Disiplinler Arası Fen Öğretiminin 7. Sınıf Öğrencilerinin Sürdürülebilir Kalkınma Konusundaki Gelişimlerine Etkisi

Yıl 2019, Cilt: 34 Sayı: 2, 324 - 357, 30.04.2019

Ayşe Aytar , Tuncay Özsevgeç

Öz

Birleşmiş Milletler tarafından, sürdürülebilir kalkınma için 2030 yılına kadar ulaşılması istenen yoksulluk, eşitsizlik ve iklim değişikliği gibi farklı konularda toplam 17 küresel hedef belirlenmiştir. Bu hedeflerin dördüncüsü olarak nitelikli eğitim başlığı altında ele alınan sürdürülebilir kalkınmaya yönelik verilecek eğitimin, küçük yaşlarda başlatılarak, öğrencilerin sürdürülebilir kalkınma konusundaki bilgi ve becerileri kazanmaları gerekmektedir. Bu noktadan hareketle çalışmanın amacı, 7. sınıf öğrencilerinin disiplinler arası yaklaşımla geliştirilen sürdürülebilir kalkınma eğitimine yönelik kavramsal ve uygulamaya dönük gelişimlerinin Fen ve Teknoloji dersi merkezli olarak Sosyal Bilgiler, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi ve Türkçe dersleri ile birlikte değerlendirilmesidir. Karma metodolojisine göre yürütülen çalışmaya, 7. sınıfta öğrenim gören 199 öğrenci katılmıştır. Çalışmanın verileri; doküman incelemesi, anketler, yarı yapılandırılmış mülakatlar ve gözlemler aracılığıyla toplanmıştır. Doküman analizi, doküman incelemesi aşamalarına göre yapılırken, anketler ve yarı yapılandırılmış mülakatlardan elde edilen veriler, içerik ve frekans analizine tabi tutulmuştur. Yapılan uygulama, öğrencilerin biyolojik çeşitlilik, toprak kirliliği, açlık, yenilenebilir-yenilenemez enerji kaynakları ile geri dönüşüm konularındaki kavramsal anlamalarında olumlu yönde bir değişiklik meydana getirmiştir. Ayrıca çalışmada, öğrencilerin sürdürülebilir kalkınma konusunu Fen ve Teknoloji, Sosyal Bilgiler ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersleri ile ilişkilendirdikleri fakat Türkçe dersi ile ilişkilendiremedikleri görülmüştür. Bu doğrultuda sürdürülebilir kalkınma için eğitimin disiplinler arası bir yaklaşım içinde çevre, sosyal, ekonomi ve kültür boyutlarını kapsayacak şekilde bütüncül olarak ele alınması, Türkçe dersine ait kazanımların daha somut ifade edilmesi ve bu dersten alınan kazanım sayısının artırılması önerilerinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

fen ve teknoloji eğitimi, sürdürülebilir kalkınma, 7. sınıf öğrencileri, disiplinler arası yaklaşım

The Effect of Interdisciplinary Science Education on Sustainable Development of 7th Grade Students

Öz

A total of 17 global targets related with various topics such as poverty, inequality, climate changes are defined to be achieved by United Nations for sustainable development up to 2030. As the fourth one of these targets, education for sustainable development which is discussed under the quality of education should be started at an early age and students should acquire knowledge and skills on sustainable development. The purpose of this study was to evaluate the 7th grade students’ development on education for sustainable development as a result of employing an interdisciplinary approach based on Science and Technology Course by considering Social Science, Religious Culture and Moral Knowledge and Turkish courses. The sample of the study which used a mixed method research methodology consisted of 199 7th grade students. The data were collected through document review, surveys, semi-structured interviews and observations. While the document analysis was done according to the document review process, surveys, semi-structured interviews and observations were exposed to content and frequency analysis. It was found that the students’ conceptual understandings were positively changed related to the topics of biodiversity, soil pollution, hunger, renewable-nonrenewable energy sources and recycling. Furthermore, it was found that students relate sustainable development topic to Science and Technology, Social Science, Religious Culture and Moral Knowledge Courses but could not relate to Turkish course. As a result of the findings, it was recommended that a holistic approach should be followed including environmental, social, economic and cultural aspects in the education for sustainable development, educational objectives related to Turkish course should be expressed more perceptibly and the number of educational objectives related with Turkish course should be increased.

Anahtar Kelimeler

science and technology education, sustainable development, 7th grade students, interdisciplinary approach

Kaynakça

• Abrahao, J., Baraldi, M., Belsky, E.S., Birch, E. L., Costanza, R. Engelman, R. et al. (2012). Dünyanın durumu 2012: Sürdürülebilir refaha doğru. (A. Başcı, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Adamson, R., Alperovitz, G., Arnow, O., Chritian, D., Collins, D. E., Costanza, R. vd. (2014). Dünyanın durumu 2013: Sürdürülebilirlik hala mümkün mü. (C. Ulutaş Ekiz ve Ç. Ekiz, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akgül, U. (2010). Sürdürülebilir kalkınma: Uygulamalı antropolojinin eylem alanı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, 24, 133-164.
• Alagöz, M. (2004). Sürdürülebilir kalkınmanın paradigması. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 8, 1-23.
• Alkış, S. (2007). Coğrafya eğitiminde yükselen paradigma: Sürdürülebilir bir dünya. Marmara Coğrafya Dergisi, 15, 55-64.
• Aydoğan, A. (2010). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin sürdürülebilir kalkınma konusuyla ilgili kazanımların öğretimine ilişkin görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi, Niğde.
• Aytar, A. (2016). Disiplinler arası fen öğretiminin 7.sınıf öğrencilerinin sürdürülebilir kalkınma konusundaki gelişimlerine etkisi. Yayım¬lanmamış doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Barlas, N. (2013). Küresel krizlerden sürdürülebilir topluma çağımızın çevre sorunları (1. Baskı). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Baykal, H. ve Baykal, T. (2008). Küreselleşen dünyada çevre sorunları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (9), 1-17.
• Benzer, E., Karadeniz Bayrak, B., Dilek Eren, C. ve Gürdal, A. (2014). İlköğretim öğrencilerinin enerji ve enerji kaynaklarıyla ilgili bilgi ve görüşleri: Eski ve yeni öğretim programlarının karşılaştırılmasıyla. The Journal of Academic Social Science Studies, 25 (1), 285-298.
• Black, R. E., Lindsay, H. A. Zulfiqar A. B., Laura, E. C., Mercedes, D. O., Majid, E. et al. (2008). Maternal and child undernutrition: Global and regional exposures and health consequences. (The lancet 371, No. 9608), 243-60.
• Brundiers, K., Wiek, A. & Redman, C. L. (2010). Real-world learning opportunities in sustainability: From classroom into the real world. International Journal of Sustainability in Higher Education, 11 (4), 308-324.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri (14. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Callenbach, E. (2012). Ekoloji cep rehberi. (E. Özkan, Çev.). (4. Baskı). İstanbul: Sinek Sekiz Yayınevi.
• Colucci-Gray, L., Perazzone, A., Dodman, M. & Camino, E. (2013). Science education for sustainability, epistemological reflections and educational practices: From natural sciences to trans-disciplinarity. Cultural Studies of Science Education, 8 (1), 127-183.
• Corney, G. & Reid, A. (2007). Student teachers’ learning about subject matter and pedagogy in education for sustainable development. Environmental Education Research, 13 (1), 33-54.
• Creswell, J. W. & Plano Clark, V. L. (2011). Designing and conducting mixed methods research (2nd ed.). USA: Sage Publications.
• Çanka Kılıç, F. (2011). Biyogaz, önemi, genel durumu ve Türkiye’deki yeri. Mühendis ve Makine, 52 (617), 94-106
• Çanka Kılıç, F. (2011). Türkiye’deki yenilenebilir enerjilerde mevcut durum ve teşviklerindeki son gelişmeler. Mühendis ve Makine, 52 (614), 103-115.
• Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı (ÇEVKO). (2016). [Çevrim-içi: http://www.cevko.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=272&Itemid=254], Erişim tarihi: 12.01.2016.
• Çevre ve Orman Bakanlığı. (2010). Rio sözleşmeler kapsamında Türkiye’nin ulusal kapasitesinin değerlendirilmedi projesi bilgilendirme kitapçığı. Ankara.
• Demirayak, F. (2002). Biyolojik çeşitlilik–doğa koruma ve sürdürülebilir kalkınma. Vizyon 2023 Projesi Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Paneli. TUBİTAK, Ankara.
• Demirel, M. & Coşkun, Y. D. (2010). Case study on ınterdisciplinary teaching approach supported by project based learning. The International Journal of Research in Teacher Education, 2 (3), 28-53.
• Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD). (2012). OECD Environmental outlook to 2050. The consequences of inaction. OECD Publishing.
• Engin, H. (2010). Coğrafya eğitiminde sürdürülebilir kalkınma, sürdürülebilirlik eğitimi ve çevre eğitimi konularının kazandırılması. Yayım¬lanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Ergin, İ. (2006). Fizik eğitiminde 5e modelinin öğrencilerin akademik başarısına, tutumuna ve hatırlama düzeyine etkisine bir örnek: “İki boyutta atış hareketi”. Yayım¬lanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Erkal, S., Şafak, Ş. ve Yertutan, C. (2011). Sürdürülebilir kalkınma ve çevre bilincinin oluşturulmasında ailenin rolü. Sosyoekonomi, 14 (14), 146-157.
• Erkuş, A. (2006). Sınıf öğretmenleri için ölçme ve değerlendirme kavramlar ve uygulamalar. Ankara: Ekinoks Yayınevi.
• FAO, IFAD & WFP. (2015). State of food insecurity in the world 2015 in brief. Meeting the 2015 international hunger targets: Taking stock of uneven progress. [Çevrim-içi: http://www.fao.org/3/a-i4671e.pdf], Erişim tarihi: 26.01.2016.
• FAO (2013). The state of food insecurity in the World. [Çevrim-içi: http://www.fao.org/docrep/ 018/i3434e/i3434e.pdf], Erişim tarihi: 23.05.2016.
• Gladwin, T. N., Kennelly, J. J. & Krause, T. S. (1995). Shifting paradigms for sustainable development: Implıcatıons for management theory and research. Academy of Management Review, 20 (4), 874-907.
• Hamarat, B., Güler, O., Duran, E., Gümüş, M. ve Tufan, E. (2014). Çevresel tehdit, çevresel bilinç ve çevresel tutum, çevre odaklı davranışı etkiler mi? Çanakkale sivil toplum kuruluşları örneği. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2), 26-56.
• Harris, J. M. (2000). Basic principles of sustainable development. Global Development and Environment Institute Working Paper: 00-04, (s. 1-24). USA: Tufts University.
• Hoffman, M., Hilton-Taylor, C., Angulo, A., Böhm, M., Brooks, T. M., Butchart, S. H. M. et al. (2010). The impact of conservation on the status of the world’s vertebrates. Science, 330 (6010), 1503-1509.
• Holbrook, J. (2009). Meeting challenges to sustainable development through science and technology education. Science Education International, 20 (1/2), 44-59.
• Holmberg, J. & Sandbrook, R. (1992). “Sustainable development: What is to be done?” In: J. Holmberg. (Ed.). Making development sustainable: Redefining institutions, policy, and economics, (pp. 19-38). Washington, DC: Island Press.
• Metin, M. (2014). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. M. Metin (Ed.), Nicel Veri Toplama Araçları içinde (161-214). Ankara: Pegem Akademi.
• Hotinli, G., Eralp, S. S., Güder, N., Akpınar, P. ve Öztürk, A. E. (2012). Birinci Sürdürülebilir Kalkınma için Eğitim Konferansı Ön Raporu. Bölgesel Çevre Merkezi (REC), Ankara.
• Huang, C. C, Chuang, H. F. & Chen, S. Y. (2016). Corporate memory: Design to better reduce, reuse and recycle. Computers & Industrial Engineering, 91, 48-65.
• Inhelder B. & Piaget, J. (1958). The growth of logical thinking from childhood to adolescence: An essay on the construction of formal operational structures. A. Parsons, S. Milgram (Ed.) New York: Basic Books.
• International Union Conservation of Nature (IUCN). (2015). The IUCN red list of threatened species. [Available online at: http://www.iucnredlist.org/], Retrieved on January 7, 2016.
• Jabareen, Y. (2011). Teaching sustainability: A multidisciplinary approach. Creative Education, 2 (4), 388-392.
• Kalmış, H., Eskin, İ. ve Gümüş, F. (2006). İşletmelerde mali bilgi üretilmesinin önemi ve etik. Mali Çözüm Dergisi, (75), 141-160.
• Kanatlı, F. ve Çekici, Y. E. (2013). Türkçe öğretiminde disiplinler arası olanaklar. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (2), 223-234.
• Kanlı, U. ve Yağbasan, R. (2008). 7E modeli merkezli laboratuvar yaklaşımının öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini geliştirmedeki yeterliliği. GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28 (1), 91-125.
• Kaya, D., Eyidoğan, M., Demirer, G. N., Zorba, S. ve Ertan Zorba, H. (2011). Sürdürülebilirlik ve çevre dostu hayvancılık işletmeciliği: Hayvansal atıklardan biyoenerji ve biyoürün eldesi. Mühendis ve Makine, 52 (622), 73-79.
• Kaya, M. F. ve Tomal, N. (2011). Sosyal bilgiler dersi öğretim programının sürdürülebilir kalkınma eğitimi açısından incelenmesi. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 49-65.
• Kaya, N., Çobanoğlu, M. T. ve Artvinli, E. (2010). Sürdürülebilir kalkınma için Türkiye’de ve Dünyada çevre eğitimi çalışmaları. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÜCAUM) VI. Coğrafya Sempozyumu içinde (s. 407-418). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
• Kaypak, Ş. (2011). Küreselleşme sürecinde sürdürülebilir bir kalkınma için sürdürülebilir bir çevre. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 13 (20), 19-33.
• Kılıç, C. (2009). Küresel iklim değişikliği çerçevesinde sürdürülebilir kalkınma çabaları ve Türkiye. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 10 (2), 19-41.
• McKeown, R. (2002). The ESD Toolkit 2.0. Web-published document. Available online at: www.esdtoolkit.org], Retrieved on May 29, 2013.
• Mendel, M., Puchowska, M., Zielka, S., Sagan, I., Dymnicka, M., Rozmarynowska, K. et al. (2008). Education for change: A handbook for teaching and learning sustainable development. Gitte Jutvik (Ed.) Sweden.
• Metin, M. (2014). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. M. Metin (Ed.), Nicel Veri Toplama Araçları içinde (161-214). Ankara: Pegem Akademi.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). California: SAGE Publications.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2013). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmen kılavuz kitabı, 7. sınıf. İstanbul: Biltur Basım Yayın.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2013). İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmen kılavuz kitabı, 8. sınıf. Ankara: İlke Basım Yayın.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2013). İlkokullar ve ortaokullar Fen Bilimleri dersi öğretim programı 3-4-5-6-7-8. sınıflar. Ankara.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2013). İlköğretim fen ve teknoloji öğretmen kılavuz kitabı 7. sınıf. Ankara: Sözcü Yayıncılık.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2013). İlköğretim fen ve teknoloji öğretmen kılavuz kitabı, 8. sınıf. Ankara: Altın Kitaplar.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2013). İlköğretim sosyal bilgiler öğretmen kılavuz kitabı 7. sınıf. Ankara: Anıttepe Yayıncılık
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2013). İlköğretim Türkçe öğretmen kılavuz kitabı, 7. sınıf. Ankara: Pasifik Yayınları.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2013). İlköğretim Türkçe öğretmen kılavuz kitabı, 8. sınıf. Ankara: Altın Kitaplar.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2017). İlkokullar ve ortaokullar Fen Bilimleri dersi öğretim programı 3-4-5-6-7-8. sınıflar. Ankara.
• Nair, S. M., Mohamed, A. R. & Marimuthu, N. (2013). Malaysian teacher trainees’ practices on science and the relevance of science education for sustainability. International Journal of Sustainability in Higher Education, 14 (1), 71-89.
• Nouh, M. (t.y). Sustainable development in a Muslim context. [Çevrim-içi: http://www.earthcharterinaction.org/invent/images/uploads/11%20Manuscrip_Muhammad.pdf], Erişim tarihi: 04.01.2016.
• Nuhoğlu, H. (2008). İlköğretim fen ve teknoloji dersinde sistem dinamiği yaklaşımının tutuma, başarıya ve farklı becerilere etkisinin araştırılması. Yayım¬lanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Özdemir, B. (2009). Küresel kirlenme, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve çevre vergileri. Maliye Dergisi, (156), 1-36.
• Özdemir, O. (2007). Yeni bir çevre eğitimi perspektifi: “Sürdürülebilir gelişme amaçlı eğitim”. Eğitim ve Bilim, 32 (145), 23-39.
• Özgenç, N. (2015). Sürdürülebilirlik temelinde yoksulluk kavramının yeniden yorumlanması: Yoksulluk düğümü. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi (35), 101-136.
• Özmehmet, E. (2008). Dünyada ve Türkiye’de sürdürülebilir kalkınma yaklaşımları. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 3 (12), 1853-1876.
• Özsevgeç, T. (2007). İlköğretim 5. sınıf kuvvet ve hareket ünitesine yönelik 5e öğretim modeline göre geliştirilen rehber materyallerin etkililiklerinin belirlenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Öztürk, M. ve Çetin, B. I. (2009). Dünyada ve Türkiye’de yoksulluk ve kadınlar. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 3 (11), 2661-2698.
• Öztürk Geren, N. ve Dökme İ. (2015). 5E öğrenme modeline dayalı etkinliklerin öğrencilerin bilimsel süreç becerileri ve akademik başarılarına etkisi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (1), 76-95.
• Parker, J. (2010). Competencies for interdisciplinarity in higher education. International Journal of Sustainability in Higher Education, 11 (4), 325-338.
• Pipe, J. (2013). Dünya enerji sorunları-rüzgar enerjisi güvenilir mi? (E. Bademci, Çev.). (1. Baskı). Ankara: TÜBİTAK Yayınları.
• Roberts, P. L. & Kellough, R. D. (2000). Guide for developing interdisciplinary thematic units (2nd ed.). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
• Saraçoğlu, N. (2010). Küresel iklim değişimi, biyoenerji ve enerji ormancılığı (1. Baskı). Ankara: Efil Yayınevi.
• Savageau, A. E. (2013). Let’s get personal: Making sustainability tangible to students. International Journal of Sustainability in Higher Education, 14 (1), 15-24.
• Seydioğulları, H. S. (2013). Sürdürülebilir kalkınma için yenilenebilir enerji. Planlama Dergisi, 23 (1), 19-23.
• Sezer, Ö. (2007). Küresel konferanslar ve çevre sorunları: Çevre kalkınma ve etik açısından eleştirel bir değerlendirme. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika çalışmaları kongresi (ICANAS 38) içinde (s. 761-780). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Spiropoulou, D., Antonakaki, T., Kontaxaki, S. & Bouras, S. (2007). Primary teachers’ literacy and attitudes on education for sustainable development. Journal of Science Education and Technology, 16 (5), 443-450.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve davranışsal ölçümlerde güvenirlik ve geçerlilik. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Tamkan, R. (2008). Türkiye’nin doğal zenginliklerinin sürdürülebilirliği ve ortaöğretim biyoloji öğretmenlerinde farkındalık. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Tanrıverdi, B. (2009). Sürdürülebilir çevre eğitimi açısından ilköğretim programlarının değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34 (151), 89-103.
• Teksöz, G., Şahin, E. ve Ertepınar, H. (2010). Çevre okuryazarlığı, öğretmen adayları ve sürdürülebilir bir gelecek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39, 307-320.
• Tıraş, H. H. (2012). Sürdürülebilir kalkınma ve çevre: Teorik bir inceleme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2 (2), 57-73.
• WCED. (1987). Report of the world commission on environment and development: Our common future. [Available online at http://www.un-documents.net/our-common-future.pdf) Retrieved on January 24, 2016.
• Yapıcı, M. (2003). Sürdürülebilir kalkınma ve eğitim. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (1), 223-229.
• Yangın, B., Celepoğlu, A. ve Türkyılmaz, F. (2013). İlköğretim 7. sınıf Türkçe dersi öğretmen kılavuz kitabı. Ankara: Pasifik Yayınları.
• Yıldırım, A. (1996). Disiplinler arası öğretim kavramı ve programlar açısından doğurduğu sonuçlar. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12, 89-94.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9.Genişletilmiş Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, M. (2012). Türkiye’nin enerji potansiyeli ve yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi açısından önemi. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 4 (2), 33-54.