi, 1962, 5. sınıfa kadar, Çiftçi. KK-5: Hüseyin Azizi, Merkezi, 1959, 9. sınıfa kadar, Şoför. KK-6: Muhsin Karabeglü, Kum, 1984, 5. sınıfa kadar, Berber. KK-7: Askar Hakverdi, Kum, 1971, 6. sınıfa kadar, Şoför. KK-8: Mehdi Karabeglü, Kum, 1982, 5. sınıfa kadar, Telefon tamircisi. KK-9: Seyid Emir Akili Sabir, Hemedan, 1966, 5. sınıfa kadar, Müzisyen.