Öğretmenlerde İş ve Aile Çatışmasının Yaşam Doyumu Üzerindeki Etkisinde İş Doyumunun Aracı Rolü

Yıl 2019, Cilt: 34 Sayı: 1, 242 - 258, 31.01.2019

Yusuf Türker , Kazım Çelik

https://doi.org/10.16986/HUJE.2018037287

Öz

This
study aims to research the separate and collective (direct or indirect) effects
of work-family conflict (independent variable) and job satisfaction (mediating
variable) perceived by teachers on life satisfaction (dependent variable).
Primary and elementary school teachers working at the district of Muratpasa in
the Province of Antalya were involved in the study. The data was collected from
330 teachers for this purpose. Three different data collection tools, Life
Satisfaction Scale, Job Satisfaction Scale and Work-Family Conflict Scale were
used to acquire data within the scope of the study. A path analysis was formed
by establishing a structural equation modeling in accordance with the purpose
of the study. The collected data shows that work interference with family does
not have a direct effect on life satisfaction, and family interference with
work (FIW) does not have a direct effect on job satisfaction, either. WIF
affects job satisfaction negatively and directly and this effect can predict
life satisfaction. In other words, there is the mediating role of job
satisfaction on the effect of life satisfaction of work-family conflict.

Anahtar Kelimeler

Work-family conflict, job satisfaction, life satisfaction

Mediating Role of Job Satisfaction in the Effect of Work and Family Conflict on Teachers’ Satisfaction with Life

Öz

Bu çalışmada öğretmenlerin algıladıkları
iş ve aile çatışması (bağımsız değişken) ile iş doyumunun (aracı değişken)
yaşam doyumu (bağımlı değişken) üzerindeki ayrı ayrı ve birlikte (doğrudan ve
dolaylı) etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır. İş ve aile çatışması kendi
içinde aileye bağlı nedenlerin iş yaşamını olumsuz etkilemesi sonucu ortaya
çıkan “aile-iş çatışması” ve işten kaynaklı nedenlerin aile yaşamını olumsuz
etkilemesine bağlı gelişen “iş-aile çatışması” bileşenlerinden meydana gelen
iki boyutlu bir kavramdır. Araştırma Antalya İli Muratpaşa İlçesi’nde görev
yapmakta olan ilkokul ve ortaokul öğretmenlerini kapsamaktadır. Bu amaçla 330
öğretmenden veri toplanmıştır. Araştırma kapsamında veri elde etmek için Yaşam
Doyum Ölçeği, İş Doyumu Ölçeği ve İş-Aile Çatışması Ölçeği olmak üzere üç
farklı veri toplama aracı kullanılmıştır. Bu çalışmanın amacı olan bağımsız
değişken ile aracı değişkenin bağımlı değişken üzerindeki doğrudan ve dolaylı
etkilerinin belirlenebilmesi için oluşturulan teorik modeli test etmek için bir
yapısal eşitlik modellemesi kurularak yol analizi oluşturulmuştur. Araştırma
kapsamında elde edilen veriler, iş-aile çatışması boyutunun yaşam doyumu
üzerinde; aile-iş çatışması boyutunun da iş doyumu üzerinde doğrudan bir
etkisinin olmadığını göstermektedir. İş-aile çatışması iş doyumunu negatif
yönde ve doğrudan yordamakta bu etki de yaşam doyumunu yordayabilmektedir.
Başka bir deyişle iş-aile çatışmasının yaşam doyumu üzerindeki etkisinde iş doyumunun
aracılık rolü vardır.

Anahtar Kelimeler

İş ve aile çatışması, iş doyumu, yaşam doyumu

Kaynakça

• Adams, G. A., King, L. A. & King, D. W. (1996). Relationships of job and family involvement, family social support, and work-family conflict with job and life satisfaction. Journal of Applied Psychology, 81(4), 411-420.
• Amstad, F.T., Meier, L.L., Fasel, U., Elfering, A. & Semmer, N.K. (2011). A meta-analysis of work–family conflict and various outcomes with a special emphasis on cross-domain versus matching-domain relations. Journal of Occupational Health Psychology, 16 (2), 15-169.
• Arslan, M. (2012). İş-aile ve aile-iş çatışmalarının kadın çalışanların iş doyumları üzerindeki etkisi. Bilim ve Toplum, 2(3), 99-114.
• Aşan, Ö. ve Erenler, E. (2008). İş tatmini ve yaşam tatmini ilişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2). 203-216.
• Avşaroğlu, S., Deniz, M.E. ve Kahraman, A. (2005). Teknik öğretmenlerde yaşam doyumu iş doyumu ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 115-129.
• Aycan, Z. (2008). Cross-cultural perspectives to work-family conflict. In K.Korabik & D. Lero (Ed.). Handbook of Work-Family conflict (pp. 359-371). London: Cambridge University Press.
• Aycan, Z. (2016). Work-family conflic, (Çevrim-içi: http://zeynepaycan.net/doc/p6.pdf.) Erişim tarihi: 10/01/2016
• Aycan, Z., Eskin, M. ve Yavuz S. (2007). Hayat Dengesi iş aile ve özel hayatı dengeleme sanatı. İzmir: Sistem Yayıncılık.
• Balcı, A.(2004). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem teknik ve ilkeler. Ankara: PegemA Yayımcılık.
• Barutcugil, İ. (2004). Stratejik insan kaynakları yönetimi. İstanbul: Kariyer Yayıncılık.
• Başaran, İ.E. (2000). Örgütsel davranış insanın üretim gücü. Ankara: Feryal Matbaası.
• Bruck, C.S, Allen, T.D & Spector, P.E. (2002). The Relation between work–family conflict and job satisfaction: a finer-grained analysis. Journal of Vocational Behavior 60, 336–353.
• Byron, K. (2005). A meta-analytic review of work–family conflict and its antecedents. Journal of Vocational Behavior, 67, 69-198.
• Cortese, C.G., Colombo, L. & Ghislieri, C.(2010). Determinants of nurses job satisfaction: the role of work–family conflict, job demand, emotional charge and social support. Journal of Nursing Management, 18, 35–43.
• Cynthia A. B., Clay, D. & Ankenmann, R. D. (2000). The relationship of workaholism with work life conflict, life satisfaction, and purpose in life, Journal of Counseling Psychology, 47(4), 469-477.
• Çelik, K. (2013). The effect of role ambiguity and role conflict on performance of vice principals: the mediating role of burnout. Eurasian Journal of Educalional Research, 51, 195-214.
• Çevik, N.K ve Korkmaz, O. (2014). Türkiye’de yaşam doyumu ve iş doyumu arasındaki ilişkinin iki değişkenli sıralı probit model analizi, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(1), 126-145.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve LISREL uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Diener, E. (1999). Subjective well-being: three decades of progress. Psychological Bulletin, 125(2), 276-302.
• Dikmen, A.A. (1995). Kamu çalışanlarında iş doyumu ve yaşam doyumu. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dursun, S. ve İştar, E., (2014). Kadın çalışanların yaşamış oldukları iş aile yaşamı çatışmasının iş ve yaşam doyumu üzerine etkisi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(3), 127-137.
• Efeoğlu, E.İ. (2006). İş-aile yaşam çatışmasının iş stresi, iş doyumu ve örgütsel bağlılık üzerindeki etkileri: ilaç sektöründe bir araştırma. Yayınlanmamış doktora tezi. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Efeoğlu, İ.E. ve Özgen, H. (2007). İş-aile yaşam çatışmasının iş stresi, iş doyumu ve örgütsel bağlılık üzerindeki etkileri: ilaç sektöründe bir araştırma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 237-254.
• Grandey, A.A, Cordeiro, B.L. & Crouter, A.C. (2005). A longitudinal and multi-source test of the work–family conflict and job satisfaction relationship. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 78, 305–323.
• Greenberg, J. & Baron, R., A. (2000). Behavior in organizations. New Jersey: Prentice Hall.
• Haybron, D. (2007). Life satisfaction ethical reflection and the Science of happiness. Journal of Happiness Studies, 8(1), 99-138.
• Kline, R.B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (3rd ed.). New York: Guilford Press.
• Koffka, K. (1935). Principles of gestalt psychology. London: Lund Humphries.
• Kossek, E.E. & Ozeki, C. (1998). Work-family conflict, policies, and the job-life satisfaction relationship: a review and directions for organizational behavior-human resources research. Journal of Applied Psychology, 83(2), 139-149.
• Kök, S.B. (2006). İş tatmini ve örgütsel bağlılığın incelenmesine yönelik bir araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20(1), 291-317.
• Mustafayeva, L. (2013). İş-aile çatışmalarının hayat memnuniyeti üzerindeki etkisi: Türkiye ve İngiltere’deki akademisyenlerin karşılaştırılması. Yayınlanmamış doktora tezi. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Netemeyer, R.G., Boles, J.S. & McMurrian, R. (1996). Development and validation of work-family conflict and family-work conflict scales. Journal of Applied Psychology, 81, 400-409.
• Özdevecioğlu, M. ve Doruk, N. (2009). Organizasyonlarda iş-aile ve aile-iş çatışmalarının çalışanların iş ve yaşam tatminleri üzerindeki etkisi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 69-99.
• Özdevecioğlu, M., ve Doruk, N. Ç. (2009). Organizasyonlarda iş-aile ve aile iş çatışmalarının çalışanların iş ve yaşam tatminleri üzerindeki etkisi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33, 69-99.
• Özer, G. ve Günlük, M. (2010). Örgütsel adaletin muhasebecilerin iş memnuniyeti ve işten ayrılma eğilimine etkisi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 459-485.
• Özer, M. ve Karabulut, Ö. (2003). Yaşlılarda yaşam doyumu, Turkish Journal of Geriatrics, 6(2), 72-86.
• Özkul, R. (2014). Ortaokul öğretmenlerinde iş-aile çatışması ve yaşam doyum düzeyleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Perrewe, P. L., Hochwarter, W. A. & Kiewitz, C. (1999). Value attainment: an explanation for the negative effects of work-family conflict on job and life satisfaction, Journal of Occupational Health Psychology, 4 (4), 318-326.
• Robbins, S.P. ve Judge, T.A. (2012). Örgütsel davranış. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Rode, J. (2004). Job satisfaction and life satisfaction revisited: A longitudinal test of an integrated model. Human Relations, 57(9), 1205–1230.
• Rupert, P. A., Stevanovic, P., Hartman, E.R.T., Bryant, F. B. & Miller A. (2012). Predicting work–family conflict and life satisfaction among professional psychologists. Professional Psychology: Research and Practice , 43 (4), 341–348.
• Senge, P. (2002). Beşinci disiplin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Serinkan, C. & Bardakçı, A. (2007). Pamukkale Üniversitesi’nde çalışan öğretim elemanlarının iş tatminlerine ilişkin bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Karaman İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12, 152-163.
• Spector, P. E. (1997). Job satisfaction: Application, assessment, causes, and consequences. Bevely Hills, CA: Sage
• Sümer, N. (2000). Yapısal eşitlik modelleri. Türk Psikoloji Yazıları, 3(6), 49-74.
• Tabachnick, B. & Fidel, L.S. (2013). Using multivariate statistics (sixth edition). MA: Allyn&Bacon Inc.
• Tanrıöğen, A. & İşcan, S. (2016). The job satisfaction of instructors teaching at school of foreign languages. International Journal of Liberal Arts and Social Science, 4(6), 1-12.
• Turgut, H. ve Mert, İ. S. (2014). Çalışanların iş doyumlarının yaşam doyumları üzerindeki etkisi: kamu ve özel sektörde bir alan araştırması. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(4), 77-91.
• Turunç, Ö. ve Çelik, M. (2010). Çalışanların algıladıkları örgütsel destek ve iş stresinin örgütsel özdeşleşme ve iş performansına etkisi. Yönetim ve Ekonomi, 17(2), 183-206.
• Turunç, Ö. ve Erkuş, A. (2011). İş-aile yaşam çatışmasının iş tatmini ve örgütsel bağlılık üzerine etkileri: iş stresinin aracılık rolü, SÜİİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 19, 415-440.
• Uyguç, N., Arbak, Y., Duygulu, E. ve Çıraklar, N.H. (1998). İş ve yaşam doyumu arasındaki ilişkinin üç temel varsayım altında incelenmesi. D.E.Ü.İ.İ.B.F.Dergisi, 13(2), 193-204.
• Ünal, S., Karlıdağ, R. ve Yoloğlu, S. (2001). Hekimlerde tükenmişlik ve iş doyumu düzeylerinin yaşam doyumu düzeyleri ile ilişkisi. Klinik Psikiyatri, 4, 113-118.
• Yetim, Ü. (1991). Kişisel projelerin organizasyonu ve örüntüsü açısından yaşam doyumu. Yayınlanmamış doktora tezi. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yıldırım, D. & Aycan, Z. (2007). Nurses’ work demands and work–family conflict: a questionnaire survey. International Journal of Nursing Studies, 45(9), 1366-1378.