SAĞLIK TEKNOLOJİLERİ VE METAVERSE: POTANSİYEL UYGULAMA ALANLARI VE MEVCUT ENGELLER

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 138 - 166, 03.09.2022

Sait Söyler , Gözde Sula Averbek

Öz

Sağlık hizmetleri insan gücü kadar teknolojinin de yoğun olarak kullanıldığı bir alandır ve bu anlamda teknolojik gelişmelerden yüksek derecede etkilenmektedir. Geçmişten günümüze kadar geçen sürede sağlık teknolojilerinde önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bugün gelinen noktada ise metaverse adı verilen yeni bir sanal evrenin sağlayacağı olanakların sağlık hizmetleri alanına nasıl etki edeceği ile ilgili tartışmalar sürmektedir. Bu çerçevede, bu çalışmada metaverse teknolojilerinin gelecekte sağlık alanında ne gibi değişimler oluşturabileceğine dair tahminlerde bulunmak, metaverse teknolojisinin sağlık hizmetlerinde kullanımının önündeki engel ve zorlukları tartışmak amaçlanmıştır. Çalışmada öncelikle sağlık teknolojisi ve e-sağlık konularıyla ilgili bilgilere yer verilmiş, ardından metaverse ve ilişkili kavramlar açıklanmıştır. Ardından, metaverse teknolojilerinin sağlık alanındaki geleceğine ilişkin tahminlere yer verilmiştir. Son olarak metaverse teknolojilerinin sağlık alanında kullanılmasının önündeki engeller ve zorluklar açıklanmıştır. Sonuç olarak metaverse teknolojisinin; sağlık alanında köklü değişimler yaratma potansiyeli barındıran, ancak aynı zamanda günümüz teknolojik koşulları ve teknik olanaklar çerçevesinde, uygulanmasının önünde engeller olan bir teknoloji olduğu ifade edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Teknolojileri, E-Sağlık, Tele-Sağlık, Metaverse, Meta-Sağlık

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• King K. Pazarlamada yapay zeka kullanımı. (S. Arslanpay, Çev.) İstanbul: TheKitap, 2020a.
• Resmi Gazete. Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/02/20220210-2.htm, 2022.
• Kılıç T. e-Sağlık, iyi uygulama örneği; Hollanda. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2017; 6(3): 203-217.
• Sargutan E. Sağlık teknolojisi yönetimi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 2005; 8(1): 113-144.
• King B. Augmented (Artırılmış gerçeklik): Akıllı Dünyada Yaşam. (Z. H. Akman, Dü., & K. Balaban, Çev.) İstanbul: Kapital Medya Hizmetleri, 2020b.
• DSÖ, Sağlık Teknolojileri (Health Technologies). [Erişim Tarihi: 04 Şubat 2022]. Erişim Adresi: https://www.euro.who.int/en/health-topics/Health-systems/health-technologies-and-medicines/health-technologies
• Aydın S, Köse İ. Sağlıkta teknolojik dönüşüm. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 2021; 59: 6-9.
• Mace A. 9 Health Technologies Every Executive Should Be Excited About in 2022. [Erişim Tarihi: 4 Şubat 2022]. Erişim Adresi: https://healthcareweekly.com/health-technologies/
• Oh H, Rizo C, Enkin M, Jadad A. What is eHealth (3): a systematic review of published definitions. Journal of Medical Internet Research, 2005; 7(1) e1: 1-12.
• Eysenbach G. What is e-health?. Journal of Medical Internet research, 2001; 3(2): e20.
• Maheu MM, Whitten P, Allen A. E-Health, Telehealth, and Telemedicine: A Guide to Startup and Success, 1st Edition, San Francisco: Jossey-Bass Inc., A Wiley Company, 2001.
• CMS – Centers for Medicare & Medicaid Services. E-Health General Information. [Erişim Tarihi: 4 Şubat 2022]. Erişim Adresi: https://www.cms.gov/Medicare/E-Health/EHealthGenInfo
• DSÖ, Using e-health and information technology to improve health. [Erişim Tarihi: 4 Şubat 2022]. Erişim Adresi: https://www.who.int/westernpacific/activities/using-e-health-and-information-technology-to-improve-health
• Toygar ŞA. E-sağlık uygulamaları. Yasama Dergisi, 2018; (37): 101-123.
• Singhal A, Cowie M. What is eHealth?, e-Journal of Cardiology Practice, 2020; 18. Erişim Adresi: https://www.escardio.org/Journals/E-Journal-of-Cardiology-Practice/Volume-18/what-is-e-health
• DSÖ, mHealth: new horizons for health through mobile technologies: New horizons for health through mobile technologies. Global Observatory for eHealth Series, Volume 3, 2011.
• Xu S, Jayaraman A, Rogers JA. Skin sensors are the future of health care. Nature, 2019; 571: 319-321.
• Thinktech STM. İleri sağlık teknolojileri ı-akıllı sağlık uygulamaları ve veri analizi ile sağlık sorunlarını tanımlamak, Araştırma Raporu, 2019.
• Rooij TV, Marsh S. eHealth: past and future perspectives. Personalized Medicine, 2016; 13(1): 57–70.
• Davis A, Murphy J, Owens D, Khazanchi D, Zigurs I. Avatars, people, and virtual worlds: Foundations for research in metaverses. Journal of the Association for Information Systems, 2009; 10(2): 90-118.
• Dionisio J, Burns III, W, Gilbert R. 3D Virtual Worlds and the Metaverse: Current Status and Future Possibilities. ACM Computing Surveys, 2011; 45 (3): 1-38.
• Allbeck J, Badler N. Avatars a la Snow Crash. Proceedings Computer Animation '1998, Philadelphia, University of Pennsylvania, ABD, 1998: 19-24.
• Cline E. Ready player one. Ballantine Books, 2011.
• Steven Spielberg. OASİS. Warner Bros. Pictures, 2018.
• Henry K, Lento TV. Competing for the future. New York: Cambridge University Press, 2017.
• Özrili, Y. Olmayan müze: kripto sanat. Turizm Çalışmaları Dergisi, 2021; 3 (1): 1-14.
• Chohan UW. Non-fungible tokens: Blockchains, scarcity, and value. Critical Blockchain Research Initiative (CBRI) Working Papers, 2021.
• Ayan B. Dijital varlık sözlüğü. İstanbul: Turkuvaz Haberleşme ve Yayıncılık A.Ş., 2021.
• Sharma N, Shamkuwar M, Singh I. The history, present and future with IoT. In: Balas V, Solanki V, Kumar R, Khari M, eds. Internet of Things and Big Data Analytics for Smart Generation. Intelligent Systems Reference Library, vol 154. Springer, Cham., 2019.
• Pal, A, Mukherjee, A, Dey S. Future of healthcare—sensor data-driven prognosis. In: Prasad R, Dixit S, eds. Wireless World in 2050 and Beyond: A Window into the Future! Springer, Cham., 2016: 93-109.
• Schollmeier R. A Definition of Peer-to-Peer Networking for the Classification of Peer-to Peer Architectures and Applications. Proceedings of First International Conference on Peer-to-Peer Computing, Linköping, Sweden, 2002: 101-102. doi:10.1109/P2P.2001.990434
• Khalilov MCK, Gündebahar M, Kurtulmuşlar İ. Bitcoin ile Dünya ve Türkiye’deki Dijital Para Çalışmaları Üzerine Bir İnceleme. 19.Akademik Bilişim Konferansı, Aksaray, Türkiye 2017.
• Nakamoto S. Bitcoin: A peer-to-peer electronic cash system. [Erişim Tarihi: 1 Haziran 2022). Erişim Adresi: https://bitcoin.org/bitcoin.pdf
• Yıldırım M. Blok zincir teknolojisi, kripto paralar ve ülkelerin kripto paralara yaklaşımları. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2019; 10(20): 265-277.
• Arıcı T, Kitapçı H, Fidan E. Değişim çağında yeni nesil para: Kripto paraların avantaj ve dezavantajlarına yönelik inceleme. Holistic Economics, 2022; 1(1): 11-19.
• Mattke J, Maier C, Reis L. Is cryptocurrency money? Three empirical studies analyzing medium of exchange, store of value and unit of account. Proceedings of the 2020 on Computers and People Research Conference, Nuremberg, Almanya, 2020.
• Coin Market Cap, [Erişim Tarihi: 25 Şubat 2022]. Erişim Adresi: https://coinmarketcap.com
• Brynjolfsson E, McAfee A. Yapay zekanın vaat ettikleri. İçinde: Dijital dönüşüm yapay zeka (L. Göktem, Çev.). İstanbul: Optimum Basım, 2020: 19-57.
• Kaplan A, Haenlein M. Siri, Siri, in my hand: Who’s the fairest in the land? On the interpretations, illustrations, and implications of artificial intelligence. Business Horizons, 2019;62(1): 15-25.
• Küçükşabanoğlu Z, Kılıç V, Özdemir Ş. AIPA Gelecek Araştırması: Toplumda Yapay Zeka Algısı kantitatif araştırma raporu. Yapay Zeka Politikaları Derneği (AIPA), 2021
• Wilson JH, Daugherty, PR. İşbirliğine Dayalı Zeka: İnsanlar ile Yapay Zeka Güçlerini Birleştiriyor. Yapay Zeka. (N. Özata, Çev.). İstanbul: Optimist Yayın Grubu. 2020: 177-198.
• Porter, ME, Heppelmann, JE. Artırılmış Gerçeklik Stratejisine Neden Her Organizasyonun İhtiyacı Vardır?. Yapay Zeka. (N. Özata, Çev.) İstanbul: Optimist Yayın Grubu. 2020: 77-111.
• Zheng JM, Chan KW, Gibson I. Virtual reality. Ieee Potentials, 1998; 17(2): 20-23.
• Coutrix C, Nigay L. Mixed reality: a model of mixed interaction. In Proceedings of the working conference on Advanced visual interfaces, 2006; 43-50
• Sauer IM, Queisner M, Tang P, Moosburner S, Hoepfner O, Horner, R, ve ark. Mixed reality in visceral surgery: development of a suitable workflow and evaluation of intraoperative use-cases. Annals of surgery, 2017; 266(5): 706-712.
• Kaplan AD, Cruit J, Endsley M, Beers SM, Sawyer BD, Hancock, PA. The effects of virtual reality, augmented reality, and mixed reality as training enhancement methods: A meta-analysis. Human factors, 2021; 63(4): 706-726.
• Cheng R, Wu N, Chen S, Han, B. Will metaverse be nextg internet? vision, hype, and reality. arXiv preprint arXiv:2201.12894, 2022
• Yılmaz F, Mete AH, Fidan Türkön B, İnce Ö. Sağlık Hizmetlerinin Geleceğinde Metaverse Ekosistemi ve Teknolojileri: Uygulamalar, Fırsatlar ve Zorluklar. Eurasian Journal of Health Technology Assessment, 2022; 6(1): 1-22.
• Engadget. Intel wants to use AI to reconnect damaged spinal nerves. [Erişim tarihi: 26 Şubat 2022]. Erişim Adresi: https://www.engadget.com/2019-10-03-intel-brown-university-ai-paralysis-treatment.html
• Neuralink. About – Neuralink. [Erişim tarihi: 2022, 02 21]. Erişim Adresi: https://neuralink.com/about/
• Ju Hyun J. A study on education utilizing metaverse for effective communication in a convergence subject. International Journal of Internet, Broadcasting and Communication, 2021;13(4): 129-134.
• Duan YY, Zhang JY, Xie M, Feng XB, Xu S, Ye ZW. Application of virtual reality technology in disaster medicine. Current medical science, 2019; 39(5): 690-694.
• Trost Z, France C, Anam M, Shum, C. Virtual reality approaches to pain: toward a state of the science. Pain, 2021; 162(2): 325-331.
• Altunbudak N. Metaverse Sağlıkta Neleri Değiştirecek. [Erişim Tarihi: 4 Şubat 2022]. Erişim Adresi: https://www.saglikteknoloji.com/saglikta-metaverse-neleri-degistirecek/
• von Grätz P. Solutions for Individual Patients. [Erişim Tarihi: 5 Şubat 2022]. Erişim Adresi: https://www.siemens-healthineers.com/perspectives/mso-solutions-for-individual-patients.html
• Domínguez-Téllez P, Moral-Muñoz JA, Salazar A, Casado-Fernández E, Lucena-Antón D. Game-based virtual reality interventions to improve upper limb motor function and quality of life after stroke: Systematic review and meta-analysis. Games for Health Journal, 2022; 9(1): 1-10.
• Segawa T, Baudry T, Bourla A, Blanc JV, Peretti CS, Mouchabac S ve ark (2020). Virtual reality (VR) in assessment and treatment of addictive disorders: A systematic review. Frontiers in neuroscience, 2020: (13)1409: 1-14.
• Vallentin-Holbech L, Dalgaard Guldager J, Dietrich T, Rundle-Thiele S, Majgaard G, Lyk P, ve ark. Co-creating a virtual alcohol prevention simulation with young people. International journal of environmental research and public health, 2020; 17(3): 1-12.
• Gao Z, Lee JE, McDonough DJ, Albers C. Virtual reality exercise as a coping strategy for health and wellness promotion in older adults during the COVID-19 pandemic. Journal of clinical medicine, 2020; 9(6). doi:10.3390/jcm9061986
• Seifert, A. Schlomann A. The use of virtual and augmented reality by older adults: Potentials and challenges. Frontiers in Virtual Reality, 2021; 2 (639718). https://doi.org/10.3389/frvir.2021.639718
• Mazza M, Kammler-Sücker K, Leménager T, Kiefer F, Lenz B. Virtual reality: a powerful technology to provide novel insight into treatment mechanisms of addiction. Translational Psychiatry, 2021; 11(1): 1-11.
• Hur, JW, Shin H, Jung D, Lee HJ, Lee S, Kim, GJ, ve ark. Virtual reality–based psychotherapy in social anxiety disorder: fMRI study using a self-referential task. JMIR Mental Health, 2021; 8(4) e25731. doi: 10.2196/25731 .
• Thangavelu K, Hayward JA, Pachana NA, Byrne GJ, Mitchell LK, Wallis, GM ve ark. Designing virtual reality assisted psychotherapy for anxiety in older adults living with Parkinson’s disease: Integrating literature for scoping. Clinical Gerontologist, 2022; 45(2): 235-251.
• Matsangidou M, Otkhmezuri B, Ang CS, Avraamides M, Riva G, Gaggioli A, ve ark. “Now i can see me” designing a multi-user virtual reality remote psychotherapy for body weight and shape concerns. Human–Computer Interaction, 2022; 37(4): 314-340.
• Hoxhallari E, Behr IJ, Bradshaw JS, Morkos MS, Haan PS, Schaefer MC., ve ark. Virtual reality improves the patient experience during wide-awake local anesthesia no tourniquet hand surgery: a single-blind, randomized, prospective study. Plastic and Reconstructive Surgery, 2019; 144(2): 408-414.
• Boyce L, Jordan C, Sivaprakasam R. 217 Can Virtual Reality Enhance the Patient Experience During Awake Invasive Procedures? a Systematic Review and Meta-Analysis of Randomised Controlled Trials. British Journal of Surgery, 2022; 109(Supplement_1). https://doi.org/10.1093/bjs/znac040.019.
• Clerc PG, Arneja JS, Zwimpfer CM, Behboudi A, Goldman, RD. A randomized controlled trial of virtual reality in awake minor pediatric plastic surgery procedures. Plastic and Reconstructive Surgery, 2021; 148(2): 400-408.
• Liv Hospital. Metaverse Evreninde Gastroenteroloji Alanının İlk Bilimsel Toplantısı. [Erişim Tarihi: 04 Şubat 2022]. Erişim Adresi: https://www.livhospital.com/haberler/metaverse-evreninde-gastroenteroloji-alaninin-ilk-bilimsel-toplantisi
• Ley P, Llewelyn S (1995). Improving patients’ understanding, recall, satisfaction and compliance. . In: Broome, A, Llewelyn S, eds. Health Psychology. Boston, MA: Springer, 1995
• Chandra S, Mohammadnezhad M, Ward P. Trust and Communication in a Doctor- Patient Relationship: A Literature Review. Journal of Healthcare Communications, 2018; 3(36), 1-6.
• Akbolat M, Ünal Ö, Amarat M. Hasta-Hekim İletişiminin Hasta Memnuniyetine Etkisi, VII. International Balkan and Near Eastern Social Sciences Congress Series, 2018
• Deniz S, Akbolat M, Çimen M, Ünal Ö. The mediating role of shared decision-making in the effect of the patient–physician relationship on compliance with treatment. Journal of Patient Experience, 2021; 8: 1-5
• Gogia SB, Maeder A, Mars M, Hartvigsen G, Basu A, Abbott P. Unintended Consequences of Tele Health and their Possible Solutions. Yearbook of Medical Informatics, 25(01), 41–46
• Jamir L, Duggal M, Nehra R, Singh P, Grover S. Epidemiology of technology addiction among school students in rural India. Asian journal of psychiatry, 2019; 40: 30-38.
• Ekti̇ri̇ci̇oğlu C, Arslantaş H, Yüksel R. Ergenlerde çağın hastalığı: Teknoloji bağımlılığı. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 2020; 29(1); 51-64.
• ProCon/Encyclopaedia Britannica. Most Obese Countries in the World. [Erişim tarihi: 26 Haziran 2022]. Erişim Adresi: https://obesity.procon.org/global-obesity-levels/