ETİK KONUM ÖLÇEĞİ’NİN FAKTÖR ANALİTİK YAPISI: BANKA ÇALIŞANLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2017, Cilt: 35 Sayı: 4, 53 - 78, 29.12.2017

Utku Güğerçin , Ünal Ay

https://doi.org/10.17065/huniibf.372386

Cited By: 3

Öz

Araştırmanın amacı, Etik Konum Ölçeği’nin
Türkçe formunun faktör analitik yapısının incelenmesi ve ölçeğin yurtiçindeki
çalışmalarda kullanılabilir bir ölçüm aracı olup olmadığının belirlenmesidir.
Bu amaçla Adana’daki 574 banka çalışanından anket yöntemi ile veri elde
edilmiştir. Ankette, Etik Konum Ölçeği ile birlikte katılımcıların demografik
özelliklerine yönelik sorular yer almaktadır. Çalışma kapsamında ölçeğin
geçerliliği ve güvenilirliği incelenmiş, verilere açıklayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Analiz
sonuçları, alanyazındaki genel bulguların aksine, ölçeğin iki değil, üç boyutlu
bir yapı gösterdiğini ortaya koymuştur. Üçüncü boyut, yalan söylemeye
gösterilen toleransın gücünü ifade eden doğruluk olarak adlandırılmıştır. Söz
konusu bulgu, alanyazındaki sınırlı sayıdaki çalışma ile paralellik
göstermektedir. Bu çalışmaların ortak yönü; örneklemlerinin, düşük düzeyde
seküler toplumlara ait olmasıdır. Dolayısıyla ölçeğin algılanmasındaki
farklılığın, toplumların sekülerleşme düzeyinden kaynaklandığı söylenebilir. Bu
yorumdan hareketle yalan konusunun, çalışanların etik yaklaşımları içerisinde
ayrı bir yere sahip olduğu, dolayısıyla gerek teorisyenlerin gerekse
uygulayıcıların etik odaklı değerlendirmelerinde, yalan konusunu bağımsız olarak
ele almaları gerektiği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Etik konum ölçeği, etik konum kuramı, kişisel ahlak felsefeleri, etik durum, sekülerleşme

FACTOR ANALYTIC STRUCTURE OF ETHICS POSITION QUESTIONNAIRE: A STUDY ON THE BANK EMPLOYEES

Öz

The purpose of this study is
to examine the factor analytic structure of Ethics Position Questionnaire
Turkish Form and to determine whether the questionnaire is an applicable
measurement tool in Turkey. In accordance with this purpose, a survey form that
includes the questionnaire and demographic variables was administered to 574
bank employees in Adana. Next, reliability and validity of the questionnaire were
examined, exploratory and confirmatory factor analyses were performed. Contrary
to the general findings, the results indicated a three-factor structure rather
than two. The third factor, which is directly related with the level of
tolerance about lying, was veracity. This finding is similar with the results
of a limited number of studies, which have samples of low secularized
societies. Accordingly, it can be stated that secularization level of societies
may conduce to differences in the perception of the questionnaire. From this
viewpoint, it is put forth that lying is an independent sub-dimension in the
ethics position questionnaire. The study points out that in evaluating ethics,
lying should be considered separately by both theoreticians and practitioners.

Anahtar Kelimeler

Ethics position questionnaire, ethics position theory, personal moral philosophies, ethical ideology, secularism

Kaynakça

• Acılar, A., D. Yörük (2010), “Gender Differences in Computer Ethics among Business Administration Students”, Economics and Applied Informatics, 16(2), 13-18.
• Altunışık, R., R. Coşkun, S. Bayraktaroğlu, E. Yıldırım (2010), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri: SPSS Uygulamalı, Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
• Arslan, M. (2012), İş ve Meslek Ahlakı, 3. Baskı, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Aytaç, M., B. Öngen (2012), “Doğrulayıcı Faktör Analizi ile Yeni Çevresel Paradigma Ölçeğinin Yapı Geçerliliğinin İncelenmesi”, İstatistikçiler Dergisi, 5(1), 14-22.
• Ayyıldız, H., E. Cengiz (2006), “Pazarlama Modellerinin Testinde Kullanılabilecek Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) Üzerine Kavramsal Bir İnceleme”, Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), 63-84.
• Bakır, U. (2013), “Reklamda Cinsellik ve Tüketici: Bireysel Ahlaki İdeolojinin Reklamda Cinselliğin Kullanımına Yönelik Tutumlara Etkisi”, Erciyes İletişim Dergisi Akademia, 3(1), 14-30.
• Bass, K., T. Barnett, G. Brown (1998), “The Moral Philosophy of Sales Managers and Its Influence on Ethical Decision Making”, Journal of Personal Selling & Sales Management, 18(2), 1-17.
• Bayık, M.E., S. Gürbüz (2016), “Ölçek Uyarlamada Metodoloji Sorunu: Yönetim ve Örgüt Alanında Uyarlanan Ölçekler Üzerinden Bir Araştırma”, İş ve İnsan Dergisi, 3(1), 1-20.
• Becker, D.A., I. Ulstad. (2007), “Gender Differences in Student Ethics: Are Females Really More Ethical? Plagiary: Cross‐Disciplinary Studies in Plagiarism, Fabrication, and Falsification, 2(2), 77‐91.
• Bollen, K.A. (1998), “Structural Equation Models” In Armitage P., Colton, T. (Ed.), Encyclopedia of Biostatistics, (4363-4372), Chichester, United Kingdom: Wiley.
• Büyükyılmaz, O., S. Gürkan (2014), “Mesleki Tükenmişliğin Muhasebe Meslek Mensuplarının Etik Tutumları Üzerindeki Etkisi,” Mali Çözüm Dergisi, 24(124), 129-148.
• Caswell, S.V., T.E. Gould (2008), “Individual Moral Philosophies and Ethical Decision Making of Undergraduate Athletic Training Students and Educators”, Journal of Athletic Training, 43(2), 205-214.
• Cavana, R., B. Delahaye, U. Sekaran (2001), Applied Business Research: Qualitative and Quantitative Methods, Australia: John Wiley & Sons.
• Chou, C.P., P.M. Bentler (1995), “Estimates and Tests in Structural Equation Modeling” In Hoyle, R. H. (Ed.), Structural Equation Modelling: Concepts, Issues, and Applications (37–54), London, United Kingdom: Sage Publications Inc.
• Cole, B.C., D.L. Smith (1996), “Perceptions of Business Ethics: Students vs. Business People”, Journal of Business Ethics, 15(8), 889-896.
• Collins, J.W. (1994), “Is Business Ethics an Oxymoron?”, Business Horizons, 37(5), 1-8.
• Cornwell, B., C. Chi Cui, V. Mitchell, B. Schlegelmilch., A. Dzulkiflee, J. Chan (2005), “A Cross-cultural Study of the Role of Religion in Consumers' Ethical Positions”, International Marketing Review, 22(5), 531-546.
• Çetin, A., M. Şentürk, A. Alacalar (2015), “Mesleki İlgi Alanı ve Kişisel Ahlak Felsefesinin Girişimciliğe Yönelik Tutum ve Girişimcilik Niyetine Etkisi: Üniversite Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 23-55.
• Dalton, D., M. Ortegren (2011), “Gender Differences in Ethics Research: The Importance of Controlling for the Social Desirability Response Bias”, Journal of Business Ethics, 103(1), 73-93.
• Davis, M.A., M.G. Andersen, M.B. Curtis (2001), “Measuring Ethical Ideology in Business Ethics: A Critical Analysis of the Ethics Position Questionnaire”, Journal of Business Ethics, 32(1), 35-53.
• De George, R.T. (1989), “There is Ethics in Business Ethics; But There's More as Well”, Journal of Business Ethics, 8(5), 337-339.
• Eagly, A.H. (1987), “Reporting Sex Differences”, American Psychologist, 42(7), 756-757.
• Eisinga, R., M. Te Grotenhuis, B. Pelzer (2013), “The Reliability of a Two-Item Scale: Pearson, Cronbach, or Spearman-Brown?”, International Journal of Public Health, 58(4), 637-642. Ekin, M.G., S.H. Tezölmez (1999), “Business Ethics in Turkey: An Empirical Investigation with Special Emphasis on Gender”, Journal of Business Ethics, 18(1), 17-34.
• Ekiz, E.H., H. Araslı, G. Farivarsadri, Bavik (2008), “Algılanan Adalet Kavramı Perspektifinde Etkin Şikayet Yönetimi: KKTC Üniversiteleri Üzerine Bir Araştırma”, Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 43-57.
• Elçi, M. (2005), Örgütlerde Etik İklimin Personelin Vatandaşlık Davranışlarına Etkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gebze: Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ercan, M. (2015), 'Vosvosun' Oyunları, 3 Ekim, 2015, http://www.radikal.com.tr/yazarlar/metin-ercan/vosvosun-oyunlari-1444270, E.T.: 03.10.2015.
• Etter, S., J.J. Cramer, S. Finn (2006), “Origins of Academic Dishonesty: Ethical Orientations and Personality Factors Associated with Attitudes about Cheating with Information Technology”, Journal of Research on Technology in Education, 39(2), 133-155.
• Fernando, M., S. Dharmage, S. Almeida (2008), “Ethical Ideologies of Senior Australian Managers: An Empirical Study”, Journal of Business Ethics, 82(1), 145-155.
• Ferrell, O.C., J. Fraedrich, L. Ferrell (2014), Business Ethics: Ethical Decision Making and Cases, 9th edt, Stamford: Cengage Learning.
• Fleischman, G., S. Valentine (2003), “Professionals' Tax Liability Assessments and Ethical Evaluations in an Equitable Relief Innocent Spouse Case”, Journal of Business Ethics, 42(1), 27-44.
• Forsyth, D.R. (1980), “A Taxonomy of Ethical Ideologies”, Journal of Personality and Social Psychology, 39(1), 175-184.
• Forsyth, D.R., E.H. O’Boyle (2011), “Rules, Standards and Ethics: Relativism Predicts Cross-National Differences in the Codification of Moral Standards”, International Business Review, 20(3), 353-361.
• Forsyth, D.R., J.L. Nye, K. Kelley (1988), “Idealism, Relativism, and the Ethic of Caring”, The Journal of Psychology, 122(3), 243-248.
• Gerbing, D.W., J.C. Anderson (1988), “An Updated Paradigm for Scale Development Incorporating Unidimensionality and Its Assessment”, Journal of Marketing Research, 25 (2), 186-192.
• Ghadi, I., N.H. Alwi, K.A. Bakar, O. Talib (2012), “Construct Validity Examination of Critical Thinking Dispositions for Undergraduate Students in University Putra Malaysia”, Higher Education Studies, 2(2), 138-145.
• Gliem, J.A., R.R. Gliem (2003), “Calculating, Interpreting, and Reporting Cronbach’s Alpha Reliability Coefficient for Likert-type Scales”. In Paper Presented at the Midwest Research-to-Practice Conference in Adult, Continuing, and Community Education, 82-88, Ohio State University: Columbus Press.
• Goodman, S.A., D.J. Svyantek (1999), “Person-Organization Fit and Contextual Performance: Do Shared Values Matter”, Journal of Vocational Behavior, 5(2), 254-275.
• Gorsuch, R.L. (1983), Factor Analysis (2nd ed.), Hillsdale, NJ: Erlbaum.
• Gökçe, A.T. (2014), “Öğretmenlerin Farklı Bilgi Uçurma Tercihlerinde Belirleyici Olan Değer Yönelimleri”, Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 51-64.
• Hair, J.F., W.C. Black, B.J. Babin, R.E. Anderson, R.L. Tatham (2005), Multivariate Data Analysis, 6th ed., NJ: Pearson Prentice Hall.
• Hartikainen, O., S. Torstila (2004), “Job-Related Ethical Judgment in the Finance Profession”, Journal of Applied Finance, 14(1), 62–76.
• Henle, C., R. Giacalone, C.L. Jurkiewicz (2005), “The Rule of Ethical Ideology in the Workplace Deviance”, Journal of Business Ethics, 56(1), 219-230.
• Hoyle, R.H., A.T. Panter (1995), “Writing About Structural Equation Models” In Hoyle, R. H. (Ed.), Structural Equation Modelling: Concepts, Issues, and Applications, (158-176), London, United Kingdom: Sage Publications Inc.
• Hu, L.T., P.M. Bentler (1999), “Cutoff Criteria For Fit Indexes in Covariance Structure Analysis: Conventional Criteria versus New Alternatives”, Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55.
• Hunt, S.D., R.D. Sparkman Jr., J.B. Wilcox (1982), “The Pretest in Survey Research: Issues and Preliminary Findings”, Journal of Marketing Research, 19, 269-273.
• Johari, R.J., Z.M. Sanusi (2006), “The Effect of Knowledge, Effort and Ethical Orientation on Audit Judgement Performance”, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.460.2682&rep=rep1&type=pdf (E.T.:12.11.2015)
• Johari, R.J., Z.M. Sanusi, A.H. İsmail (2012), “Exploratory Factor Analysis of the Ethical Orientation Scale”, Asian Journal of Accounting and Governance, (3), 1-11.
• Johari, R.J., Z.M. Sanusi, R.A. Rahman, N. Omar (2013), “Ethical Orientation and Auditors’ Ethical Judgments: The Mediating Role of Moral Intensity”, Proceedings of the 6th International Conference of the Asian Academy of Applied Business (AAAB).
• Johnson, B., J.J. Stevens (2001), “Exploratory and Confirmatory Factor Analysis of the School Level Environment Questionnaire (SLEQ)”, Learning Environments Research, 4(3), 325-344.
• Kalaycı, Ş. (2009), SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Kuhn, T.S. (1970), The Structure of Scientific Revolutions, Chicago: Chicago University Press.
• Libby, B., V. Agnello. (2000), “Ethical Decision Making and the Law”, Journal of Business Ethics, 26(3), 223-232.
• Lynn, R. (1991), The Secret of the Miracle Economy, London: The Social Affairs Unit.
• Marsella, A.J., J. Dubanoski, W.C. Hamada, H. Morse (2000), “The Measurement of Personality Across Cultures Historical, Conceptual, and Methodological Issues and Considerations”, American Behavioral Scientist, 44(1), 41-62.
• Marques, P.A., J.A. Pereira (2009), “Ethical Ideology and Ethical Judgments in the Portuguese Accounting Profession”, Journal of Business Ethics, 86, 227-242.
• Mason, E. S., Mudrack, P. E. (1996), “Gender and Ethical Orientation: A Test of Gender and Occupational Socialization Theories, Journal of Business Ethics, 15(6), 599-604.
• McCabe, A.C., R. Ingram, M.C. Dato-On (2006), “The Business of Ethics and Gender”, Journal of Business Ethics, 64(2), 101-116.
• McHoskey, J.W. (1996), “Authoritarianism and Ethical Ideology”, The Journal of Social Psychology, 136, 709-717.
• Nakıboğlu, M.A.B. (2008), Hizmet İşletmelerindeki İlişkisel Pazarlama Uygulamalarının Müşteri Bağlılığı Üzerindeki Etkileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nayir, D.Z., C. Herzig (2012), “Value Orientations as Determinants of Preference For External and Anonymous Whistleblowing”, Journal of Business Ethics, 107(2), 197-213.
• Nunnally, J.C., I.H. Bernstein (1994), Psychometric Theory, 3rd Ed. New York: McGraw-Hill, Inc.
• O’Fallon, M.J., K.D. Butterfield (2005), “A Review of The Empirical Ethical Decision-Making Literature: 1996–2003”, Journal of Business Ethics, 59(4), 375-413.
• Oran, B. (2004), “Türk Dış Politikasının Teori ve Pratiği” B.Oran (Ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt I, 10. Baskı, (19-53), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özbek, V. (2012), Bireysel Belirleyicilerin Algılanan Etik Problem ve Etik Niyetler Üzerindeki Etkisi: Küçük İşletmelerde Bir Uygulama. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gebze: Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özbek, V., G. Özer, K. Aydın (2013), “İşletme Öğrencilerinin Dindarlık Düzeyleri ve Etik Niyetlerinin Pazarlama Etiği Bağlamında Değerlendirilmesi”, Business and Economics Research Journal, 4(3), 111-129.
• Özbek, V., G. Özer (2012), “Küçük İşletme Sahiplerinin Dindarlık Düzeyleri, Etik İdeolojileri ve Algıları Arasındaki İlişkiler”, Balıkesir University Journal of Social Sciences Institute, 15(27), 169-188.
• Özyer, K., Ö. Azizoğlu (2010), “Demografik Değişkenlerin Kişilerin Etik Tutumları Üzerindeki Etkileri”, AİBÜ-İİBF Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(2), 59-84.
• Pieper, A. (1999), Etiğe Giriş, Çev. Atayman,V., Sezer, G., İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Preble, J.F., A. Reichel (1988), “Attitudes Towards Business Ethics of Future Managers in the US and Israel”, Journal of Business Ethics, 941-949.
• Raubenheimer, J. (2004), “An Item Selection Procedure to Maximize Scale Reliability and Validity”, SA Journal of Industrial Psychology, 30(4), 59-64.
• Redfern, K., J. Crawford (2004), “An Empirical Investigation of the Ethics Position Questionnaire in the People’s Republic of China”, Journal of Business Ethics, 50(3), 199–210.
• Reidenbach, R.E., D.P. Robin (1988), “Some Initial Steps Toward Improving the Measurement of Ethical Evaluations of Marketing Activities”, Journal of Business Ethics, 7(11), 871-879.
• Ross, W.T., D.C. Robertson (2003), “A Typology of Situational Factors: Impact on Salesperson Decision-Making About Ethical Issues”, Journal of Business Ethics, 46(3), 213-234.
• Roxas, M.L., J.Y. Stoneback (2004), “The Importance of Gender across Cultures in Ethical Decision-Making”, Journal of Business Ethics, 50(2), 149-165.
• Ruegger, D., E.W. King (1992), “A Study of the Effect of Age and Gender upon Student Business Ethics”, Journal of Business Ethics, 11(3), 179-186.
• Sabir, M.S., J.J. Iqbal, K.U. Rehman, K.A. Shah, M. Yameen (2012), “Impact of Corporate Ethical Vaulues on Ethical Leadership and Employee Performance”, International Journal of Business and Social Science, 3(2), 163-171.
• Schwepker Jr, C.H., T.N. Ingram (1996), “Improving Sales Performance Through Ethics: The Relationship Between Salesperson Moral Judgment and Job Performance”, Journal of Business Ethics, 15(11), 1151-1160.
• Sharma, S., S. Mukherjee, A. Kumar, W.R. Dillon (2005), “A Simulation Study to İnvestigate the Use of Cutoff Values For Assessing Model Fit in Covariance Structure Models”, Journal of Business Research, 58(7), 935-943.
• Singhapakdi, A., S.J. Vitell, K.C. Rallapalli, K.L. Kraft (1996), “The Perceived Role of Ethics and Social Responsibility: A Scale Development”, Journal of Business Ethics, 15(4), 1131–1140.
• Singhapakdi, A., S.J. Vitell, G.R. Franke (1999), “Antecedents, Consequences, and Mediating Effects of Perceived Moral Intensity and Personal Moral Philosophies”, Journal of the Academy of Marketing Science, 27(1), 19-36.
• Şencan, H. (2005), Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Tansey, R., G. Brown, M.R. Hyman, L.E. Dawson Jr. (1994), “Personal Moral Philosophies and The Moral Judgments of Salespeople”, Journal of Personal Selling & Sales Management, 14(1), 59-75.
• Tınar, M.Y. (1999), Çalışma Psikolojisi, Necdet Bükey Yayınları, İzmir.
• Turnipseed, D.L. (2002), “Are Good Soldiers Good? Exploring the Link Between Organization Citizenship Behavior and Personal Ethics”, Journal of Business Research, 55(1), 1-15.
• Türkiye Bankalar Birliği (2015), Türkiye'de Bankacılık Sistemi Seçilmiş Göstergelerin İllere ve Bölgelere Göre Dağılımı 2014, Haziran 2015, Rapor Kodu : YT06, http://www.tbb.org.tr, E.T.: 02.07.2015.
• Van Dyne, L., J.W. Graham, R.M. Dienesch (1994), “Organizational Citizenship Behavior: Construct Redefinition, Measurement and Validation”, Academy of Management Journal, 37(4), 765-802.
• Wang, L.C., L. Calvano (2015), “Is Business Ethics Education Effective? An Analysis of Gender, Personal Ethical Perspectives, and Moral Judgment”, Journal of Business Ethics, 126(4), 591-602.
• Wilson, M.S. (2003), “Social Dominance and Ethical Ideology: The End Justifies the Means?”, The Journal of Social Psychology, 143(5), 549-558.
• Weeks, W.A., J. Nantel (1992), “Corporate Codes of Ethics and Sales Force Behavior: A Case Study”, Journal of Business Ethics, 11(10), 753-760.
• Yazıcı, A., S. Yazıcı (2010), “Etik Durum Ölçeği’nin Geçerlilik Ve Güvenirlik Çalışması”, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(4), 1001-1017.
• Yazıcıoğlu, Y., S. Erdoğan (2007), SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Detay Yayıncılık.
• Yong, A.G., S. Pearce (2013), “A Beginner’s Guide to Factor Analysis: Focusing on Exploratory Factor Analysis”, Tutorials in Quantitative Methods for Psychology, 9(2), 79-94.