TRANSLATING POE IN DIFFERENT CENTURIES: A CRITICAL APPROACH TO TWO TURKISH TRANSLATIONS OF ANNABEL LEE

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 25, 1 - 24, 20.03.2025

Gözde Begüm Aküzüm

https://doi.org/10.20304/humanitas.1590578

Öz

This study analyses two Turkish translations of the famous poem Annabel Lee written by Edgar Allan Poe by using Raymond van den Broeck’s translation criticism approach. Translations selected for the corpus of the study are the first Turkish translation of Annabel Lee by Melih Cevdet Anday and a recent one by Osman Tuğlu. Within the framework of the analysis, the study aims to determine the translational decisions taken by both translators from a comparative and descriptive point of view according to the model in question. Bearing in mind the analytic functions of the translations, it also aims to make an objective translation criticism. The article consists of three parts. The first part introduces the translation criticism model suggested by van den Broeck as the method of the current study. The model bases itself on a systemic description of translational shifts, as suggested by Anton Popovič, to reveal the norms of the target culture in translating poetry. The second part provides background information on the source and the target texts. First, it introduces the source text and its poet along with his style. Secondly, it provides information about the translators of both target texts along with their sense of poetry and translating poetry. The third part analyses the examples selected for the corpus of the study in their respective categories. By doing so, this part aims to reveal recurrent translational decisions taken along with their reasons. The results of the analysis suggest that the translators’ approaches differ from one another in terms of source and target-orientedness, proving that translation traditions have changed considerably in the target culture.

Anahtar Kelimeler

Translation criticism, Annabel Lee, Shift of expression, Retranslation, Descriptive approach

POE’YU FARKLI YÜZYILLARDA ÇEVİRMEK: ANNABEL LEE ŞİİRİNİN İKİ TÜRKÇE ÇEVİRİSİNE ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM

Öz

Bu çalışmada, Edgar Allan Poe’nun Annabel Lee adlı ünlü şiirinin iki Türkçe çevirisi, Raymond van den Broeck’in çeviri eleştirisi yaklaşımı kullanılarak incelenmektedir. Çalışmanın bütüncesi için seçilen çeviriler, Melih Cevdet Anday tarafından yapılan ilk Annabel Lee çevirisi ile Osman Tuğlu’nun yakın zamanda yayınladığı çevirisidir. Bu inceleme çerçevesinde çalışmanın amacı, söz konusu modele göre her iki çevirmenin aldığı çeviri kararlarını karşılaştırmalı ve betimleyici bir bakış açısıyla tespit etmektir. Çalışma ayrıca, çevirilerin analitik işlevlerini göz önünde bulundurarak nesnel bir çeviri eleştirisi yapmayı da amaçlamaktadır. Makale üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, mevcut çalışmanın da yöntemi olan, van den Broeck’in önerdiği çeviri eleştirisi modeli tanıtılmaktadır. Söz konusu model, Anton Popovič’in kaydırma tanımını temel alarak, çevirideki kaydırmaları sistematik bir şekilde betimlerken şiir çevirisi açısından erek kültürün normlarını ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. İkinci bölümde kaynak ve erek metinler hakkında arka plan bilgisi verilmektedir. Burada ilk olarak kaynak metin, şairi ve üslubu tanıtılmaktadır. İkinci olarak, her iki erek metnin çevirmenleri ile çevirmenlerin şiir ve şiir çevirisi üzerine görüşleriyle ilgili bilgi vermektedir. Üçüncü bölüm, çalışmanın bütüncesi için seçilen örneklerin sınıflandırılarak incelendiği bölümdür. İncelemede, tekrar arz eden çeviri kararlarının gerekçeleriyle birlikte ortaya konulması amaçlanmaktadır. İncelemenin sonuçları, kaynak ve erek odaklılık açısından çevirmenlerin yaklaşımlarının birbirinden farklı olduğunu göstererek, erek kültürde çeviri geleneklerinin önemli ölçüde değiştiğini göz önüne sermektedir.

Anahtar Kelimeler

Çeviri eleştirisi, Annabel Lee, Deyiş kaydırma, Yeniden çeviri, Betimleyici yaklaşım

Kaynakça

• Academy of American Poets. (2022, October 6). Edgar allan poe. Poets.org. https://poets.org/poet/edgar-allan-poe
• Akbulut, A. N. (2014). The reception of poe’s poetry in the turkish cultural and literary system. Emron Esplin & Margarida Vale de Gato (Eds.), Translated poe (pp. 299-309). Lehigh University Press.
• Algül, A. (2018). Melih cevdet anday’ın çeviri anlayışı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 1-17.
• Anday, M. C., Eyüboğlu, S., Kanık, O. V. & Rifat, O. (1949). Aramızda bir konuşma: Şiirde aydınlık. Kalabalığın şiiri: Garip ve orhan veli üstüne yazılar (2016) (pp. 55-58), Everest Yayınları.
• Armağan, Y. (2016). Melih cevdet anday’ın garip’i. Kalabalığın şiiri: Garip ve orhan veli üstüne yazılar (2016) (pp. 9-19), Everest Yayınları.
• Barzun, J., Cestre, C. & Mabbott, T. O. (2024, July 30). Edgar allan poe. Encyclopedia britannica. https://www.britannica.com/biography/Edgar-Allan-Poe
• Bengi-Öner, I. (1999). Çeviri eleştirisi bağlamında eleştirel bilincin oluşması ve eleştiri, üst-eleştiri, çeviribilim ilişkileri. Çeviri bir süreçtir… ya çeviribilim? (pp. 111-154). Sel Yayıncılık.
• Çelik, Y. (n.d.). Osman tuğlu. Türk edebiyatı isimler sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/osman-tuglu
• Demir-Atay, H. (2014). Edgar allan poe in turkish: Translations in three alphabets. Emron Esplin & Margarida Vale de Gato (Eds.), Translated poe (pp. 131-140). Lehigh University Press.
• Even-Zohar, I. (1978/1990). The position of translated literature within the literary polysystem. Lawrence Venuti (Ed.), The translation studies reader (2000) (pp. 192-197). Routledge.
• Fuat, M. (1984). Melih cevdet anday konuşuyor. Kalabalığın şiiri: Garip ve orhan veli üstüne yazılar (2016) (pp. 68-73), Everest Yayınları.
• Holmes, J. S. (1972). The name and nature of translation studies, Lawrence Venuti (Ed.), The translation studies reader (2000) (pp. 172-185). Routledge.
• İnce, Ü. (2019). Çeviri eleştirisi üzerine bazı düşünceler. Çeviri bilinci: Çevirenler, çeviremeyenler, çeviriverenler (pp.64-74). Tekin Yayınevi.
• Kabalcı Yayınları. (2024, January 5). Şiirler. Kabalcı yayınevi. https://kabalcikitap.com/kitap/siirler/
• Karavin, H. (2020). Henry james’in beast in the jungle adlı kısa romanının türkçeye yapılan çevirilerinin karşılaştırılması. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (21), 991-1004. https://doi.org/10.29000/rumelide.843471
• Kurultay, T. (2005). Çeviribilim uygulamalı dilbilim midir?. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dilbilim Dergisi (2012) (13), 199-209.
• Kuşlu, N. (1950). Orhan veli, oktay rifat ve melih cevdet anday ile sanat üzerine konuştuk. Kalabalığın şiiri: Garip ve orhan veli üstüne yazılar (2016) (pp. 59-64), Everest Yayınları.
• Newmark, P. (1988). A textbook of translation. Prentice-Hall.
• Poe, E. A. (1849). Academy of American Poets. (2020, May 20). Annabel lee. Poets.org. https://poets.org/node/702061
• Poe, E. A. (1849). Annabel lee (M. C. Anday, Trans.). Tercüme dergisi: Şiir özel sayısı (1946), 6(34-36), 315-317.
• Poe, E. A. (1849). Annabel lee (O. Tuğlu, Trans.). Edgar allan poe: Şiirler ve anılar (2017) (pp. 71-73). Kabalcı Yayıncılık.
• Popovič, A. (1970). The concept “shift of expression” in translation analysis. James S. Holmes (Ed.), The nature of translation: Essays on the theory and practice of literary translation (pp. 78-87). Publishing House of the Slovak Academy of Sciences.
• Quinn, A. H. (1941). Edgar allan poe: A critical biography. D.Appleton-Century Company. https://www.eapoe.org/papers/misc1921/quinn00c.htm
• Sağlam, N. (2024). Integrating multimodal adaptation into translator training: A theoretical rationale. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34(3), 1205-1214. https://doi.org/10.18069/firatsbed.1503623
• Sauer, J. (1997). Türkiye'de ilk çeviri dergisi: Tercüme, Mustafa Çıkar (Trans.), Kebikeç, (5), 35-49.
• Tellioğlu, B. (1998). Reflections of gideon toury’s target-oriented theory and hans j. vermeer’s skopos theory on translation criticism: A meta-critique [Master’s Thesis]. Boğaziçi University.
• Tercüme dergisi: Şiir özel sayısı (1946), 6(34-36).
• The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2017, August 4). Annabel lee. Encyclopedia britannica. https://www.britannica.com/topic/Annabel-Lee
• The Editors of Encyclopaedia Britannica. (2024, August 12). Seraph. Encyclopedia britannica. https://www.britannica.com/topic/seraph
• Toury, G. (1978/1995). The nature and role of norms in translation. Lawrence Venuti (Ed.), The translation studies reader (2000) (pp. 198-211). Routledge.
• Toury, G. (1995). Descriptive translation studies–and beyond. John Benjamins Publishing Company.
• Unutmaz, H. (2019, December 6). Osman tuğlu: ‘Bence en ideali içerik olarak bire bir kadar sade, biçimsel olarak tıpkısına yakın benzerlikte bir çeviri elde etmek’. Edebiyat haber. https://www.edebiyathaber.net/osman-tuglu-bence-en-ideali-icerik-olarak-bire-bir-kadar-sade-bicimsel-olarak-tipkisina-yakin-benzerlikte-bir-ceviri-elde-etmek/
• Uyanık, G. B. (2022). Polisiye kurmaca ve çeviri: The act of roger murgatroyd’un türkçe çevirisinide çevirmen kararlarına bakış. Kültür Araştırmaları Dergisi, (13), 224-250. https://doi.org/10.46250/kulturder.1087452
• van den Broeck, R. (1985/2014). Second thoughts on translation criticism, A model of its analytic function. Theo Hermans (Ed.), The manipulation of literature: Studies in literary translation (pp. 54-62). Routledge.
• Veli, O. (2023). Garip: Şiir hakkında düşünceler ve melih cevdet, oktay rifat, orhan veli’den seçilmiş şiirler (9th ed.). Yapı Kredi Yayınları.
• Wikimedia Foundation. (n.d.). Annabel lee. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Annabel_Lee
• Yaman, B. (2018). Antoine berman'ın çeviri eleştirisi modelinin ‘A turkish woman's european impressions’ başlıklı kitabın türkçe çevirisine uygulanması. Mediterranean Journal of Humanities, 8(1), 431-446. https://doi.org/10.13114/MJH.2018.406
• Yazıcı, M. (2017). Türk yazın dizgesinde edgar allan poe’nun öykü ve şiirlerinin yeri. Edgar allan poe: Şiirler ve anılar. Kabalcı Yayıncılık.
• Yazıcı, M., & Tuğlu, O. (2017). Edgar allan poe: Şiirler ve anılar. Kabalcı Yayıncılık.
• Yıldırım, Y. (2004). Orhan veli kanık ve garipçiler. Toker Yayınları.