A Comparison of Safahat and Buhranlarımız in Terms of Islamic Ideology Indicators

Yıl 2024, Sayı: 17, 147 - 176, 28.12.2024

Ömer Kurt

https://doi.org/10.21733/ibad.1537681

Öz

Throughout Turkish and world history, there have been periods of significant productivity as well as times marked by crises. The Ottoman Empire, which ruled over a vast region from the Adriatic to the Great Wall of China with justice, mercy, and respect for the language, religion, and customs of its subjects for centuries, lagged behind the Western advancements in science and technology and began to experience a gradual disintegration from the 19th century. This situation had profound effects on the conscience of Ottoman intellectuals, prompting them to seek solutions. The threat of Western imperialism, which oppressed Ottoman culture, led to the emergence of new ideas. Said Halim Paşa, who became Grand Vizier of the Ottoman Empire, presented his thoughts on this matter in Buhranlarımız, a theoretical work written in prose. Meanwhile, Mehmet Akif Ersoy, the poet of the Turkish national anthem, laid the foundations of Islamist ideology through his socially themed poetry in Safahat, which serves as a reference for future generations. In essence, the ideas discussed in Buhranlarımız were embodied in Safahat through their concrete expression in real-life social events and facts, presented in an aesthetic language. Both works, one in prose and the other in poetry, explore similar themes from an Islamic perspective. These include nationalism, the environment in literature, spiritual homeland, Japanese civilization, family, the causes of the Islamic world's backwardness, superstitions, and imitation. Both intellectuals argued that Islam, as practiced during the Age of Felicity, should be freed from superstitions and returned to its essence, that the concept of nationalism based on race should be abandoned, that writers should reflect the voice of their own souls rather than mimic Western ideals, and that the idea of homeland should encompass more than just land, sea, and air, placing particular importance on preserving spirituality. They also suggested that Japanese civilization, rather than the West, should serve as a model, due to the West's imperialist ambitions in the East. Both intellectuals pointed to the lack of consciousness as the primary reason for the backwardness of the Islamic world. This study examines the similarities and differences in the works Safahat and Buhranlarımız based on the discussed themes.

Anahtar Kelimeler

Safahat, Mehmet Akif Ersoy, Sait Halim Pasha, Islamism, Buhranlarımız

Safahat ve Buhranlarımız Adlı Eserlerin İslamcılık Göstergeleri Bakımından Karşılaştırılması

Öz

Türk ve dünya tarihinde dünya kültür tarihi açısından verimli dönemlerle birlikte bunalımlarla dolu sahneler yaşanmıştır. Adriyatik’ten Çin Seddi’ne kadar uzanan çok geniş bir coğrafyaya asırlar boyunca adaletle, merhametle, insan haklarına, tebaanın diline, dinine ve mabetlerine saygı göstererek hükmeden Osmanlı İmparatorluğu, Batı’nın bilim ve teknikteki ilerleyişi karşısında oldukça yavaş kalmış ve 19. asırdan başlayarak adım adım dağılma sürecini yaşamıştır. Bu durum, Osmanlı aydınının vicdanında derin akisler oluşturmuş ve onları çareler üretmeye itmiştir. Batı emperyalizminin Osmanlı kültürünü tehdit edip baskı altına alması, yeni fikirleri gündeme getirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nda sadrazamlık makamına kadar yükselen Said Halim Paşa, düz yazı formunda kaleme aldığı Buhranlarımız adlı eserinde teorik düzlemde olmak üzere; İstiklâl Marşı’mızın şairi Mehmet Âkif Ersoy da gelecek nesillere bir başucu kitabı olarak bıraktığı Safahat’ta İslamcılık ideolojisinin temel taşlarını bir nevi sosyal temalı şiirlerle sanat alanında uygulamaya koyarak yeni çıkış yolları üretme yoluna gitmişlerdir. Bir başka deyişle Buhranlarımız’da ileri sürülen fikirler, Safahat’ta estetik bir dille sosyal olay ve olgularla hayata aktarılarak somutlaştırılmıştır. Biri düz yazı diğeri şiir formundaki iki eserde İslamcılık göstergeleri bakımından benzer konulara değinilmiştir. Kavmiyetçilik, taklitçilik, edebiyatta muhit, manevi vatan, Batı’ya alternative olarak değerlendirilen Japon medeniyeti, aile, hurafeler ve İslam toplumlarının geri kalma sebepleri başlıkları altında eserlerinden yola çıkarak incelenen her iki isim de birbirine çok yakın görüşler ortaya koymuşlardır. Her iki aydın da hurafelerden ayrıştırılarak Asr-ı Saadet’teki İslam’ın özüne dönülmesini, ırka dayalı milliyetçilik fikrinden derhal vazgeçilmesini, ediplerimizin ortaya koydukları eserlerde Batı’nın ruhunu yansıtmak yerine kendi ruhumuzun sesini yansıtmalarını, vatan kavramının sadece toprak, deniz ve havadan ibaret olmadığını, özellikle maneviyatımızın korunması gerektiğini, emperyalist ideallerle Doğu’ya el atan Batı’nın örnek alınması yerine yeni parlayan Japon Medeniyeti’nin örnek alınmasını talep etmişlerdir. İslam dünyasının geri kalmışlığının temel sebebinin şuur eksikliği olduğu konularında bir biri ile yan yana yürüyen görüşler ortaya koymuşlardır. Bu çalışmada Safahat ve Buhranlarımız adlı eserlerde ele alınanlardan yola çıkılarak benzerlik ve farklılıklar irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Safahat, Buhranlarımız, Mehmet Âkif Ersoy, Sait Halim Paşa, İslâmcılık

Kaynakça

• Akşin, S. (2023). Kısa Türkiye tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akyüz, K. (2022). Modern Türk edebiyatının ana çizgileri. İnkılâp Yayınları.
• Aytaç, G. (2001). Karşılaştırmalı edebiyat bilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2022). 1924 Bir fotoğrafın uzun hikâyesi. Kapı Yayınları.
• Banarlı, N. S. (1998). Resimli Türk edebiyatı tarihi c.II. Milli Eğitim Basımevi.
• Bora, T. (1998). Türk sağının üç hali milliyetçilik-muhafazakârlık-İslâmcılık. Birikim Yayınları.
• Bora, T. (2023). Cereyânlar-Türkiye’de siyasî ideolojiler. İletişim Yayınları.
• Büyükbaş , H. (2003). Japon modernleşmesi üzerine. İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları. http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D02237/2003_3/2003_3_BUYUKBASH.pdf
• Çağlayan, S. (2010). Müslüman Kardeşler’den Yeni Osmanlılar’a İslâmcılık. İmge Yayınevi.
• Çelebi, İ. (1999). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İslâm düşüncesinde arayışlar. Rağbet Yayınları.
• Duran, B. (2004). Cumhuriyet dönemi islâmcılığı-ideolojik konumları, dönüşümü ve evreleri. Modern Türkiye’de siyasi düşünce C.6: İslâmcılık içinde. İletişim Yayınları.
• Enginün, İ. (2022). Yeni Türk edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1859-1923). Dergâh Yayınları.
• Hüküm, M. (2021). Bir ideoloji çekirdeği olarak Sebilürreşad’ın Sırat-ı Müstakim yılları. Sırât-ı Müstakim/Sebilürreşad dergisi ve Mehmet Âkif Ersoy içinde. Gölcük Belediyesi Yayınları.
• Hüküm, M.(2021). Özgünlük ve yerlilik paydasında iki çağ iki yönelim: Said Halim Paşa ve Kemal Tahir. Said Halim Paşa kitabı içinde. Zeytinburnu Belediyesi Yayınları.
• İstiklal marşı’nın 100. yılında Mehmet Âkif Ersoy şiir külliyatı (2021). TBMM Yayınları. https://www5.tbmm.gov.tr/pdf/Safahat.pdf
• Kara, İ. (1986). Türkiye’de İslâmcılık düşüncesi I. Risale Basın Yayın.
• Kara, İ. (2021). Bir düşünce tarihi metni olarak İstiklâl Marşı. Dergâh Yayınları.
• Karpat, K.(1978). Türk demokrasi tarihi toplumsal-ekonomik-kültürel temeller. İstanbul Matbaası.
• Kuntay, M. C. (1997). Mehmed Akif. Timaş Yayınları.
• Lewis, B. (2011). Modern Türkiye’nin doğuşu. (Çev. Boğaç Babür Turna). Arkadaş Yayınları.
• Mardin, Ş. (2024). İdeoloji. İletişim Yayınları.
• Nazif, S. (2016). Mehmed Âkif. Mihrabad Yayınları.
• Necatigil, B.(1985). Edebiyatımızda isimler sözlüğü. Varlık Yayınları.
• Okay, M.O. (1998). Mehmed Âkif bir karakter heykelinin anatomisi. Akçağ Yayınları.
• Okay, M.O. (2022). Batılılaşma devri Türk edebiyatı. Dergâh Yayınları.
• Okay, O., &Düzdağ, E. (2003). Mehmed Âkif Ersoy. TDVİA, C.28. TDV Yayınları.
• Prens Said Halim Paşa (1970). Toplumsal çözülme – buhranlarımız-. Burhan Yayınları.
• Safahat Osmanlıca ve günümüz Türkçesi.(2021). Beyan Yayınları.
• Safahat-m. orhan okay’ın giriş yazısı ile (1994).Akçağ Yayınları.
• Said Halim Paşa kitabı Osmanlı sadrazamı ve düşünür (2021). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Said Halim Paşa (1970). Buhranlarımız (baskıya hazırlayan m. Ertuğrul Düzdağ), Tercüman 1001 temel eser. Kervan Kitapçılık.
• Sevil, H.K. (2005). İttihat ve Terakki döneminde İslamcılık hareketi. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Sevük, İ.H. (1932) Edebî yeniliğimiz. İstanbul Devlet Matbaası.
• Şentürk, H. (2011). İslamcılık-Türkiye’de İslami oluşumlar ve siyaset. Çıra Yayınları.
• Tansel, F. A. (1991). Mehmed Akif Ersoy (hayatı ve eserleri). Mehmet Akif Ersoy Fikir ve Sanat Vakfı Yayınları. Tanzimat’tan bugüne edebiyatçılar ansiklopedisi C.I. (2010). Yapı Kredi Yayınları.
• Tiftikçi, O. (2011) İslamcılığın doğuşu Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de gelişimi. Can Matbaacılık. Timurtaş, F. K. (2006) Mehmet Âkif ve cemiyetimiz. Akçağ Yayınları.
• Tunaya, T.Z. (1962). İslâmcılık cereyanı-ikinci meşrutiyetin siyasî hayatı boyunca gelişmesi ve bugüne bıraktığı meseleler. Baha Matbaası.
• Tunaya, T.Z. (1966). Siyasi müesseseler ve anayasa hukuku. Sulhi Garan Matbaası.
• Tüzer, İ., & Hüküm, M. (2022). Edebiyat sosyolojisi. Akçağ Yayınları.
• Yıldız, M.C. (1994). Said Halim Paşa’da batılılaşma, İslamcılık ve milliyetçilik. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.