YAPAY ZEKÂ İLE İNSAN YAKINSAMASINI FELSEFE DÜŞÜNÜRLERİNİN YAKLAŞIMLARI ÜZERİNDEN ELEŞTİREL BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 25, 306 - 333, 20.03.2025

Hakan Tan

https://doi.org/10.20304/humanitas.1602451

Öz

Felsefe düşünürlerine göre Antik Yunan filozoflarının varlığı, varolanı ve varoluşu düşünmesi, araştırması ve betimlemesi ile insanın, Tin’in, Ruh’un ve Dasein’in yükselişi başlamıştır. İnsan varlığı, zihin, bilinç, akıl, sağduyu ve yargı gücü gibi özelliklere sahip olması ile diğer canlı varlıklardan ayrışmaktadır. Günümüzün ruhu ve düşüncesi ise yapay zekânın yükselişidir. Günümüz bilim insanları ve mühendisleri insanın sahip olduğu, bilinç, düşünme, kavram, kuram, akıl, sağduyu ve yargı gücü gibi özelikleri yapay zekâ ve onun görünüşünü (fenomen) sağlayan robota da eklemek için çalışmaktadır. Araştırmanın sorunlaştırma konusu, yapay zekânın insanın sahip olduğu bilinç, sağduyu ve yargı gücüne sahip olup olamayacağıdır. Çalışmada fenomenoloji ve diyalektik yöntemler kullanılmaktadır. Çalışmada insanı hayvandan ayıran özellikler olarak açıklanan sağduyu, bilinç ve yargı gücü yetisinin ana öğeleri betimlenmekte; sağduyu, bilinç ve yargı gücü yetisine sahip olan insan ile yapay zekâ karşılaştırılmakta, aralarındaki bağ ve ilişkiler incelenmekte ve insanın sahip olduğu özellikler parçalara ayrıştırılarak, yapay zekâ ile karşılaştırılmakta; insanın deneyim ile elde ettiği bilgiye, yapay zekânın da sahip olup olamayacağı incelenmektedir. Araştırmanın sonuçlarına göre, insan ile yapay zekâ bilişsel kapasite yönünden yakınsamakta, duygu, duygulanım, yargıgücü, estetik ve sanat yönünden ayrışmaktadır. Çalışma, yakınsama kavramıyla araç-insan, arasındaki açıklığın küçüldüğüne ve birbirleriyle kesişmeden yaklaştığına dikkat çekmesi açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Yapay zekâ, Bilinç, Sağduyu, Tin, Yargı gücü

Etik Beyan

İlgili çalışma etik kurallar çerçevesinde gerçekleştirildiğini beyan ederim.

Destekleyen Kurum

Yok.

A CRITICAL EVALUATION ON THE CONVERGENCE OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE AND HUMAN

Öz

According to philosophical thinkers, the rise of man, Spirit, Soul and Dasein began with the existence of Ancient Greek philosophers, thinking, researching and describing the existent and existence. Human existence is distinguished from other living beings by having features such as mind, consciousness, intelligence, common sense and judgment. Today’s spirit and thought is the rise of artificial intelligence. Today’s scientists and engineers are working to add the features that humans have, such as consciousness, thinking, concept, theory, intelligence, common sense and judgment to artificial intelligence and the robot that provides its appearance (phenomenon). The study uses phenomenology and dialectical methods. The study describes the main elements of common sense, consciousness and judgment, which are explained as the characteristics that distinguish humans from animals; humans, who have common sense, consciousness and judgment, are compared with artificial intelligence, the connections and relationships between them are examined, and the characteristics of humans are separated into parts and compared with artificial intelligence; it is examined whether artificial intelligence can also have the knowledge that humans obtain through experience. According to the results of the study, humans and artificial intelligence converge in terms of cognitive capacity, and diverge in terms of emotion, affect, judgment, aesthetics and art. The concept of convergence in the study is important in terms of drawing attention to the fact that the gap between the tool and human is shrinking and they are approaching each other without intersecting.

Anahtar Kelimeler

Artificial intelligence, Consciousness, Common sense, Geist, Judgment

Kaynakça

• Acemoğlu, D. (2022). Yapay zekâyı yeniden tasarlamak: Otomasyon çağında iş, demokrasi ve adalet (Çev. H. Dölkeleş). Efil Yayınevi. (Orijinal çalışma 2021 yılında yayımlandı.)
• Anadolu Ajansı (2025a). Nobel ödüllü bilim insanı Hinton’dan yapay zekâ teknolojilerinin güvenliği konusunda uyarı. https://www.aa.com.tr/tr/teknofest/nobel-odullu-bilim-insani-hintondan-yapay-zeka-teknolojilerinin-guvenligi-konusunda-uyari/3356311 [Erişim tarihi: 03.02.2025].
• Anadolu Ajansı (2025b). AA genel müdürü Karagöz: Yapay zekâ gazeteciliğin doğruluğunu ve etik standartlarını yeniden şekillendiriyor. https://www.aa.com.tr/tr/kurumsal-haberler/aa-genel-muduru-karagoz-yapay-zeka-gazeteciligin-dogrulugunu-ve-etik-standartlarini-yeniden-sekillendiriyor/3321025 [Erişim tarihi: 03.02.2025].
• Aristoteles, (2017). Metafizik (Çev. A. Arslan). Divan Kitap.
• Armutlu, İ. İ., & Tan, H. (2024). Transhümanizm olgularının medyaya yansımalarını göstergebilimsel olarak çözümlemek: Kabuktaki hayalet örneği. Yeni Yüzyıl’da İletişim Çalışmaları, 2(10), 69-88.
• Barrat, J. (2020). Son icadımız: Yapay zekâ ve insanlık çağının sonu (Çev. L. Tayla). Pegasus Yayıncılık.
• BBC News Türkçe (2025a). Scarlett Johansson: OpenAI sohbet robotunun sesimi taklit etmesine şoke oldum ve kızdım. https://www.bbc.com/turkce/articles/c51134e86glo [Erişim tarihi: 03.02.2025].
• BBC News Türkçe (2025b). Sora: Metni videoya dönüştüren yapay zekâ teknolojisi. https://www.bbc.com/turkce/articles/cn3n9gg8dr3o [Erişim tarihi: 03.02.2025].
• BBC News Türkçe (2025c). Teknoloji şirketleri, seçmenlerin yapay zekâ ile kandırılmasını engellemek için ne yapıyor? https://www.bbc.com/turkce/articles/cjeve8rnn43o [Erişim tarihi: 03.02.2025].
• BBC News Türkçe (2025d). Avrupa Parlamentosu dünyanın ilk yapay zekâ yasasını onayladı. https://www.bbc.com/turkce/articles/c1vlezvg09lo [Erişim tarihi: 03.02.2025].
• BBC News Türkçe (2025e). Yapay zeka, şirket yönetiminde insanlardan daha iyi olabilir mi?, Erişim adresi (03.02.2025): https://www.bbc.com/turkce/articles/c0w4evep6w6o
• Bostrom, N. (2016). Süper zekâ: Yapay zekâ uygulamaları, tehlikeli ve stratejiler (Çev. F. B. Aydar). Koç Üniversitesi Yayınları. (Orijinal çalışma 2014 yılında yayımlandı.)
• Cassirer, E. (2017). Kant’ın yaşamı ve öğretisi (Çev. D. Özlem). Notos Kitap Yayıncılık.
• Cevizci, A. (2017). Büyük felsefe sözlüğü Say Yayınları.
• Çüçen, K. A. (2018). Martin Heidegger: Varlık ve zaman Sentez Yayıncılık.
• Davenport, T. (2018). Big data (Çev. M. Çavdar). Türk Hava Yolları Yayınları. (Orijinal çalışma 2014 yılında yayımlandı.)
• Deleuze, G. (2015). Kant üzerine dört ders (Çev. T. Kılıç). Kabalcı Yayıncılık.
• Deleuze, G. (2017). Kant’ın eleştiri felsefesi (Çev. H. Portakal). Cem Yayınevi
• Descartes, R. (2013). Aklın yönetimi için kurallar (Çev. K. Yılmaz). Divan Kitap.
• Descartes, R. (2014). Felsefenin ilkeleri (Çev. M. Akın). Say Yayınları.
• Descartes, R. (2015). Duygular ya da ruh halleri (Çev. Ç. Dürüşken). Alfa Basım Yayın.
• Dilthey, W. (2017). Hermeneutik ve tin bilimleri (Çev. D. Özlem). Notos Kitap.
• Dilthey, W. (2021). Tarihsel dünyanın tin bilimlerinde kurulumu (Çev. A. Topakkaya). Fol Kitap.
• Eberl, U. (2017). Akıllı makineler: Yapay zekâ hayatımızı nasıl değiştiriyor (Çev. L. Tayla). Paloma Yayınları. (Orijinal çalışma 2016 yılında yayımlandı.)
• Euronews (2025). Vatikan’dan yapay zekâ manifestosu: Etik, riskler ve gelecek. https://tr.euronews.com/next/2025/01/29/vatikandan-yapay-zeka-manifestosu-etik-riskler-ve-gelecek [Erişim tarihi: 03.02.2025].
• Ford, M. (2018). Robotların yükselişi: Yapay zekâ ve işsiz bir gelecek tehlikesi (Çev. C. Duran). Kronik Kitap. (Orijinal çalışma 2015 yılında yayımlandı.)
• Gadamer, H. G. (2008a). Hakikat ve yöntem cilt1 (Çev. H. Arslan, & İ. Yavuzcan). Paradigma Yayıncılık.
• Gadamer, H. G. (2008b). Hakikat ve yöntem cilt2 (Çev. H. Arslan, & İ. Yavuzcan). Paradigma Yayıncılık.
• Giudici, P., Centurelli, M., & Turchetta, S. (2023). Artificial Intelligence risk measurement. Expert Systems With Applications, 235, 121220. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2023.121220
• Goralski, M. A., & Tan, T. K. (2019). Artificial intelligence and sustainable development. The International Journal of Management Education, 18(1), 100330. https://doi.org/10.1016/j.ijme.2019.100330
• Hegel, G. W. F. (1991). Tarihte akıl (Çev. Ö. Sözer). Ara Yayıncılık.
• Hegel, G. W. F. (2011). Tinin görüngübilimi (Çev. A. Yardımlı). İdea Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (2013). Tüze felsefesi (Çev. A. Yardımlı). İdea Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (2014). Mantık bilimi (Çev. A. Yardımlı). İdea Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (2015). Hukuk felsefesinin prensibleri (Çev. C. Karakaya). Sümer Yayıncılık.
• Hegel, G. W. F. (2016a). Tarih felsefesi (Çev. A. Yardımlı). İdea yayınları.
• Hegel, G. W. F. (2016b). Tanrının varoluşunun tanıtları üzerine dersler (Çev. A. Yardımlı). İdea Yayınları.
• Heidegger, M. (2011). Varlık ve zaman (Çev. K. H. Ökten). Agora Kitaplığı.
• Heidegger, M. (2017a). Metafizik nedir? (Çev. M. Ş. İpşiroğlu & S. K. Yetkin). Kaknüs Yayınları.
• Heidegger, M. (2017b). Düşünmek nedir? (Çev. A. Aydoğan). Aydoğan, A. (Ed.), Düşüncenin çağrısı, (İçinde s: 47-68.), Say Yayınları.
• Heidegger, M. (2017c). Düşünmeye çağıran nedir? ? (Çev. A. Aydoğan). Aydoğan, A. (Ed.), Düşüncenin çağrısı, (İçinde s: 69-80.), Say Yayınları.
• Heidegger, M. (2019). Düşünmek ne demektir? (Çev. İ. Turan). Dergah Yayınları.
• Heidegger, M. (2020). Hegel’in tinin fenomenolojisi (Çev. K. H. Ökten). Alfa Basım.
• Heidegger, M. (2021). Kant ve metafizik problemi (Çev. K. H. Ökten). Alfa Basım Yayım.
• Husserl, E. (2014). Kesin bilim olarak felsefe (Çev. A. Kaygı). Türkiye Felsefe Kurumu.
• Husserl, E. (2015). İçsel zaman bilincinin fenomenolojisi üzerine (Çev. M. Keskin). Avesta Basın Yayın.
• Husserl, E. (2016). Bunalım (Çev. L. Özşar). Biblos Yayınları.
• Husserl, E. (2017). Fenomenoloji üzerine beş ders (Çev. H. Tepe). BilgeSu Yayıncılık.
• Huynh-The, T., Pham, Q., Pham, X., Nguyen, T. T., Han, Z., & Kim, D. (2022). Artificial intelligence for the metaverse: A survey. Engineering Applications of Artificial Intelligence, 117, 105581. https://doi.org/10.1016/j.engappai.2022.105581
• Kant, I. (2015a). Gelecekte bilim olarak ortaya çıkabilecek her metafiziğe: Prolegomena (Çev. İ. Kuçuradi & Y. Örnek). Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kant, E. (2015b). Ahlaki metafiziğin temellendirilmesi (Çev. İ. Kuçuradi). Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kant, I. (2015). Kılgısal usun eleştirisi (Çev. A. Yardımlı). İdea Yayınevi.
• Kant, I. (2016). Yargı yetisinin eleştirisi (Çev. A. Yardımlı). İdea Yayınevi.
• Kant, I. (2017a). Arı usun eleştirisi (Çev. A. Yardımlı). İdea Yayınevi.
• Kant, I. (2017b). Kişinin düşünerek yönünün tayin etmesi ne anlama gelir? (Çev. A. Aydoğan). Aydoğan, A. (Ed.), Düşüncenin çağrısı, (İçinde s: 83-104.), Say Yayınları.
• Kant, I. (2022). Pragmatik bakış açısından antropoloji (Çev. M. Erkan). Fol Kitap.
• Kelleher, J, D. & Tierney, B. (2020). Veri bilimi (Çev. O. Öztürk). Tellekt Yayınları. (Orijinal çalışma 2018 yılında yayımlandı.)
• Kelly, K. (2016). Büyük teknolojik dönüşüm: Geleceğimizi şekillendirecek 12 teknolojik kuvvet (Çev. Ü. Şensoy). Türk Hava Yolları Yayınları.
• Kojeve, A. (2021). Hegel felsefesine giriş, (Çev. S. Hilav). Yapı Kredi Yayınları.
• Kurzweil, R. (2021a). Bir zihin yaratmak: İnsan düşüncesinin esrarı (Çev. D. Gostolüpçe). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kurzweil, R. (2021b). İnsanlık 2.0: Tekilliğe doğru biyolojisini aşan insan (Çev. M. Şengel). Alfa Basın Yayım. (Orijinal çalışma 2007 yılında yayımlandı.)
• Larson, E. J. (2022). Yapay zekâ miti: Bilgisayarlar neden bizim gibi düşünemez (Çev. K. Y. Us). Fol Kitap. (Orijinal çalışma 2021 yılında yayımlandı.)
• Lee, E, A. (2019). Dijital ruh: İnsan ve teknoloji arasındaki yaratıcı ortaklık (Çev. A. Uysal & G. Uysal). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Li, A., Li, X., Zhang, Z., Huang, Z., He, L., Yang, Y., Dong, J., Cai, S., Liu, X., Zhao, H., & He, Y. (2025). Deep learning assisted prediction of osteogenic capability of orthopedic implant surfaces based on early cell morphology. Acta Biomaterialia. https://doi.org/10.1016/j.actbio.2025.01.059
• Marr, B. (2018). Veri stratejisi: Büyük veri ve nesnelerin interneti nasıl kar getirir? (Çev. B. Gündüz). MediaCat Yayınları. Orijinal çalışma 2017 yılında yayımlandı.)
• Marr, B. (2021). Yapay zekâ devrimi (Çev. Ü. Şensoy). Optimum Basım. (Orijinal çalışma 2019 yılında yayımlandı.)
• Mayer-Schönberger, V. & Cuiker, K. (2013). Büyük veri: Yaşama, çalışma ve düşünme şeklimizi dönüştürecek bir devrim (Çev. B. Erol). Paloma Yayınevi. (Orijinal çalışma 2014 yılında yayımlandı.)
• Merleau-Ponty, M. (2017a). Algının fenomenolojisi (Çev. E. Sarıkartal & E. Hacımuratoğlu). İthaki Yayınları.
• Merleau-Ponty, M. (2017b). Algının önceliği ve felsefi sonuçları (Çev. Y. Yıldırım). Alfa Basım Yayın.
• NTV (2025). Yapay zekâ tarihi yeniden yazılıyor: İlk sohbet botu 60 yıl sonra geri döndü. https://www.ntv.com.tr/teknoloji/yapay-zeka-tarihi-yeniden-yaziliyor-ilk-sohbet-botu-60-yil-sonra-geri-dondu,dwGZbKwpVUyJ91zvmnVDog [Erişim tarihi: 03.02.2025].
• Ouyang, F., & Jiao, P. (2021). Artificial intelligence in education: The three paradigms. Computers and Education Artificial Intelligence, 2, 100020. https://doi.org/10.1016/j.caeai.2021.100020
• Ökten, K. H. (2012). Heidegger’e giriş Agora Kitaplığı.
• Özlem, D. (2015). Kant üstüne yazılar Notos Kitap Yayınevi.
• Palfrey, J. & Gasser, U. (2016). Doğuştan dijital: Dijital yerlilerin ilk kuşağını anlamak (Çev. N. Aydın). İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları. (Orijinal çalışma 2010 yılında yayımlandı.)
• Penrose, R. (2020). Kralın yeni aklı: Bilgisayar, zekâ ve fizik yasaları (Çev. T. Dereli). Koç Üniversitesi Yayınları. (Orijinal çalışma 1991 yılında yayımlandı.)
• Penrose, R. (2023). Yapay zekâya karşı doğal zekâ (Çev. O. C. Hacıoğlu) Mitra Yayıncılık. (Orijinal çalışma 2022 yılında yayımlandı.)
• Reese, B. (2022). Yapay zekâ çağı, dördüncü çağ: Akıllı robotlar, bilinçli bilgisayarlar ve insanlığın geleceği (Çev. M. Doğan). Say Yayınları. (Orijinal çalışma 2018 yılında yayımlandı.)
• Safdar, N. M., Banja, J. D., & Meltzer, C. C. (2020). Ethical considerations in artificial intelligence. European journal of radiology, 122, 108768.
• Sartre, J, P. (2014). Varlık ve hiçlik: Fenomenolojik ontoloji denemesi (Çev. T. Ilgaz & G. Ç. Eksen). İthaki Yayınları.
• Sartre, J, P. (2016a). Egonun aşkınlığı (Çev. R. Kırkoğlu). Hill Yayın.
• Sartre, J, P. (2016b). İmgelem (Çev. A. Tümertekin). İthaki Yayınları.
• Sütçü, C, S. & Aytekin, Ç. (2018). Veri bilimi Paloma Yayınevi.
• Tan, H. (2022a). Dijital dalgalar cilt 1: Yakınsama Nobel Bilimsel (Akademik) Yayınları.
• Tan, H. (2022b). Fenomenolojik bir inceleme: Sosyal medyada hakikati ifade edeni bulmak ya da hakikati ifade eden olmak. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14 (3), 353-379. DOI:110.17932/IAU.IAUSBD.2021.021/iausbd_v14i3006.
• Tan, H. (2023). Kapitalizmin tarihsel süreci ve dijital medya kapitalizmi, (Ed. Tan, H.), Dijital dalgalar cilt 2: Dönüşüm, (İçinde, s: 1-44.), Nobel Bilimsel (Akademik) Yayınları.
• Tan, H. (2024). Yeni medyayı hegel’in tin kavramı bağlamında düşünmek. İletişim Çalışmaları Dergisi, 10(1), 17-47. DOI: 10.17932/IAU.ICD.2015.006/icd_v010i1002
• Tan, H. & Yavuzcan, M. (2023). Yapay zekâ teknolojilerinin otoriteryen yönetimlerde kullanımı: Çin örneği, T.C. Ufuk Üniversitesi, II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (Yapay Zekâ ve Sosyal Bilimler), 3 Mayıs 2023, s. 75
• Tarhan, U. (2020). T-İnsan Destek Yayınları.
• Tegmark, M. (2021). Yaşam 3.0: Yapay zekâ çağında insan olmak (Çev. E. C. Göksoy). Pegasus Yayınları. (Orijinal çalışma 2018 yılında yayımlandı.)
• Timuçin, A. (2004). Felsefe sözlüğü Bulut Yayın Dağıtım.
• Tura, S. M. (2021). Zor problem: Bilinç, bilinç nörobiyolojisinin fenomenal dünya yorumu Metis Yayınları.
• Van Der Maas, H. L., Snoek, L., & Stevenson, C. E. (2021). How much intelligence is there in artificial intelligence? A 2020 update. Intelligence, 87, 101548. https://doi.org/10.1016/j.intell.2021.101548
• Volland, H. (2022). Makinelerin yaratıcı gücü: Gelecekte duygularımızı ve düşüncelerimizi yapay zekâ mı belirleyecek? (Çev. T. Noyan). Orenda Kitap. (Orijinal çalışma 2018 yılında yayımlandı.)
• Web, A. (2021). Dokuz dünya devi: Teknoloji devleri ve onların düşünen makineleri insanlığı nasıl tahrip edebilir? (Çev. D. Dalgakıran). Kronik Kitap. . (Orijinal çalışma 2019 yılında yayımlandı.)
• Yavuz, C. (2025). Adverse human rights impacts of dissemination of nonconsensual sexual deepfakes in the framework of European Convention on Human Rights: A victim-centered perspective. Computer Law & Security Review, 56, 106108. https://doi.org/10.1016/j.clsr.2025.106108