Attribution and Verification Quality Problems Encountered in Publishing of Some Manuscript Tafsīrs: A Review of Some Tafsīr Books

Yıl 2020, Güz, 145 - 159, 18.12.2020

Ferihan Özmen

https://doi.org/10.21733/ibad.680599

Öz

The verification (edition critique) and publications of manuscript copies may include issues such as that a work is published with an attribution to someone other than the actual author. For instance, ‘Abd al-Raz āzq al-Qashānī’s al-Tafsīr was published with the name Tafsīr Ibn ʻArabī with an attribution to Ibn ʻArabī. Likewise, Niʻmat Allāh al-Nakhjawānī's Fawātiḥ al-ilāhiyah was published as Tafsīr al-Jīlānī with an attribution to ʻAbd al-Qādir al-Jīlānī. It turns out that the work published with the name al-Tafsīr al-kabīr by Abū al-Qāsim al-Ṭabarānī is actually a tafsīr by Abū Bakr al-Ḥaddād. The manuscript copy of al-Sakhāwī’s tafsīr named Tafsīr al-Qurʼān al-ʻAzīm is found in al-Khizānah al-Taymūrīyah. This book is published as two volumes with attribution to ʻAlam al-Dīn ʻAlam al-Dīn al-Sakhāwī. However, a researcher, who has examined this copy, states that attribution of the work to al-Sakhāwī is incorrect. One of the works with similar mistakes is the tafsīr named ʻAyn al-ḥayāh attributed to Najm al-Dīn al-Kubrá. ʻAyn al-ḥayāh is actually the work titled Baḥr al-ḥaqāʼiq. Baḥr al-ḥaqāʼiq is an Arabic ishārī Qur’ān tafsīr started by Najm al-Dīn al-Dāyah, who is the follower/student of al-Dīn al-Kubrá, and completed by ʻAlāʼ al-Dawla al-Simnānī. al-Dhahabī’s work titled Maʻrifat al-qurrāʼ has three different publications. The first publication is criticized on the grounds that manuscript publication is not made in accordance with the rules. While the first publication of the work contains 721 biographies, and the second one contains 734 biographies, this figure reaches 1241 in the third publication by Tayyar Altıkulaç. This example indicates that, if a mistake is made while determining the copy to be taken as a basis for verification of manuscripts with more than one copies, then it is possible to have other consequent mistakes. In this article, several tafsīr manuscripts will be examined and evaluated in term of the belongingness to the author and verification quality problems. 

Anahtar Kelimeler

Manuscript tafsīrs, al-Nakhjawānī

Yazma Tefsirlerin Neşirlerinde Karşılaşılan Aidiyet ve Tahkik Kalitesi Problemleri: Bazı Eserler Özelinde Bir İnceleme

Öz

Yazma eser nüshalarının tahkik ve neşirleri bazen eserin müellifi dışında bir başkasına nisbet edilerek neşredilmesi gibi sorunlar barındırmaktadır. Örneğin Abdürrezzâk el-Kâşânî’nin [ö. 736/1335] Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ı, İbnü’l-Arabî’ye [ö. 638/1240] nisbetle Tefsîru İbni’l-‘Arabî ismiyle neşredilmiş; Nimetullah Nahçıvânî’ye [ö. 920/1514 [?]] ait el-Fevâtihu’l-ilâhiyye isimli eser de Abdülkâdir Geylânî’ye [ö. 561/1165-66] nisbetle Tefsîru’l-Ceylânî ismiyle neşredilmiştir. Benzer şekilde Ebü’l-Kâsım et-Taberânî’ye [ö. 360/971] nisbetle et-Tefsîru’l-kebîr ismiyle basılan eserin ise Ebû Bekir el-Haddâd’ın [ö. 800/1398] tefsiri olduğu anlaşılmıştır. Alemuddîn es-Sehâvî’nin [ö. 643/1245] Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm isimli tefsirinin yazma nüshası Hizâneü’t-Teymûriye’de bulunmaktadır. Bu eser Sehâvî’ye nisbetle iki cilt halinde yayımlanmıştır. Ancak bu nüsha üzerinde inceleme yapan bir araştırmacı, eserin Sehâvî’ye nisbetinin doğru olmadığını belirtmiştir. Benzer yanlışlıkların yapıldığı eserlerden biri de kaynaklarda Necmeddîn el-Kübrâ’ya [ö. 618/1221] atfedilen Aynu’l-hayât isimli tefsirdir. Aynu’l-hayât, aslında Necmeddîn el-Kübrâ’nın müridi Necmeddîn ed-Dâye’nin [ö. 654/1256] Bahru’l-hakâik adlı eseridir. Bahru’l-hakâik Necmeddîn ed-Dâye’nin başladığı ve Alâüddevle es-Simnânî’nin [ö. 736/1336] tamamladığı Arapça işârî Kur’ân tefsiridir. Zehebî’nin [ö. 748/1348] Ma'rifetü'l-kurrâi’l-kebîr isimli eserinin üç farklı neşri mevcuttur. İlk neşir, yazma eser neşrinin kurallarına uygun yapılmadığı gerekçesiyle eleştirilmiştir. Eserin ilk neşri 721, ikinci neşri 734 biyografi ihtiva ederken Tayyar Altıkulaç’ın gerçekleştirdiği üçüncü neşirde bu sayı 1241'i bulmuştur. Bu örnek, birden fazla nüshası bulunan yazma eserlerin tahkiklerinde esas alınan nüshaların tespitinde yapılacak bir hatanın başka hataları da beraberinde getirdiğini göstermektedir. Bu makalede, neşredilen bazı yazma tefsirlerin metin incelemesi gerçekleştirilecek ve bu eserlerin müelliflerine aidiyeti ve tahkik kalitesi sorunları gösterilecek ve değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Manuscript tafsīr, al-Jīlānī, al-Nakhjawānī, al-Sakhāwī, al-Ṭabarānī, al-Taʼwīlāt al-Najmīyah, Yazma Tefsirler

Kaynakça

• ‘Abd al-Majīd, I.B. (1997). Tafsīr al-Ṭabarānī am tafsīr al-Ghaznavī. ʻĀlam al- makhṭūṭāh wa al-navādir, 2, 98-107.
• al-Adnahwī, A. (1997). Ṭabaqāt al-mufassirīn. (taḥqīq Sulaymān ibn Ṣāliḥ al-Khazī). al-Madīnah: Maktabat al-ʻUlūm wa-al-Ḥikam.
• Algar, H. (1991). Bahrü’l-hakaik ve’l-meânî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (vol. 4, pp. 515-516). Istanbul: TDV Publications.
• Algar, H. (2006). Najm al-Dîn Kübrâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (vol. 32, pp. 448-500). Istanbul: TDV Publications.
• Altıkulaç, T. (2003). Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (vol. 28, pp. 60). Istanbul: TDV Publications.
• Altıkulaç, T. (2009). Sehâvî, Alemüddin. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (vol. 36, pp. 311-313). Istanbul: TDV Publications.
• Apaydın, Y. (1999). İbn Kayyim el-Cevziyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (vol. 20, pp. 109-127). Ankara: TDV Publications.
• Arpaguş, F. (2016). “Murad Molla Kütüphanesi numara 83’te kayıtlı “Tefsîr-i Hârizmi”nin aidiyet sorunu”. Gaziosmanpasa University Journal of Faculty of Theology, 4 (1), 101-114.
• Ateş, S. (1974). İşârî tefsîr okulu, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Birışık, A. (1997). “Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-Zehebî (tahkik eden: Dr. Tayyar Altıkulaç, Ma'rifetü'l-kurrāi'l-kibar 'ale't-tabakāti ve'l- ā'sār, Türkiye Diyanet Vakfı İSAM Publications, I-IV, İstanbul 1995”. Turkish Journal of Islamic Studies, 1, 214-215.
• Birışık, A. (2000). İbnü’n-Nakîb el-Makdisî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (vol. 21, pp. 161-166). Istanbul: TDV Publications.
• Brockelmann, C. (1938). Geschichte Der Arabischen Litteratur : Supplement, Leiden: E.J. Brill. Ceylānī [Jīlānī], ʻA.Q. (2009). Tafsīr al-Ceylānī [al-Jīlānī]. (taḥqīq M. Fādıl Ceylānī). Istanbul: Markazu Geylānî li-al-Buḥūs al-ʻIlmīyah.
• al-Dhahabī, M. A. (1995). Maʻrifat al-qurrā' al-kibār ʻalā al-ṭabaqāt wa-al-aʻṣār. (taḥqīq Tayyar Altıkulaç). Istanbul: Turkish Religious Foundation Islamic Research Centre (İSAM).
• al-Dhahabī, M. A. (1985). Sīyar aʻlām al-nubalāʼ. (taḥqīq Shuʻayb al-Arnāʼūṭ-Ma’mun Sagarci). Beirut: Muassasa al-Risāla.
• al-Dāwūdī, S.D.M. (1972). Ṭabaqāt al-mufassirīn. Qāhirah: Maktabat Wahbah.
• al-Ghaznavī, A.F.ʻA. (nd). Tafsīr al-Qurʼān al-ʻaẓīm. Mihrishah [Sulaymaniyah Library], no. 24, 25, 26: 1a-247-189-201b.
• Geylānī, A. (2012). Geylânî tefsiri. (taḥqīq Muḥammad Fādıl Geylānī, coordination Dilaver Gürer). Istanbul: Ceylani Science Research and Publication Center.
• al-Ḥaddād, A.B. (2003). Tafsīr al-Ḥaddād : Kashf al-tanzīl fī tahqīq al-mabāhis wa-al-tawīl. (taḥqīq Muḥammad Ibrāhim Yahyā). Beirut: Dār al-Medar al-Islāmī.
• Ibn Abī Yaʻlā, A.Ḥ.M. (1952). Ṭabaqāt al-ḥanābilah. (taḥqīq Muḥammad Ḥāmid al-Fiqī). Cairo: Maṭbaʻat al-Sunnah al-Muḥammadīyah.
• Ibn Qayyim al-Jawziyya, A.ʻA.A. (1909). al-Fawāʼid al-mushawwiq ilá ʻulūm al-Qurʼān wa-al-ʻilm al-bayān. (Ed. M. Badr al-Dīn al-Na‘sānī). Cairo: Maktabat al-Mutanabbī.
• Ibn al-Naqīb al-Maqdisī, A.ʻA. (1995). Muqaddimat Tafsīr Ibn al-Naqīb fī ʻilm al-bayān wa-al-maʻānī wa-al-badīʻ wa-iʻjāz al-Qurʼān. (taḥqīq Zekeriyyā Saīd Ali). Cairo: Maktabat al-Khānjī.
• Ibn ʻArabī, A.ʻA.A.M. (nd). Tafsīr Muḥyī al-Dīn ibn al-ʻArabī. Egypt: Maṭbaʻat Būlāq.
• Ibn ʻArabī, A.ʻA.A.M. (1968). Tafsīr al-Qurʼān al-karīm. Beirut: Dār al-Yakda al-Arabiyah.
• İbnü’l-Arabî, ‘A.A.M. (nd). Tefsir-i kebir te’vilat. (trans. Vahdettin İnce). Istanbul: Kitsan Publications.
• Jam̄ī, ʻA.R.A. (1958). Nafaḥāt al-uns min haz̤arāt al-quds. (bi-taṣḥīḥ va muqaddamah va payvast-i Mahdī Tawhīdīʹpūr). [Tihrān] : Kitābfurūshī-i Saʻdī.
• al-Jīlānī, ʻA.Q. (2009). Tafsīr al-Jīlānī. (taḥqīq Aḥmad Farid al-Mazīdī). Beirut: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyah.
• Kāşânî, K.A.A. (1988). Te’vilat-ı Kāşâniyye: Kur’an-ı Kerim’in Öz Tefsiri. (trans. Ali Rıza Doksanyedi, prepare for pub. M. Vehbi Güloğlu). Ankara: Kadıoğlu Matbaası.
• Kātib Chalabī, H.K. (1941). Kashf al-ẓunūn ʻan asāmī al-kutub wa-al-funūn. (Ed. M. Şerefettin Yaltkaya) Kilisli Rifat Bilge. Ankara: Mili Eğitim Printing House.
• Kaya, M. (2015). Abdürrezzāk Kâşânî (ö.730/1330) ve Tefsirdeki Metodu. Journal of Aksaray University Faculty of Islamic Sciences, Mutefekkir, 2, (3), 107-135.
• Kurt, Y. (2007). Ni‘metullah b. Mahmûd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (vol. 33, pp. 132-133). Istanbul: TDV Publications.
• Lory, P. (2001). Abdurrezzak Kaşani’ye göre Kur’ân’ın tasavvufi tefsiri [Les commentaires esoteriques du Coran d’apres ‘Abd ar-Razzaq al-Qashani]. (trans. Sadık Kılıç). İstanbul: İnsan Publications.
• al-Maqdisī, A.S. S.D. (1997). Rawḍatayn fī akhbār al-dawlatayn [al-Nūrīyah wa-al-Ṣalāḥīyah]. (ḥaqqaqahu wa-ʻallaqa ʻalayhi Ibrāhīm al-Zaybaq). Bayrūt: Muʼassasat al-Risālah.
• al-Māturīdī, A.M.M. (2005-2010).Taʼwīlāt al-Qurʼān. (taḥqīq Aḥmad Wānlīʹūghlī ; murājaʻat Bakr Ṭūpālʹūghlī), Istanbul: Dār al-Mīzān.
• Mollaibrahimoğlu, S. (2007). Yazma tefsir literatürü. İstanbul: Damla Yayınevi.
• Musakhanov, O. and Tosun, N. (2014). Tefsīru’l-Ceylānî’nin Abdülkadir Geylani’ye nisbeti meselesi. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 33, 1-16.
• Najm al-Dīn al-Kubrá, A. ʻU. and al-Simnānī, A. M. (2009). al-Taʼwīlāt al-Najmīyah fī al-tafsīr al-Ishārī al-Ṣūfī: Wa-yalīhi tatimmatuhu ʻAyn al-ḥayāh. (taḥqīq Aḥmad Farīd al-Mazyadī). Bayrūt: Dār al-Kutub al-ʻIlmīyah.
• al-Nakhjawānī, N.A.M. (1907). Fawātiḥ al-Ilāhiyah wa-al-mafātīḥ al-ghaybīyah, Istanbul: Asitane Kitâbevi.
• Okuyan, M. (2001). “Bahru’l-Hakâik” tefsiri ve müellifi üzerine. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12-13, 97-129.
• Ozmen, F. (2015). Taberânî tefsiri üzerine: “et-Tefsîru’l-kebîr’in Taberânî’ye nisbetle neşri meselesi. Bilimname, 2 (29), 161-181.
• Rāgıb al-Isfahānī, E.K.H. (2007). Müfredāt: Kur’an kavramları sözlüğü. (trans. Yusuf Türker). Istanbul: Pınar Publications.
• al-Sakhāwī, A.Ḥ.ʻA.D. (2002). Fatḥ al-waṣīd fī sharḥ al-qaṣīd. (taḥqīq wa-dirāsat Muḥammad al-Idrīsī al-Ṭāhirī). al-Riyāḍ: Maktabat al-Rushd.
• al-Sakhāwī, A.Ḥ.ʻA.D. (2009). Tafsīr al-Qurʼān al-ʻaẓīm. (taḥqīq Mūsá ʻAlī Mūsá Masʻūd, Ashraf Muḥammad ʻAbd Allāh al-Qaṣṣāṣ). al-Qāhirah: Dār al-Nashr lil-Jāmiʻāt.
• al-Samʻānī, ʻA.K.M. (1980). al-Ansāb. (taḥqīq ʻAbd al-Raḥmān ibn Yaḥyá al-Muʻallimī al-Yamānī). Beirut.
• al-Suyūṭī, J.D. (1976). Tabaqāt al-mufassirīn. (taḥqīq ʻAlī Muḥammad ʻUmar). Qāhirah: Maktabat Wahbah.
• Sülün, M. (2008). “İmam Mâtürîdî ve Te’vîlâtü’l-Kur’an Adlı Eseri-Genel Bir Bakış-”. Journal of Araşan Social Sciences Instituei, 5-6, 59-74.
• al-Ṭabarānī, A.Q.S. (2008). al-Tafsīr al-kabīr: Tafsīr al-Qurʼān al-ʻaẓīm. (taḥqīq Hishām ibn ʻAbd al-Karīm al-Badrānī al-Mawṣilī). Jordan: Dār al-Kitāb al-Thaqāfī: Dār al-Mutanabbī.
• al-Ṭabarānī, A.Q.S. (nd). Tafsīr al-Qurʼān. no. 4174: 1a-532b. Strasbourg University National Library [La bibliothèque nationale et universitaire de Strasbourg].
• Turan, A. (1985). Baba Ni‘metullah Nahcivanî ve ‘el- Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtihu’l-gaybiyye’ isimli tefsiri (920/1514). Journal of Selçuk University Faculty of Theology, 1, 61-76.
• Uludağ, S. (1988). Abdülkâdir Geylânî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (vol. 1, pp. 236-237). Ankara: TDV Publications.
• Uludağ, S. (2001). İşârî tefsir. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (vol. 23, pp. 424-428). Istanbul: TDV Publications.
• Uludağ, S. (2002). Kâşânî, Abdürrezzâk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (vol. 25, pp. 5-6). Istanbul: TDV Publications.
• Yolcu, M. (2008). “Râgıb el-İsfahânî ve el-Müfredât fî Garîbi'l-Kur'ân'ı”. Hikmet Yurdu, 1 (1), 109-147.
• al-Ziriklī, K.D. (1992). al-Aʻlām: qāmūs tarājim al-ashʼhur al-rijāl wa-al-nisā. Beirut: Dār al-ʻIlm al-Malayin.