A Contribution to The History of Birgi: In the Temettuat Registers Dated 1845, The Villages of Gercekli and Ayasuret (Türkönü)

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 20, 65 - 93, 29.06.2024

Samet Yıldız

Öz

States levy tax under various headings in order to develop and make investments for the future. These topics are divided into general groups such as socio-cultural elements, commercial and other economic activities, military service and security-related measures, states of emergency. The tax issue, which is serious in the period when states are weakened and in search of financial resources; made Ottoman Empire occupied during 19th century. As such; more importance has been given to recording the incomes of people living in the neighborhood and in the cot, which are the smallest units within the administrative structure. The records kept according to the household account have created the document called the “temettuat registers”.

In this study; Gercekli and Ayasuret villages, which were connected to Birgi Nahiye during the Ottoman period, were examined on the basis of the temettuat registers dated 1845. In the “Introduction” section, the source (temettuat registers), which is the focus of our study, is examined. The first part, which starts later, deals with the historical course of the Gercekli and Ayasuret Villages. The chapter, written in accordance with the main sources of history, was supported by maps and tables. Then, the main part of the study was passed and the Gercekli and Ayasuret villages were considered in the light of the temettuat registers. The study, which contains many charts, tables and maps, was concluded with a “Result” in which a general assessment was made. The original version of the temettuat registers dated 1845 is given in the “Appendices” section of the work.

Anahtar Kelimeler

Aydin Province, Birgi, Temettuat Registers, Gerçekli, Ayasuret (Türkönü)

Birgi Tarihine Bir Katkı: 1845 Tarihli Temettüât Defterinde Gerçekli ve Ayasuret (Türkönü) Karyeleri

Öz

Devletler, gelişmek ve ileriye dönük yatırımlar yapmak adına çeşitli başlıklar altında vergi alırlar. Bu başlıklar; sosyo-kültürel ögeler, ticarî ve diğer iktisadî faaliyetler, askerlik ve güvenlikle ilgili tedbirler, olağanüstü hâller gibi genel gruplara ayrılmaktadırlar. Devletlerin zayıfladığı ve maddî kaynak arayışında olduğu dönemde ciddiyet arz eden vergi meselesi; XIX. Asırda, Osmanlı İmparatorluğu’nu epeyce meşgul etmiştir. Bu duruma bağlı olarak; idarî yapı içerisindeki en küçük birimler olan mahallede ve karyede yaşayan insanların gelirlerinin kaydedilmesine daha fazla önem verilmiştir. Hâne hesabına göre tutulan kayıtlar, “temettüât defteri” nâmı verilen evrâkı meydana getirmiştir.

Bu çalışmada; Osmanlı döneminde Birgi Nahiyesi’ne bağlı bulunan Gerçekli ve Ayasuret karyeleri, 1845 tarihli temettüât defteri baz alınmak sûretiyle incelenmiştir. “Giriş” kısmında, çalışmamızın odak noktasını oluşturan kaynak (temettüât defteri) incelenmiştir. Akabinde başlayan ilk bölüm, Gerçekli ve Ayasuret karyelerinin tarihî seyrini ele almaktadır. Tarihin ana kaynakları doğrultusunda kaleme alınan bölüm, haritalar ve tablolar ile desteklenmiştir. Ardından, çalışmanın asıl bölümüne geçilmiş ve Gerçekli ile Ayasuret karyeleri, temettüât defterinin ışığında ele alınmıştır. İçerisinde pek çok grafik, tablo ve haritayı barındıran çalışma, genel bir değerlendirmenin yapıldığı “Sonuç” ile nihâyetlenmiştir. 1845 tarihli temettüât defterinin orijinal hâli, çalışmanın “Ekler” kısmında verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aydın Vilâyeti, Birgi, Temettüât Defterleri, Gerçekli, Ayasuret (Türkönü)

Kaynakça

• BOA.NFS. d.2997 (Defter Tarihi: H.1246)
• BOA.ML.VRD.TMT. d.01627 (Defter Tarihi: H.1261)
• Aydın Vilâyet Sâlnâmesi, R.1307/M.1891
• Aydın Vilâyet Sâlnâmesi, H.1315/M.1897
• Aydın Vilâyet Sâlnâmesi, H.1326/M.1908
• Nuri Adıyeke, “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri’’, OTAM, S.11, (2000), ss.769-787.
• Ömer Lütfi Barkan, “Tarihî Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul, 1953. Baykal, 1981 Bekir Sıtkı Baykal, Tarih Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, 1981.
• ehra Gençsoylu, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Birgi Kazası, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın, 2009.
• Merve Kılıç, Hurufat Defterlerine Göre Birgi Kazası (1691-1835), Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Şanlıurfa, 2021.
• Köprülüzâde Mehmet Fuad, “Anadolu Beylikleri Tarihine Aid Notlar”, Türkiyat Mecmuası, C.2, (1928) ss.1-32.
• Mübahat S. Kütükoğlu, “Osmanlı Sosyal ve İktisâdi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, C.LIX, S.225, (1995) ss.395-413.
• Mehmed Sâlâhi, Kâmus-u Osmanî, C.II, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1313.
• Mehmed Sâlâhi, Kâmus-u Osmanî, C.III, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1313.
• Erdoğan Merçil, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, TTK Yayınları, Ankara, 1991.
• Recep Meriç, “Antik Dönemde Küçük Menderes Havzasının Tarihsel Coğrafyasına Genel Bir Bakış”, Ege Coğrafya Dergisi, C.4, S.1, (1988), ss.202-213.
• Ahmet Yaşar Ocak, “Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.3, İstanbul 1991, ss.110-116.
• Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, Çev.: Fikret Işıltan, TTK Yayınları, Ankara, 2006.
• Mehmed Zeki Pakalın, Tarih Deyimleri Sözlüğü, C.III, Millî Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul, 1993.
• William M. Ramsay, Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası, Çev.: Mihri Pektaş, MEB Yayınları, İstanbul, 1960.
• Veli Sevin, Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası, C.I, TTK Yayınları, Ankara, 2001.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûs-i Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet, 1318.
• Cahit Telci, “XVI. Yüzyıl Başlarına Ait Birgi Kazası Evkâf Defteri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.XIV, İzmir, (1999), ss.203-260.
• Bilge Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1993.
• Hüseyin Üreten, “Tmolos’ta Saklı Kutsal Bir Kent “Dıoshıeron”: Bir Grup Sikkenin Yansımasında Roma Dönemi Yunan Dinsel İnançları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.9, S.44, (Haziran 2016), ss.562-578.
• Samet Yıldız, Aydın Vilâyet Sâlnâmelerinin Işığında Kiraz, Efe Ofset, İzmir, 2024.