Femininity Between "Marginality" and "Excuse" in Turkey

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 139 - 164, 28.02.2022

Emel Çokoğullar Bozaslan

Öz

"MARJİNALLİK" VE "MAZURİYET" ARASINDA TÜRKİYE'DE KADINLIK

Öz

Türkiye'de kadının bireysel yaşamına dair sorun alanları belirlenirken eşitsizliğin, ayrımcılığın ve şiddetin farklı türleri ile karşılaşılmaktadır. Kadının kenara çekildiği, bedeninin ve emeğinin patriarkal sömürüye maruz kaldığı artık en açık şekilde bilinen gerçeklikler arasında yer almaktadır. Kadının yaşamına ve rollerine dair toplumsal ve kültürel belirlenimler ve patriarkal istekler konusunda tartışılmaya fırsat tanıyacak boyutta çok da büyük bir anlaşmazlık bulunmamaktadır. Roller, yargılar, kalıplar ve talepler oldukça bilindik ve tanıdıktır. Buradaki tanıdık ve bilindik olma durumu da -yapılan araştırmalar da bunu göstermektedir ki- kadınların neredeyse hemen hepsinin yaşamının bir bölümünde şiddete maruz kaldığı, ezildiği, baskılandığı ve aşağılandığı gerçekliğinden hareket edilerek ortaya çıkmaktadır. Türkiye'de kadınlar, yaşamlarına yönelen her türlü baskılama ve denetime yönelik tepkilerini dile getirdiklerinde ve toplumsal cinsiyet rolleriyle belirlenen sınırın dışına çıktıklarında "marjinallik" ve "mazuriyet" tanımlamalarının içerisine yerleştirilmeye çalışılmaktadır. Kadınlar, hak ve özgürlükleri için mücadele ettiklerinde genellikle "marjinallik"le suçlanmaktayken; feminist bilinç eşliğinde olmasa bile varoluşsal kaygılar nedeniyle bahsi geçen sınırı aştıklarında "mazuriyet" tanımlamaları ile birlikte anılmaktadırlar. Bu ikili adlandırma, kadınların yaşamı üzerinde bilfiil belirleyici olmakta ve değişen sosyo-kültürel dinamikler de bu meşhur adlandırma çabasını ortadan kaldırmaya yetmemektedir. Başka bir ifadeyle, Türkiye'de kadınlar, yaşamlarının farklı evrelerinde "marjinallik" ve "mazuriyet" arasında tercihte bulunmak zorunda kalmaktadırlar. Zorunlulukla şekillenen bu gerçeklik de kadınların "sıkıştırılmış hayat"larının açık bir ifadesi olarak belirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Kamusal alan, Marjinallik, Mazuriyet, Toplumsal cinsiyet rolleri

Kaynakça

• Ahıska, M. (1994), "Yoksa Kadınlar Var mı?", Defter.
• Berktay, F. (1996), "Türkiye'de Kadınlık Durumu", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berktay, F. (2015), Tarihin Cinsiyeti, 5. Basım, İstanbul: Metis Yayınları.
• Bora, A. (2008), "Cinsiyet ve Sınıf: Kimlikten Politik Özne Çıkar mı?", Cinsiyet Halleri Türkiye’de Toplumsal Cinsiyetin Kesişim Sınırları, Der. Nil Mutluer, İstanbul: Varlık Yayınları.
• Bora, T. (2005), "Analar, Bacılar, Orospular: Türk Milliyetçi-Muhafazakâr Söyleminde Kadın", Şerif Mardin'e Armağan, Haz. Ahmet Öncü, Orhan Tekelioğlu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2017), Cereyanlar, 3. Basım, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Chatterjee, P. (2000), "Kadın Sorununa Milliyetçi Çözüm", Vatan, Millet, Kadınlar, Der. Ayşe Gül Altınay, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Connell, R. W. (1998), Toplumsal Cinsiyet ve İktidar: Toplum, Kişi ve Cinsel Politika, Çev. Cem Soydemir, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çokoğullar, E. (2020), "Rutinin ve Değişmezliğin Ortasında Türkiye'de Kadının Gündelik Yaşamı", 2. Uluslararası Küresel Dünyada Kadın ve Siyaset Kongresi, 25-26 Aralık 2020, İstanbul Ayvansaray Üniversitesi (özet bildiri).
• Davidoff, L. (2002), Feminist Tarih Yazımında Sınıf ve Cinsiyet, Çev. Zerrin Ateşer- Selda Somuncuoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Durakbaşa, A. (2017), Halide Edib Türk Modernleşmesi ve Feminizm, 7. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ecevit, F. Y. (2010), "Kentsel Üretim Sürecinde Kadın Emeğinin Konumu ve Değişen Biçimleri", 1980'ler Türkiyesi'nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, Yay. Haz. Şirin Tekeli, 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göle, N. (1998), "Modernleşme Bağlamında İslami Kimlik Arayışı", Türkiye'de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, Ed. Sibel Bozdoğan ve Reşat Kasaba, Çev. Nurettin Elhüseyni, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kadıoğlu, A., (1998), "Cinselliğin İnkârı: Büyük Toplumsal Projelerin Nesnesi Olarak Türk Kadınları", 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, Der. Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Kandiyoti, D. (1982), "Urban Change and Women's Roles: An Overview and Evaluation" Sex Roles, Family and Community in Turkey, Der. Çiğdem Kağıtçıbaşı, Bloomington, Indiana University Turkish Studies.
• Kandiyoti, D. (1987), "Emancipated but Unliberated? Reflections on the Turkish Case", Feminist Studies, Vol. 13, No 2, Summer, pp. 317-338.
• Kandiyoti, D. (1997), Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, İstanbul: Metis Yayınları.
• "Marjinal kadınlar Türk kadınını temsil edemez", BirGün, Erişim adresi: https://www.birgun.net/haber/marjinal-gruplar-turk-kadinini-temsil-edemez-21725, 2004, 24 Eylül.
• Saktanber, A. (2004), "Kemalist Kadın Hakları Söylemi", Modern Türkiye'de Siyasî Düşünce Kemalizm, Cilt 2, Ed. Tanıl Bora & Murat Gültekingil, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Saktanber, A. (2010), "Türkiye'de Medyada Kadın: Serbest, Müsait Kadın veya İyi Eş, Fedakâr Anne", Yay. Haz. Şirin Tekeli, 1980'ler Türkiyesi'nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar, 4. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sayılan, F. & Bora, A. (1998), "Resmî İdeolojide Kadın Hakları Söylemi", Birikim, Sayı: 105-106.
• Sirman, N. (2006), "Türkiye'nin Kamusunda Endişe", Amargi, Yaz Sayı 1, ss. 19-21.
• Tekeli, Ş. (2004), "Türkiye ve Avrupa Birliği'nde Kadınlar: Ortak Bir Anlayışa Doğru", (13 Eylül'de yapılan uluslararası bir sempozyumdaki sunuşu), Erişim adresi: https://m.bianet.org/bianet/kadin/43145-on-maddede-turkiyede-kadin-hareketi
• Toska, Z., (1998), "Cumhuriyet'in Kadın İdeali: Eşiği Aşanlar ve Aşamayanlar", 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, Der. Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Yuval-Davis, N. (2003), Cinsiyet ve Millet, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zihnioğlu, Y., (2003), Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği, İstanbul: Metis Yayınları.