Türk Argosunda Erkek ve Kadın Eğretilemeleri

Yıl 2024, Sayı: 16, 154 - 166, 18.08.2024

Meltem Sargın

https://doi.org/10.21733/ibad.1480561

Öz

Kişilerarası iletişimi sağlayan dil, aşamalı bir yapıya sahip karmaşık bir dizgedir. Bu özelliğiyle karşılıklı iletişimi sağlamanın yanı sıra ve ötesinde pek çok, özellikle de toplumsal bazı işlevleri yerine getirmektedir. Bu dizge içerisinde yer alan argo, her dilde görülen ve toplum içindeki bir kesimin farklı biçimde anlaşma sağlamak amacıyla oluşturduğu özel bir alt dizge durumundadır. Argo sözcüklerin oluşumunda sıklıkla eğretilemelerden yararlanıldığı görülmektedir. Eğretileme, iki kavram arasında ilişki kurma ve bir kavrama ilişkin özellikleri kullanarak başka bir kavramı anlatma işlevini gören bir tür anlambilimsel aktarım olarak kabul edilmektdir. Argolardaki eğretilemelerde kadın ve erkek ikili karşıtlığını vurgulayan sözcüklerin belirgin biçimde kullanıldığı gözlemlenmiştir. Bu noktadan hareketle, bu çalışmada argoda kadın ve erkek eğretilemelerinin gönderimleri nitel araştırma yöntemi ile incelenmiştir. Çalışmanın bütüncesi Türkçenin en kapsamlı argo dağarcığı olduğu düşünülen Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla)’nden derlenmiştir. Erkek ve kadın kavramlarına gönderimde bulunan sözcüklerin hangi kaynak alanlardan aktarıldığına ilişkin bulgular karşılaştırılarak toplumsal cinsiyet bağlamında yorumlanmıştır. Buna göre, Türk argosunda yer alan sözcüklerdeki eğretilemelerde erkek için daha olumlu kavramlarla ilişki kurulurken, kadının daha olumsuz kavram alanlarıyla ilişkilendirildiği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

argo, eğretileme, düzdeğişmece, toplumsal cinsiyet

Metaphors for Men and Women in Turkish Slang

Öz

Language, as a complex system with a hierarchical structure, enables interpersonal communication. Beyond mutual communication, it also serves various social functions. Within this system, slang constitutes a unique sub-system, present in every language and formed by a segment of society to communicate in a distinct way. It has been observed that metaphors are frequently used in the formation of slang words. A metaphor is understood as a type of semantic transfer that establishes a relationship between two concepts and describes one concept by using the features of another. In Turkish slang, words emphasizing the binary opposition of man and woman are prominently used. This study analyzes the metaphors of man and woman in slang through a qualitative research method. The corpus of the study was compiled primarily from Türkçenin Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla) (The Great Turkish Dictionary of Slang with Witnesses), considered the most comprehensive slang vocabulary of Turkish, as well as other slang dictionaries. The findings, regarding the source areas from which words referring to the concepts of man and woman were transferred, were compared and interpreted in the context of social gender. Accordingly, the study found that metaphors related to men in Turkish slang were associated with more positive concepts, while metaphors related to women were associated with more negative ones.

Anahtar Kelimeler

slang, metaphor, metonomy, social gender

Kaynakça

• Aksan, D. (1997). Anlambilim. Engin Yayınevi.
• Aktunç, H. (1998). Türkçenin büyük argo sözlüğü (Tanıklarıyla). Yapı Kredi Yayınları.
• Alagözlü, N. (2009). Dil ve cins: Türkçe atasözlerinde ve deyimlerde kadın üzerine eğretilemeler ve toplum-bilisel yapı. International Journal of Central Asian Studies, 13, 37-48.
• Asiltürk, B. (2002). Modern Türk şiirinde argo-iki örnek. Metin Eloğlu-Salâh Birsel (haz.), Türk kültüründe argo içinde. Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi Yayını (SOTA).
• Aydın, Y. (2016). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde argonun yeri üzerine bir tartışma. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 308-326.
• Barcelona, A. (2000). Introduction: The cognitive theory of metaphor and metonymy. A. Barcelona (Ed.), Metaphor and metonymy at the crossroads: a cognitive perspective içinde. (ss. 1-28). Mouton de Gruyter.
• Baş, M. (2016). Türkçede göz sözcüğünün deyimler aracılığıyla kavramsallaştırılması. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, 17-37.
• Baş, M. (2023). Türkçede konuşma organları vasıtasıyla dilsel davranışa ait kavramlaştırmalar. Yeşim Aksan, Elif Arıca Akkök, & Mustafa Aksan (Eds), Kavramsal metafor ve metonimi üzerine uygulamalar içinde. (ss.21-41). Toros Üniversitesi Yayınları.
• Çiçek, A. & Yağbasan, M. (2019). Küfür ve argonun gündelik iletişimdeki yeri üniversite öğrencileri özelinde bir alan araştırması. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (AKİL), (32), 13-37.
• Çiftçi, M. (2006). Argonun niteliği ve argoya bakış açımız. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 5(2), 297-301.
• Dörnyei, Z. (2007). Research methods in applied linguistics. Oxford University Press.
• Emiroğlu, S., Özbayrak, S., & Sarıgül, Z. (2022). Argo atasözü ve deyimlerin türkçe öğretiminde kullanımı. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7, 467-494.
• Gedik, M. & Akın, E. (2016). Tek kişilik gösterilerde (stand-up) kullanılan argo dilinin tespiti üzerine bir inceleme. Ekev Akademi Dergisi, 20(66), 415-432.
• Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ayraç Yayınevi.
• Gerek, Z., Ünveren, A. & Seyhan, S. (2015). Türkiyede futbolla ilgili yazılı medyada kullanılan argo, küfür ve savaş metaforlarının incelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44, 190-197.
• Göksel, A. & Kerslake, C. (2005). Turkish: A comprehensive grammar. Routledge.
• Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/
• Güneş, C., & Tezcan, R. (20019). Metafor nedir, ne değildir?. (Ed.) B. Kılcan, Metafor ve metaforik çalışmalar için bir uygulama rehberi içinde. (ss. 1-15). Pegem Akademi.
• İlhan, E. (2021). Öğrenci folkloru - eğlence ve argo. Vadi Kültür Sanat ve Yayıncılık A.Ş.
• İmer, K., Kocaman, A., & Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• İspirli, Ö. L. (2012). Günümüzde eğretileme anlayışı. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, (2), 29-43.
• Kısa, O. (2018, Nisan 5-7). Afyonkarahisar ağzında kadın ve erkek cinsiyetine yönelik argo söylemler. VIII. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler içinde. (ss. 587-595). Afyonkarahisar Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü.
• Koç, A. (2002). Argoda kadın. E. Gürsoy-Naskali & G. Sağol (Eds), Türk kültüründe argo içinde. (ss. 103-115). Sota.
• Kövecses, Z. (2006). Metaphor and ideology in slang: The case of WOMAN and MAN. Revue d’Etudes, Francaises, 11, 151-166.
• Lakoff, G., & Johnson, M. (2003) Metaphors we live by. The University of Chicago Press.
• Lakoff, R. (1975). Language and woman’s place. Harper and Row.
• Löbner, S. (2002). Understanding semantics. Routledge.
• Nazlıpınar Subaşı, M. D. (2020). The power of man-made language in the construction of gender. The Journal of Kesit Academy, 6(25), 41-56.
• Özelmacı, Ş., & Çakır, U. (2019). Metaforlar ve benzerleri ile ilgili söylenenler. B. Kılcan (Ed.), Metafor ve metaforik çalışmalar için bir uygulama rehberi içinde. (ss. 17-34). Pegem Akademi.
• Parlar, Z. & Kaman, S. (2024). Halkbiliminde argonun yeri ve argoda kullanılan sayılarda kültürün izleri. Folklor/Edebiyat, 30(1)-117, 41-64.
• Püsküllüoğlu, A. (2004). Türkçenin argo sözlüğü. Arkadaş Yayınevi.
• Sebzecioğlu, T., & Coşkun Özgür, S. (2015). Cinsiyete bağlı argo kullanımı üzerine bir Twitter etiketi örneklemi. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 3(5), 75-93.
• Sezgin, B. (2013). Yeni argo sözlüğü. Cinius Yaynınları.
• Spender, D. (1980). Man made language. Routledge.
• Trumbull, M. (2005). Qualitative research methods. (Ed). G. R. Tailor. Integrating quantitative and qualitative methods in research içinde. (ss. 101-126). University Press of America.
• Tüzin, D. (2006). Argo ve küfür bağlamında cinsel eylemin nesnesi olarak “kadın”. Millî Folklor, 18(71), 105-107. https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=71&Sayfa=113
• Yıldırım, A. (1999). Nitel araştırma yöntemlerinin temel özellikleri ve eğitim araştırmalarındaki yeri ve önemi. Eğitim ve Bilim, 23(112), 7-17.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.