Comparison of OECD Countries by TOPSIS Method in Terms of Lifestyle Determinants of Health

Yıl 2023, Cilt: 41 Sayı: 2, 229 - 250, 15.06.2023

Yasin Çilhoroz

https://doi.org/10.17065/huniibf.1108553

Cited By: 1

Öz

In the past, the most important health problem of societies was diseases caused by infections. However, since the beginning of the 20th century, these diseases have started to be replaced by preventable lifestyle-related diseases. Cardiovascular diseases in particular are at the forefront of these. The importance of lifestyle behaviors has begun to increase in order to combat these diseases. In this study, it was aimed to compare OECD countries in terms of lifestyle determinants of health. Smoking, alcohol use, physical activity and nutrition criteria were chosen as the lifestyle determinants of health. Data on the criteria were obtained from OECD, WHO, and OWID databases. The data covers the years 2013-2022. In this direction, TOPSIS method, one of the multi-criteria decision making methods, was used. Thus, the relative ranking of the countries according to the determined criteria was obtained. As a result of the analysis, it was found that the closest alternative to the positive ideal solution was Austria, the farthest alternative was Costa Rica, and Turkey was in the 30th place among 38 alternatives. Austria appears to be in a better position in terms of criteria. Thanks to this study, an objective ranking of OECD countries has been made. In addition, it is thought that this study will be a useful reference for future studies that will comparatively evaluate lifestyle determinants of health on both a country basis and an individual basis.

Anahtar Kelimeler

Health, Lifestyle, Multi-criteria decision making, TOPSIS, OECD

OECD ÜLKELERİNİN SAĞLIĞIN YAŞAM BİÇİMİ BELİRLEYİCİLERİ BAKIMINDAN TOPSIS YÖNTEMİYLE KARŞILAŞTIRILMASI

Öz

Geçmişte toplumların en önemli sağlık sorunu enfeksiyonlara bağlı ortaya çıkan hastalıklardı. Ancak, 20. yüzyılın başlarından itibaren bu hastalıkların yerini önlenebilir nitelikte yaşam biçimine bağlı gelişen hastalıklar almaya başlamıştır. Özellikle kardiyovasküler hastalıklar bunların başında gelmektedir. Bu hastalıklarla mücadele etmek için yaşam biçimi davranışlarının önemi artmaya başlamıştır. Bu anlamda, bu çalışmada OECD ülkelerinin sağlığın yaşam biçimi belirleyicileri bakımından karşılaştırılması amaçlanmıştır. Sağlığın yaşam biçimi belirleyicileri olarak sigara içme, alkol kullanma, fiziksel aktivite yapma ve beslenme kriterleri seçilmiştir. Kriterlere ilişkin veriler OECD, WHO ve OWID veri tabanlarından elde edilmiştir. Veriler 2013-2022 yıllarını kapsamaktadır. Bu doğrultuda çok kriterli karar verme yöntemlerinden TOPSIS yöntemi kullanılmıştır. Böylece ülkelerin belirlenen kriterlere göre göreli sıralaması elde edilmiştir. Gerçekleştirilen analiz sonucunda, pozitif ideal çözüme en yakın olan alternatifin Avusturya olduğu, en uzak alternatifin Kosta Rika olduğu ve Türkiye’nin 38 alternatif arasından 30. sırada olduğu bulunmuştur. Avusturya’nın kriterler bakımından daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Bu çalışma sayesinde OECD ülkelerinin objektif bir sıralaması yapılmıştır. Ayrıca, bu çalışmanın hem ülkeler temelinde hem de bireysel temelde sağlığın yaşam biçimi belirleyicilerinin karşılaştırmalı olarak değerlendirileceği gelecekteki çalışmalar için faydalı bir referans olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık, yaşam biçimi, çok kriterli karar verme, TOPSIS

Kaynakça

• Alderete, E., Livaudais-Toman, J., Kaplan, C., Gregorich, S. E., Mejía, R., & Pérez-Stable, E. J. (2020). Youth working in tobacco farming: Effects on smoking behavior and association with health status. BMC Public Health, 20(1), 1-9.
• Al-Raddadi, R., Bahijri, S. M., Jambi, H. A., Ferns, G., & Tuomilehto, J. (2019). The prevalence of obesity and overweight, associated demographic and lifestyle factors, and health status in the adult population of Jeddah, Saudi Arabia. Therapeutic Advances in Chronic Disease, 10, 2040622319878997.
• Arthur, R. S., Wang, T., Xue, X., Kamensky, V., & Rohan, T. E. (2020). Genetic factors, adherence to healthy lifestyle behavior, and risk of invasive breast cancer among women in the UK Biobank. JNCI: Journal of the National Cancer Institute, 112(9), 893-901.
• Ashton, L. M., Hutchesson, M. J., Rollo, M. E., Morgan, P. J., & Collins, C. E. (2014). A scoping review of risk behaviour interventions in young men. BMC Public Health, 14(1), 1-23.
• Baker, J. F., England, B. R., Mikuls, T. R., Hsu, J. Y., George, M. D., Pedro, S., & Michaud, K. (2020). Changes in alcohol use and associations with disease activity, health status, and mortality in rheumatoid arthritis. Arthritis Care & Research, 72(3), 301-308.
• Balderas, K. (2017). Social determinants of health. (Los Angeles County Department of Public Health). 7 Mart 2022 tarihinde http://www.countyhealthrankings.org/our-approach adresinden erişilmiştir.
• Bersvendsen, H. S., Haugnes, H. S., Fagerli, U. M., Fluge, Ø., Holte, H., Smeland, K. B., & Kiserud, C. E. (2019). Lifestyle behavior among lymphoma survivors after high-dose therapy with autologous hematopoietic stem cell transplantation, assessed by patient-reported outcomes. Acta Oncologica, 58(5), 690-699.
• Bloom, D. E., Chen, S., & McGovern, M. E. (2018). The economic burden of noncommunicable diseases and mental health conditions: Results for Costa Rica, Jamaica, and Peru. Revista Panamericana de Salud Pública, 42, e18.
• Breda, J., Allen, L. N., Tibet, B., Erguder, T., Karabulut, E., Yildirim, H. H., & Wickramasinghe, K. (2021). Estimating the impact of achieving Turkey's non-communicable disease policy targets: A macro-simulation modelling study. The Lancet Regional Health-Europe, 1, 100018.
• Demir Uslu, Y., Gedikli, E., & Aygün, S. (2021). Sağlık yönetimi lisans eğitimi alan öğrencilerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları üzerine bir araştırma. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(3), 398-404.
• Duran, Ü., Öğüt, S., Asgarpour, H., & Kunter, D. (2018). Sağlık çalışanlarında sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(3), 138-147.
• Dyer, J. S. (1990). Remarks on the Analytic Hierarchy Process. Management Science, 36(3), 249–258. doi:10.1287/mnsc.36.3.249.
• Dymova, L., Sevastjanov, P., & Tikhonenko, A. (2013). A direct interval extension of TOPSIS method. Expert Systems with Applications, 40(12), 4841-4847.
• EC [European Commission]. (2022). Luxembourg: Health and Wellbeing. 22 Mart 2022 tarihinde https://national-policies.eacea.ec.europa.eu/youthwiki/chapters/luxembourg/74-healthy-lifestyles-and-healthy-nutrition adresinden erişilmiştir.
• Elmadfa, I., & Freisling, H. (2005). Fat intake, Dietvariety and health promotion. In Diet diversification and health promotion (Vol. 57, pp. 1-10). Karger Publishers.
• Eraslan, S. (2015). A decision making method via TOPSIS on soft sets. Journal of New results in Science, 4(8), 57-70.
• García-Cascales, M. S., & Lamata, M. T. (2012). On rank reversal and TOPSIS method. Mathematical and Computer Modelling, 56(5-6), 123-132.
• Gomes, C. M., Favorito, L. A., Henriques, J. V. T., Canalini, A. F., Anzolch, K. M., Fernandes, R. D. C., & Bessa Jr, J. D. (2020). Impact of COVID-19 on clinical practice, income, health and lifestyle behavior of Brazilian urologists. International Brazilian Journal of Urology, 46, 1042-1071.
• Göçer, Ş., Mazıcıoğlu, M. M., Ulutabanca, R. Ö., Ünalan, D., Karaduman, M., & Tarhan, K. Ş. (2020). Assessment of healthy lifestyle behaviors in traveling seasonal agricultural workers. Public Health, 180, 149-153.
• Gömleksiz, M., Yakar, B., & Pirinçci, E. (2020). Tıp fakültesi öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve ilişkili faktörler. Dicle Tıp Dergisi, 47(2), 347-358.
• Gumus, E. C., & Gungormus, Z. (2020). Life satisfaction and healthy lifestyle behavior changes of the unıversity students who migrated from Syria to Turkey due to the war. International Journal of Caring Sciences, 13(2), 1162.
• Guo, Y. J. (2012). Comprehensive evaluation theory, methods and extensions. Science press.
• Huybrechts, I., Kliemann, N., Perol, O., Cattey-Javouhey, A., Benech, N., Maire, A., ... & Gunter, M. J. (2021). Feasibility study to assess the impact of a lifestyle intervention during colorectal cancer screening in France. Nutrients, 13(11), 3685.
• Hwang, CL., & Yoon, K. (1981). Multiple attribute decision making–methods and applications. Springer.
• Karaca, T., & Aslan, S. (2019). Hemşirelik öğrencilerinin sağlık durumu algılarının ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının belirlenmesi. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (4), 734-739.
• Kasar, K. S., & Akyol, A. (2019). Hemşirelik öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının obezite önyargı düzeyine etkisi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 16(2), 79-86.
• Kaya, S., Koca, G. Ş., Kartal, N., Çilhoroz, Y., & Akturan, S. (2021). Genel Cerrahi Polikliniğine Başvuran Hastaların Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 351-367.
• Kılıç, D. (2014). Sigara tüketiminin panel veri analizi: İngiltere için bir uygulama. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 128-142.
• Kilani, H. A., Bataineh, M. A. F., Al-Nawayseh, A., Atiyat, K., Obeid, O., Abu-Hilal, M. M., & Kilani, A. (2020). Healthy lifestyle behaviors are major predictors of mental wellbeing during COVID-19 pandemic confinement: A study on adult Arabs in higher educational institutions. Plos One, 15(12), e0243524.
• Kolaç, N., Balcı, A. S., Şişman, F. N., Ataçer, B. E., & Dinçer, S. (2018). Fabrika çalışanlarında sağlıklı yaşam biçimi davranışı ve sağlık algısı. Bakırköy Tıp Dergisi, 14(3), 267-274.
• Kontsevaya, A., Farrington, J., Balcılar, M., & Ergüder, T. (2018). Prevention and control of noncommunicable diseases in Turkey: The case for investment (No. WHO/EURO: 2018-3291-43050-60248). World Health Organization. Regional Office for Europe.
• Kriska, A., El Ghormli, L., Copeland, K. C., Higgins, J., Ievers‐Landis, C. E., Levitt Katz, L. E., & TODAY Study Group. (2018). Impact of lifestyle behavior change on glycemic control in youth with type 2 diabetes. Pediatric diabetes, 19(1), 36-44.
• Kumar, K. (2017). Importance of Healthy Life Style in Healthy living. JOJ Pub Health, 2(5), 1-3. Doi: 10.19080/ JOJPH.2017.02.555596.
• Li, C., & Sun, J. (2022). The impact of current smoking, regular drinking, and physical inactivity on health care-seeking behavior in China. BMC Health Services Research, 22(1), 1-8.
• Liu, W., Li, Q., & Zhao, J. (2018). Application on floor water inrush evaluation based on AHP variation coefficient method with GIS. Geotechnical and Geological Engineering, 36(5), 2799-2808.
• Mosnik, L. (2007). SOPAAL-Feasibility Study on socio-economic parameters to support a national implementation of AAL in Austria. MST NEWS, 6, 8.
• OECD [The Organisation for Economic Co-operation and Development]. (2022). Who We Are?. 4 Mart 2022 tarihinde https://www.oecd.org/about/ adresinden erişilmiştir.
• OECD/European Observatory on Health Systems and Policies. (2017). Luxembourg: Country Health Profile 2017. State of Health in the EU, OECD Publishing, Paris/European Observatory on Health Systems and Policies. 20 Mart 2022 tarihinde http://dx.doi.org/10.1787/9789264283480-en adresinden erişilmiştir.
• OECD/European Observatory on Health Systems and Policies. (2021). France: Country Health Profile 2021. State of Health in the EU, OECD Publishing, Paris/European Observatory on Health Systems and Policies. 20 Mart 2022 tarihinde https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/7d668926-en.pdf? expires=1685606581&id=id&accname=guest&checksum=5001C1C599A1A4A6AB3A2C34F0B27529 adresinden erişilmiştir.
• Özenoğlu, A., Yalnız, T., & Uzdil, Z. (2018). Sağlık eğitiminin beslenme alışkanlıkları ve sağlıklı yaşam biçimi davranışları üzerine etkisi. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, (3), 234-242.
• Rezaei, J. (2015). Best-worst multi-criteria decision-making method. Omega, 53, 49-57.
• Rinner, C., & Taranu, J. P. (2006). Map‐based exploratory evaluation of non‐medical determinants of population health. Transactions in GIS, 10(4), 633-649.
• Roth GA, Abate D, Abate KH, Abay SM, Abbafati C, Abbasi N, Abbastabar H, AbdAllah F, Abdela J, Abdelalim A, Abdollahpour I. (2018). Global, regional, and national agesex-specific mortality for 282 causes of death in 195 countries and territories, 19802017: A systematic analysis for the global burden of disease study 2017. Lancet North Am Ed., 392(10159): 1736–88 Saaty, T. (1980). The analytic hierarchy process. McGraw Hill.
• Saaty, T. (2000). The analytic hierarchy and analytic network processes, Ankara: MCDM XV-th International Conference, 1-5.
• SB. (Sağlık Bakanlığı). (2019). Türkiye beslenme ve sağlık araştırması. Sağlık Bakanlığı Yayınları.
• Sengupta, K. (2016). Determinants of health status in India. Springer India.
• Sharma, R., Biedenharn, K. R., Fedor, J. M., & Agarwal, A. (2013). Lifestyle factors and reproductive health: Taking control of your fertility. Reproductive Biology And Endocrinology, 11(1), 1-15.
• Stengel, B., Tarver–Carr, M. E., Powe, N. R., Eberhardt, M. S., & Brancati, F. L. (2003). Lifestyle factors, obesity and the risk of chronic kidney disease. Epidemiology, 14(4), 479-487.
• Turkish Public Health Institution. (2017). Multisectoral action plan on noncommunicable diseases (2017–2025). Ministry of Health Publication.
• TÜİK [Türkiye İstatistik Kurumu]. (2020). Ölüm ve ölüm nedeni istatistikleri, 2019. 7 Mart 2022 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Olum-ve-Olum-Nedeni-Istatistikleri-2019-33710 adresinden erişilmiştir.
• Ulutürk, S. (2015). Sağlık ekonomisi, sağlık statüsü, sağlığın ölçülmesinde kullanılan ölçütler ve önemi: Türkiye örneği. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, (603), 47-63.
• WHO [World Health Organization]. (2022a). Constitution. 23 Şubat 2022 tarhinde https://www.who.int/about/governance/constitution adresinden erişilmiştir.
• WHO [World Health Organization]. (2022b). Noncommunicable diseases. 23 Şubat 2022 tarihinde https://www.who.int/health-topics/noncommunicable-diseases#tab=tab_1 adresinden erişilmiştir.
• WHO [World Health Organization]. (2022c). Noncommunicable diseases: risk factors. 4 Mart 2022 tarihinde https://www.who.int/data/gho/data/themes/topics/indicator-groups/indicator-group-details/GHO/risk-factors adresinden erişilmiştir.
• World Bank. (2022). Cause of death, by non-communicable diseases (% of total) Costa Rica. 22 Mart 2022 tarihinde https://data.worldbank.org/indicator/SH.DTH.NCOM.ZS?locations=CR adresinden erişilmiştir.
• Xiang, M., Zhang, Z., & Kuwahara, K. (2020). Impact of COVID-19 pandemic on children and adolescents' lifestyle behavior larger than expected. Progress in Cardiovascular Diseases, 63(4), 531.
• Yadav, S. K., Joseph, D., & Jigeesh, N. (2018). A review on industrial applications of TOPSIS approach. International Journal of Services and Operations Management, 30(1), 23. doi:10.1504/ijsom.2018.091438.