SOSYAL KONUT ÇALIŞMALARINDA TOPLU KONUT İDARESİ (TOKİ)’NİN YERİNİ İNCELEMEDE BİR YÖNTEM DENEMESİ

Yıl 2023, Cilt: 15 Sayı: 1, 15 - 40, 17.01.2023

Gül Şebnem Tutal , Canan Koç

Öz

Hızlı ve aşırı nüfus artışıyla birlikte konuta olan ihtiyaç artmakta ve sosyal konut uygulamaları barınma sorununa çözüm olmak adına ön plan çıkmaktadır. Sanayi devriminin etkisiyle başlayan sosyal konut üretimi 1.Dünya Savaşı sonrasında yoğunlaşmış olup, Türkiye’deki ilk uygulamalarına 19. yy. sonlarında rastlanmıştır. Toplu Konut Yasası’nın çıkmasıyla birlikte 1984 yılı sonrasında Toplu Konut İdaresi (TOKİ) sosyal konut üretiminde aktif rol almıştır.
Ülkemizde alt ve orta gelir gruplara yönelik sosyal konut uygulamaları TOKİ etkileşimi ile artarak devam etmektedir. Bu çalışmada sosyal konut kavramı TOKİ ve toplu konut çerçevesiyle sınırlandırılmıştır. Çalışma kapsamında TOKİ, toplu konut uygulamaları ve sosyal konut kavramlarının irdelendiği bilimsel yayınlar araştırılmıştır. Farklı bilim dalları tarafından yapılan çalışmaların hangi alanlarda yoğunlaştığı ve hangi alanda yeterince araştırma yapılmadığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman analizi kullanılmış, web sistemi üzerinden elektronik materyaller incelenmiştir. Sosyal konut uygulamalarının ve politikalarının önemi ile ulusal literatürdeki yerini anlamak amacıyla detaylı literatür taraması yapılarak, sosyal konutlarla ilgili makaleler ve sosyal konut-toplu konut-TOKİ ilişkisi üzerine odaklanan tezler incelenmiş ve analiz edilmiştir. Ulusal literatürdeki mevcut durum tespit edilerek, “sosyal konut, TOKİ, toplu konut” kavramlarına ilişkin eksik olan alanlara yönelik öneriler geliştirilmiştir.
Çalışmada, TOKİ uygulamalarının sosyal konut kavramıyla birlikte ele alındığı ve sosyal konut kavramının disiplinler arası yönünün öne çıktığı görülmüştür. Ulusal literatürde özellikle 1987 sonrasında karşılaşılmaya başlanan “sosyal konut, toplu konut ve TOKİ” kavramlarına yönelik çalışmalar günümüzde de devam etmektedir. Belirli konular üzerine yoğunlaşıldığı görülmekle birlikte, farklı bilimsel alanlarda da konunun gündeme gelmesi ve çalışmalarda yer verilmesi önemli görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal konut, TOKİ, Toplu konut, Literatür tarama

A METHOD TRIAL ABOUT EXAMINING THE PLACE OF THE MASS HOUSING ADMINISTRATION (MHA) IN SOCIAL HOUSING STUDIES

Öz

With the rapid and excessive population growth, the need for housing is increasing and social housing applications are coming to the stands out in order to be a solution to the housing problem. Social housing production, which started with the effect of the industrial revolution, intensified after World War I and its first applications in Turkey were started in the 19th century. With the enactment of the Mass Housing Law, after 1984, The Mass Housing Administration took an active role in the production of social housing.
In our country, social housing applications for lower and middle income groups continue to increase with the interaction of MHA. In this study, the concept of social housing is limited to MHA and mass housing framework. Within the scope of the study, scientific publications examining the concepts of MHA, mass housing applications and social housing were investigated. It is aimed to determine the level of competence of the studies carried out by different disciplines, which areas are concentrated too much and in which field insufficient research is done. In the study, document analysis, which is one of the qualitative research methods, was used and electronic materials were examined through the web system. In the study, a detailed search was made in order to understand the importance of social housing practices and policies and their place in the national literature, and the articles on social housing and the theses on the relationship between social housing-mass housing- MHA were examined and analysed. The current situation in the national literature was determined and suggestions were developed for the missing areas related to the concepts of "social housing, MHA, and public housing".
In the study, it was seen that MHA applications were handled together with the concept of social housing and the interdisciplinary aspect of the concept of social housing came to the fore. Studies on the concepts of "social housing, mass housing and MHA", which started to be encountered in the national literature especially after 1987, continue today. Although it is seen that the focus is on certain topics, it is considered important that the subject is brought to the agenda in different scientific fields and included in the studies.

Anahtar Kelimeler

Social housing, TOKI, Public housing, Literature research

Kaynakça

• Akalın, M. (2016). Sosyal Konutların Türkiye’nin Konut Politikaları İçerisindeki Yeri ve Toki’nin Sosyal Konut Uygulamaları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26 (1), 107-123
• Akalın, M. (2018). Kiralık Sosyal Konutlar: Türkiye’de Barınma Sorununun Çözümü İçin Yeni Bir Yöntem. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (1) , 88-121
• Akcan, E. & Çınar, Ç. T. (2013). Ernst Reuter ve Türkiye’de Sosyal Konut / Ernst Reuter and Social Housing in Turkey . Mülkiye Dergisi, 36 (2-275) , 105-118 .
• Altınsoy, A. (2013). Sosyal politika aracı olarak konut politikaları: Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) uygulamaları. Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aksoy Khurami, E. & Özdemir Sarı, Ö. B. (2020). Özel Kiralık Kesimde Boş Konut Birimlerinin Sosyal Konut Olarak Kullanılması Üzerine Bir Değerlendirme: Cevizlidere Mahallesi Örneği. İDEALKENT, Kentleşme ve Ekonomi Özel Sayısı , 1156-1179
• Aras, L. (2016). Günümüz Mimarlık Ortamına Geçmişten Katkılar: Pessac, CIAM ve Pruitt-Igoe . Tasarım + Kuram, 11 (20) , 19-34 .
• Aslan, A. B. & Ercoskun, O. (2021). Yaşam Kalitesinin Arttırılması İçin Ekolojik Sosyal Konutta Yeni Bir Finansman Önerisi. İDEALKENT, 12 (32) , 182-207
• Ayaz, O. (2019). Sosyal konut uygulamalarının sosyo-ekonomik etkileri: Muğla ili TOKİ örneği. Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bektaş, Y. 2017. Kentsel dönüşümde karma gelirli konut stratejisi ve Türkiye'ye özgü dinamikler: Ankara-Altındağ Gültepe Mahallesi örneği. Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bengtsson, B. (2017). “Socialbostäder och stigberoende. Varför har vi inte ‘social housing’ i Sverige?” [Social housing and path dependence. Why do we not have ‘social housing’ in Sweden?]. In Den motspänstiga akademikern. Festskrift till Ingrid Sahlen.
• Bodur, A. & Dulgeroglu Yuksel, Y. (2017). Social Housing Production in Terms of Constructive Demolition and Quality of Life: The Example of Istanbul . Aksaray University Journal of Science and Engineering , 1 (1) , 62-78
• Bican, N.B. (2016). Sosyal konutun geleceğini güvenceye almak: Alternatif bir yenilemeden öğrenmek / Gyldenrısparken, Danimarka. Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bostanoğlu, Ö. (1995). Türk kentleşmesinde saat: 2000’e 5 kala “habitat”. Amme İdaresi Dergisi (28)2: 81-107
• Bozdoğan, Ö. (2019). İstanbul Anadolu Yakası'ndaki sosyal konut uygulamalarına coğrafi bir bakış: Tuzla örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bozdoğan, Ö. & Doldur, H. (2020). İstanbul’un sosyal konut üretim alanlarından biri: Tuzla. Türk Coğrafya Dergisi (74), 135- 142.
• Çağlayan, P. (2011). Sosyal konut politikaları bağlamında bir değerlendirme: İstanbul ve Lizbon örneği. Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Demirtaş, E. (2019). Sosyal konut yarışmalarının mekansal kalite bağlamında değerlendirilmesi: Viyana örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Duman, B. & Çoşkun, İ. (2016). Politik Süreç Teorisi Çerçevesinde Tozkoparan'da Kentsel Dönüşüm Projesine Karşı Kolektif Bir Eylemin Olabilirliği. İstanbul University Journal of Sociology , 36 (2) , 575-616 .
• Emür, A. (1999). Türkiye'de kentsel kiralık konut ve kiracı hanehalkları: Kiralık konut sektörü için geçerli alternatif politikalar. Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erman, T. (2015). Neoliberal Kent Projeleri ve Konut Politikalarının Göçmen Mahalle ve Yaşamlarına Etkisi: Göç Çalışmalarına Yeni bir Araştırma Gündemi Denemesi. İDEALKENT, 6 (15) , 198-213 .
• Gaber, M., Kara, C. (2020). Kentsel Komşuluk Sürdürülebilirliğinin Analizi: Göçmenköy Örneği, Lefkoşa. YDÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2 (2), 21-36
• Gök, Y., Zaman, S. & Altaş, N. T. (2011). Aşkale Depremlerinden Sonra İnşa Edilen Konutların Sosyo-Ekonomik Yönden İncelenmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 12 (18) , 111-133 .
• Gülcan,E. (2020). Alt gelir grubunun konut ihtiyacına çözüm olarak sosyal konut: Toplu Konut İdaresinin (TOKİ) dar-orta gelir grubu için konut uygulamalarının değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Güler,M. (2019). Belediyelerde kat karşılığı inşaat sözleşmeleri modeliyle kentsel dönüşüm: Ankara Altındağ Belediyesi örneği. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Haffner, M., and M. Oxley. (2010). “Private Sector Involvement in Social Rented Housing.” Conference paper, Comparative Housing Research – Approaches and Policy Challenges in a New International Era, TU Delft, The Netherlands.
• Hatiboğlu Eren,B. (2014). Yoksul kadınlar için 'sıcak yuva/özgür kent' hayaliyle 'imkânsız medeniyet' TOKİ; Feminist sosyal çalışma ve kent içi yoksul alanların dönüşümü: Ankara, Aktaş mahallesi örneği. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Housing Europe. (2011). Housing Europe Review 2012. Brussels: CECODHAS Housing Europe’s Observatory.
• İlksoy,B. (2015). Kısıtlarla tanımlanan mimarlık: Kitlesel özelleştirme odaklı konut tasarımı. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karaca, N. (2017). TOKİ toplu konut uygulamalarında siteden mahalleye dönüşüm. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karakaş, B. (2015). Seçilmiş Avrupa Ülkelerinde Sosyal Konut Uygulamaları. İş ve Hayat , 1 (2) , 47-68
• Kapan, T. 2014. Toplu konut ve yaşam tarzları: İstanbul Kayabaşı örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kılıç, B. (2021). Sinemada “Rüya” ve “C Blok” Film Örnekleri Üzerinden Sosyal Konut Eleştirisi. SineFilozofi , 6 (12) , 1075-1096
• Koç, C. (2018). Sürdürülebilir kentleşme politikalarında sosyal konutların yeri: Güneydoğu Anadolu Bölgesi örneği. Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır.
• Malpass, P., and C. Victory. (2010). “The Modernisation of Social Housing in England.” International Journal of Housing Policy 10 (1): 3–18.
• Navruz, G. & Uysal, M. (2011). Seydişehir Etibank Alüminyum Tesisleri Yerleşkesi Sosyal Konutları Mekân Analizi. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi, 27 (3) , 271-280 .
• Olgun, H. (2017). Fransa'da Konut Politikası: Tarihi Süreç ve Bugünkü Durum. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 6 (14) , 68-88
• Oyebanji, A. O. (2014). Development of a Framework for Sustainable Social Housing Provision (SSHP) in England. Preston: University of Central Lancashire.
• Özkan, Y., Altınsoy, A., Bingöl, U . (2017). Konut Konulu Makalelerin Sosyo-Politik Nitel Analizi 2005-2015 Dönüşümü. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi 189-199 .
• Ruben,D. (2019). Türkiye'de sosyal konutun neoliberalleşmesi: Kayaşehir örneği. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul.
• Sargın, H. (2014). Kolektifliğin Varoluşsal Mimarlığı: Dessau Törten Konutlarına Görüngübilimsel Bir Yaklaşım. Sanat ve Tasarım Dergisi, 6 (6) , 128-155
• Şahin, T. (2015). Socıal Support Servıces In Low-Income Housıng Development Projects: A Case Study Of Communıty Preservatıon And Development Corporatıon (Cpdc) In The Unıted States . Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 0 (34)
• Tanrıverdi Yerlikaya, B. (2019). TOKİ'nin değişen rolünün kentsel gelişmeye etkileri; Ankara Gölbaşı örneği. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Taşar, M. O. & Çevik, S. (2009). Sosyal Konut ve Konut Sektörüne Devlet Müdahalesi: Avrupa Ülkeleri ve Türkiye. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1 (2) , 133-163
• Terzi, H. M. (2021). Kimlik ve Kültür Oluşumunda Mekânsal Faktörler: Sovyet Toplumu ile Komün Evleri İlişkisi Örneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 9 (28) , 226-247
• TOKİ (2011), Kurum Profili http://i.toki.gov.tr/content/images/main-page-slider/30102016230415-pdf.pdf, (Erişim: 15.06.2022).
• Turan, İ. (2010). T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi (TOKİ) sosyal konut uygulamalarının (2003-10) sürdürülebilir mimarlık çerçevesinde değerlendirilmesi: Bezirganbahçe örneği. Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Türkoğlu, H. (1991). Housing for the urban poor, Proceedings, ENHR International Symposium, The Role of the Local and Central Governments in Housing Co-operatives: the Case of Turkey, B091-B100, İstanbul Türkiye.
• Uğraş, İ. (2019). Türkiye'de sosyal konut ihtiyacının giderilmesinde TOKİ'nin rolü: Şanlıurfa örneği. Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Ulusal Tez Merkezi. (2022). Detaylı arama. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tarama.jsp
• Uymaz, B. (2022). Pandemide Barınma. Maliye Çalışmaları Dergisi, 0 (67), 139-157
• Yıldırım, A. (2021). TOKİ konut üretimi ve toplumsal refah ilişkisi: Akdeniz Bölgesi örneği. Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Yıldırım, H. (2012). TOKİ’ nin sosyal konut ve lüks konut projelerinin değerlendirilmesi: Ankara örneği. Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yıldızcı, A.C. (1982). Kentsel yeşil alan planlaması ve İstanbul Örneği, Doçentlik tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, İstanbul.