On the Interest of Mamluk Sultans and Amirs to the Hanefite in the Mamluk State

Yıl 2019, Güz, 284 - 296, 09.12.2019

Fatih Yahya Ayaz , Fatmanur Alibekiroğlu Eren

https://doi.org/10.21733/ibad.632748

Cited By: 7

Öz

Mamluk
State which is accepted one of the greatest Muslim-Turkish states in Islamic
history is known by some essential characteristics like great victories against
Crusaders and Mongols and being protecting power of Islamic World henceforth.
Showing great interest in scholarship and scholars, making efforts to establish
and generalize Sunnism by building new madrasahs are also among its
characteristics, In fact, these activities started by Salahaddin Ayyûbî are
improved and generalized by Mamluks. Salahaddin Ayyûbî, as a Shâfiî, tried to
remove Fatımid’s Shiite traces in Egpt and Syria by building new Sunni
madrasahs and along the same line he took more care of Shâfiîs because they are
usually Esh’arî.Mamluks took great care of Hanefîte Turks generally adopted,
however they continued the prerogatives of Shafiî officials (qâdilqudat, for
instance). On the other hand, some Mamluk sultans and amirs because of being
fond of Hanefite tried to bring Hanefi officials forward. Some of them wrote
also books on Hanefi sect. In this paper, we dealt with the activities of some
Mamluk statesman fond of Hanefite and their conflicts and polemics with other
sects especially with shafiis. Thus, we tried to make contribution to the topic
of “Turks are Hanefi” by giving examples from the hisory of Mamluks.

Anahtar Kelimeler

Mamluks, Hanefite, Shafiite, Hanefi amirs.

Memlük Devletinde Sultan ve Emîrlerin Hanefîliğe İlgisi

Öz

İslâm
tarihindeki en büyük Müslüman Türk devletleri arasında kabul edilen Memlükler
(1250-1517), Haçlılar ve Moğollara karşı büyük başarıları ve bu sayede İslâm
dünyasının hamisi olmaları gibi bazı özellikleri ile tanınmaktadır. Bu devleti
öne çıkaran özellikleri arasında ilme ve ulemaya gösterdiği alaka, kurduğu
birçok medrese vasıtasıyla Sünnîliğin Mısır ve Suriye’de yerleşmesine yönelik
gayretleri de sayılmaktadır. Esasen Eyyûbî Devleti’nin (567-866/1171-1462)
kurucusu Salâhaddin Eyyûbî (567-589/1171-1193) ile başlayan bu faaliyetler
Memlükler tarafından daha da ileriye götürülmüş ve yaygınlaştırılmıştır. Şâfiî mezhebine
mensup olan Salâhaddin Eyyûbî, iktidarı devraldığı Fâtımîler’in (297-567/909-1171)
Mısır ve Suriye’de yaygınlaştırmaya çalıştıkları Şiîliğe karşı bir
tedbir olarak çok sayıda medrese inşasına öncülük yapmış ve bunların Sünnî
öğretiyi yerleştirmesi için gayret etmiş, bu amaca matuf olarak genelde
itikatta Eş‘arî olan Şâfiîlere daha fazla ihtimam göstermiştir. Eyyûbiler’in
halefi olan Memlükler ise Şâfiîliğin yaygınlaştığı Mısır ve Suriye’de bu
mezhebe mensup ulema ve kadıların idarî öncelik ve imtiyazlarına mani olmamakla
birlikte Türklerin yaygın olarak kabul ettiği Hanefîliğe büyük önem
göstermişlerdir. Daha kuruluş döneminden itibaren başlayan Hanefîliğe tutkunluk
bazı sultan ve emîrlerin gayretleriyle daha da ileri götürülmüş hatta idarede
nüfuz sahibi meşhur emîrlerden biri Hanefî mezhebini Şafiîliğin önüne geçirmek
amacıyla çeşitli çalışmalar yapmıştır. Yine önde gelen bazı emîrler bu
sevgilerini ilmî sahaya taşımış, Hanefî mezhebi üzerine eser yazacak kadar ilmî
yetkinliğe ulaşmıştır. Bu çalışmada Hanefî mezhebine tutkun olan bazı Memlük
sultan ve emîrlerinin faaliyetleri ve onların bu faaliyetleri neticesinde diğer
mezheplere mensup ulema ile yaşadıkları çekişme, tartışma vb. hususlar ele
alınmıştır. Böylece Türklerin Müslüman olduktan sonra amelde Hanefîliği tercih
etmeleri meselesine, ülkemizde pek fazla tanınmayan Türk devleti Memlükler’den
bazı örnekler vererek katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Memlükler, Hanefîlik, Şâfiîlik, Hanefî Emîrler

Kaynakça

• Abdülbâsıt el-Malatî, Z.B. (2002). Neylü’l-emel fî zeyli’d-Düvel. (Nşr. Ömer A. Tedmürî). I-IX. Beyrut: Mektebeti’l-Asriyye.
• Apaydın, H. Y.(1999). İbn Abdüsselâm, İzzeddîn. TDV İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (c.19, ss.284-287). İstanbul: Diyanet Vakfı.
• Ashtor, E. (1976). A Social and Economic History of the Near East in the Middle Ages. London: Collins.
• Âşûr, S.A. (1992). el-Müctema‘u’l-Mısrî fî ‘asri selâtîni’l-Memâlîk. Kahire: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye.
• Ayaz, F.Y. (2007). Türk Memlükler Döneminin Büyük Emîrlerinden Yelboğa el-Ömerî (ö. 768/1366) ve İdaredeki Nüfuzu. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), 81-100.
• Escovitz, J. H. (1982). The Establishment of Four Chief Judgeships in the Mamlûk Empire. Journal of the American Oriental Society, 102 (3), 529-531.
• Haarmann, U. (1988). Rather the Injustice of the Turks Than the Righteousness of the Arabs-Changing ‘Ulamâ’ Attitudes Towards Mamluk Rule in the Late Fifteenth Century. Studia Islamica, 68, 61-77.
• el-Irâkî, V. (1989). ez-Zeyl ‘ale’l-‘İber fî haber men ‘aber. (Nşr Salih M. Abbâs). I-III. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle.
• İbn Abdüzzâhir, E.F. (1976). er-Ravzü’z-zâhir fî sîreti’l-Meliki’z-Zâhir. (Nşr. Abdülaziz el-Huveytır). Riyad: y.y.
• İbn Fazlullah el-Ömerî, Ş. (1985). Mesâlikü’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr: Memâlikü Mısr ve’ş-Şâm ve’l-Hicâz ve’l-Yemen. (Nşr. Eymen Fuâd Seyyid). Kahire: Institut Français d’Archeoloige Orientale.
• İbn Hacer. (1997). ed-Dürerü’l-kâmine fî a‘yâni’l-mieti’s-sâmine. (Nşr. Abdülvâris Muhammed Ali). I-IV. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hacer. (1998). İnbâü’l-ğumr bi-ebnâi’l-‘umr . (Nşr. Hasan Habeşî). I-IV. Kahire:y.y.
• İbn Hacer. (1998). Zeylü’d-Düreri’l-kâmine. (Nşr. Ahmed Ferid el-Mezîdî). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Haldûn. A. B. (2001). Kitâbü’l-‘İber ve dîvânü’l-mübtede ve’l-haber fî eyyâmi’l-‘Arab ve’l-‘Acem ve’l-Berber ve men ‘âsarahüm min zevi’s-sultâni’l-ekber. (Nşr. Halil Şehhâde). I-VIII. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn İyâs, M. A. (1982-1984). Bedâi‘u’z-zühûr fî vekâi‘i’d-dühûr. (Nşr. Muhammed Mustafa). I-V. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme.
• İbn Kesîr, E.F. (t.y.). el-Bidâye ve’n-nihâye. (Nşr. Ahmed Ebû Mülhim v.dğr.). I-XIV. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Şahin ez-Zâhirî, G.H. (1894). Zübdetü Keşfi’l-memâlik ve beyâni’t-turuk ve’l-mesâlik. (Nşr. Paul Ravaisse). Paris: el-Matbaatü’l-Cumhûriyye.
• İbn Şeddâd, İ.M. (1983). Târîhu’l-Meliki’z-Zâhir. (Nşr. Ahmed Hutayt). Beyrut: Merkezü’t-Tıbâati’l-Hadîse.
• İbn Tağriberdî, E.M. (1984-2006). el-Menhelü’s-sâfî ve’l-müstevfî ba‘de’l-Vâfî. (Nşr. Muhammed M. Emin-Nebîl Muhammed Abdülaziz). I-XII. Kahire: Matbaatü Dârü'l-Kütüb.
• İbn Tağriberdî. E.M. (1972). en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kâhire. XV. (Nşr. İbrahim Ali Tarhan). Kahire: el-Müessesetü’l-Mısriyyeti’l-Âmme.
• İbnü’l-Furât, N. (1942). Târîhu’d-düvel ve’l-mülûk-Târîhu İbni’l-Furât. VII. (Nşr. Kostantin Züreyk). Beyrut: American Press.
• el-Kalkaşendî, A. A. (1963). Subhu’l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ, I-XV. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısriyyeti’l-Âmme.
• Kasım, A.K. (1983). Dirâsât fî Târîhi Mısri’l-ictimâî. Kahire: Dârü’l-Ma’ârif.
• Keleş, B. (2002). Memlûkler Döneminde Sosyal Yapı. Türkler içinde (C.5, ss. 394-398). Ankara:Yeni Türkiye.
• Kopraman, K.Y. (1992). Memlûkler Döneminde Mısır’da Sosyal Hayat. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi İçinde. VII. İstanbul: Çağ. Kutlu, S. (2011). Türkler ve İslâm Tasavvuru. İstanbul: İsam yay.
• el-Kütübî, M.Ş. (1973-1974). Fevâtü’l-Vefeyât ve’z-zeylü ‘aleyhâ. (Nşr. İhsan Abbâs). I-V, Beyrut: Dâru Sâdır.
• Lahmuddin, M. A (2004). Sunni ‘Ulama and the Reform of Religious Offices in Medieval Egypt, 637-676 A. H./A. D. 1240-1277 (Basılmamış Doktora Tez Özeti/Dissertation). University of Arkansas, Arkansas.
• Lane-Poole, S. (1901). A History of Egypt in the Middle Ages. London: Methuen&Co.
• Lapidus, I. (1987). Müdünü İslâmiyye fî ‘ahdi’l-Memâlîk. (Arap. Çev. Ali Mâzi). Beyrut: el-Ehliyye.
• el-Makrîzî, T. (1995). Dürerü’l-‘ukûdi’l-ferîde fî terâcimi a‘yâni’l-müfîde. (Nşr. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî). I-II. Dımaşk: Vizâretü’s-Sekâfe.
• el-Makrîzî, T. (1957). İğâsetü’l-ümme bi-keşfi’l-gumme. (Nşr. M. Mustafa Ziyade-Cemaleddin eş-Şeyyâl). Kahire: Lecnetü’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr.
• el-Makrîzî, T. (t.y.) Kitâbü’l-Mevâ‘iz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âsâr. I-II. Beyrut.
• el-Makrîzî, T. (1991). Kitâbü’l-Mukaffe’l-kebîr. (Nşr. Muhammed el-Ya‘lâvî). I-VIII. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî.
• el-Makrîzî, T.(1956-1973). Kitâbü’s-Sülûk li-ma‘rifeti düveli’l-mülûk (Nşr. M. Mustafa Ziyâde-Saîd A. Âşûr). I-XII. Kahire: Lecnetü’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr.
• Nielsen, J. S. (1984). Sultan al-Zâhir Baybars and the Appointment of Four Chief Qâdîs 663/1265. Studia Islamica (60), 167-176.
• Nielsen, J. S. (1985). Secular Justice in an Islamic State: Mazâlim Under the Bahrî Mamlûks 662/1264-789/1387. Leiden.
• en-Nüveyrî, A.A. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. I-XVIII. Kahire: Matbaatü Dârü’l-Kütüb.
• Özen, Ş. (2001). Kâdılkudât. TDV İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (c. 24, ss.77-82). İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
• Rapoport, Y. (2003). Legal Diversity in the Age of Taqlîd: The Four Chief Qâdîs Under the Mamluks. Islamic Law and Society 10 (2), 210-228.
• es-Sehâvî, Ş. (t.y). ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. I-XII. Kahire: Dârü’l-kütübü’l-İslâmî.
• es-Sehâvî, Ş. (1995). Vecîzü’l-kelâm fi’z-zeyl ‘alâ Düveli’l-İslâm. (Nşr. Beşşâr A. Maruf v.dğr.). I-IV. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• es-Sübkî, T.A. (1964). Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. (Nşr. Mahmud Muhammed et-Tanâhî, Abdülfettah Muhammed el-Hulv). I-X. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Şık, İ. (2015). Mâturidî İnanç Sistemi. Ankara: Gece Kitaplığı.
• et-Tarsûsî, N.İ. (1992). Tuhfetü’t-Türk fîmâ yecibü en yu‘mel fi’l-mülk. (Nşr. Rıdvan es-Seyyid). Beyrut: Dâru’t-Talia.
• Thorau, P. (1992). The Lion of Egypt Sultan Baybars I and the Near East in the Thirteenth Century (İng. Çev. P. M. Holt). London, New York: Longman.
• Tomar, C. (2004). Mısır. TDV İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (c.29, ss.575-577). İstanbul: Diyanet Vakfı.
• Yalçın, M.F. (2016). Bahrî Memlükler Döneminde Dımaşk Kâdılkudâtları (1266-1382), Konya: Aybil yay.
• Yiğit, İ. (2004). Memlükler. TDjjV İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (c.29, ss.90-97). Ankara: Diyanet Vakfı.
• Yiğit, İ. (1991). Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi: Memlûkler. VII. İstanbul: Kayıhan yay.
• el-Yûnînî, K. (1954-1961). Zeylü Mir’âti’z-zamân. I-IV. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmânî.
• ez-Zehebî, Ş. (1999). Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm: sene 661-670. (Nşr. Ömer A. Tedmûrî). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî.