Safahat ve Buhranlarımız Adlı Eserlerin İslamcılık Göstergeleri Bakımından Karşılaştırılması

Yıl 2024, Sayı: 17, 147 - 176

Ömer Kurt

https://doi.org/10.21733/ibad.1537681

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun Dağılıp Parçalanma Dönemi’nde içinde bulunulan kötü durumdan çıkış için aydınlar tarafından birçok kurtuluş reçetesi ortaya atılmıştır. Bu reçetelerden birisi de İslâmcılık fikridir. Buna göre birçok milliyeti içinde barındıran devleti bölünmekten kurtaracak yegâne çözüm, Hz. Muhammed’in Veda Hutbesi’nde özellikle vurguladığı İslâm kardeşliği çatısı altında sımsıkı kenetlenmek ve Garp’ın taarruzlarına karşı birlik olmaktır. Bu aydınlar oldukça realist bir bakış açısıyla Adriyatik’ten Çin ve Hindistan’a uzanan geniş coğrafyada İslâm dünyasının içinde bulunduğu geri kalmışlığı kabul etmiş ve bundan çıkış yolunu aramışlardır. Bu aydınlar arasında Osmanlı İmparatorluğu’na Sadrazam olarak görev yapmış Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın torunu Sait Halim Paşa ile İstiklâl Marşı’nı yazan Mehmet Âkif Ersoy bulunmaktadır. Sait Halim Buhranlarımız adlı eserinde görüşlerini derli toplu olarak yazıya dökerken Âkif Safahat adlı eserinde yer alan şiirlerinin fikrî arka planında söyleyeceklerini ifade etmiştir. Her iki isim de eserleri ayrıntılı incelendiğinde manevi vatan, edebiyatta muhit, şuursuz Batı taklitçiliği, hurafelerle örülmüş ve gelenekselleşmiş din, İslâm’ın özüne ters olan ırkçılık ile Batı’yı örnek almadan kendi ayakları üzerine yükselen bir medeniyetmiş gibi algıladıkları Japon medeniyeti gibi konularda birbirine çok yakın sayılabilecek savlar ileri sürmüşlerdir.

Anahtar Kelimeler

Safahat, Buhranlarımız, Mehmet Âkif Ersoy, Sait Halim Paşa, İslâmcılık

Comparison Of The Works Titled Safahat And Buhranlarimiz In Terms Of Islasm Indicators

Öz

During the Disintegration Period of the Ottoman Empire, many salvation recipes were put forward by the intellectuals to get out of the bad situation. One of these prescriptions is the idea of Islamism. Accordingly, the only solution that will save the state, which includes many nationalities, from being divided is the Hz. What Muhammad particularly emphasized in his Farewell Sermon is to unite tightly under the roof of Islamic brotherhood and unite against the attacks of the West. With a very realistic perspective, these intellectuals accepted the backwardness of the Islamic world in the wide geography extending from the Adriatic to China and India and looked for a way out of this. Among these intellectuals are Sait Halim Pasha, the grandson of Mehmet Ali Pasha of Kavala, who served as the Grand Vizier of the Ottoman Empire, and Mehmet Akif Ersoy, who wrote the National Anthem. While Sait Halim wrote down his views in an orderly manner in his work titled Our Depressions, Akif expressed what he would say on the intellectual background of his poems in his work titled Safahat. When the works of both names are examined in detail, they are very close to each other on subjects such as the spiritual homeland, the environment in literature, unconscious imitation of the West, a traditional religion woven with superstitions, racism that is contrary to the essence of Islam, and the Japanese civilization, which they perceive as a civilization that rises on its own feet without taking the West as an example. They put forward arguments that can be considered close.

Anahtar Kelimeler

Safahat, Our Crises, Mehmet Akif Ersoy, Sait Halim Pasha, Islamism

Kaynakça

• Akşin, S. (2023). Kısa Türkiye tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Akyüz, K. (2022). Modern Türk edebiyatının ana çizgileri. İnkılâp Yayınları.
• Aytaç, G. (2001). Karşılaştırmalı edebiyat bilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2022). 1924 Bir fotoğrafın uzun hikâyesi. Kapı Yayınları.
• Banarlı, N. S. (1998). Resimli Türk edebiyatı tarihi c.II. Milli Eğitim Basımevi.
• Bora, T. (1998). Türk sağının üç hali milliyetçilik-muhafazakârlık-İslâmcılık. Birikim Yayınları.
• Bora, T. (2023). Cereyânlar-Türkiye’de siyasî ideolojiler. İletişim Yayınları.
• Büyükbaş , H. (2003). Japon modernleşmesi üzerine. İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları. http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D02237/2003_3/2003_3_BUYUKBASH.pdf
• Çağlayan, S. (2010). Müslüman Kardeşler’den Yeni Osmanlılar’a İslâmcılık. İmge Yayınevi.
• Çelebi, İ. (1999). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İslâm düşüncesinde arayışlar. Rağbet Yayınları.
• Duran, B. (2004). Cumhuriyet dönemi islâmcılığı-ideolojik konumları, dönüşümü ve evreleri. Modern Türkiye’de siyasi düşünce C.6: İslâmcılık içinde. İletişim Yayınları.
• Enginün, İ. (2022). Yeni Türk edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1859-1923). Dergâh Yayınları.
• Hüküm, M. (2021). Bir ideoloji çekirdeği olarak Sebilürreşad’ın Sırat-ı Müstakim yılları. Sırât-ı Müstakim/Sebilürreşad dergisi ve Mehmet Âkif Ersoy içinde. Gölcük Belediyesi Yayınları.
• Hüküm, M.(2021). Özgünlük ve yerlilik paydasında iki çağ iki yönelim: Said Halim Paşa ve Kemal Tahir. Said Halim Paşa kitabı içinde. Zeytinburnu Belediyesi Yayınları.
• İstiklal marşı’nın 100. yılında Mehmet Âkif Ersoy şiir külliyatı (2021). TBMM Yayınları. https://www5.tbmm.gov.tr/pdf/Safahat.pdf
• Kara, İ. (1986). Türkiye’de İslâmcılık düşüncesi I. Risale Basın Yayın.
• Kara, İ. (2021). Bir düşünce tarihi metni olarak İstiklâl Marşı. Dergâh Yayınları.
• Karpat, K.(1978). Türk demokrasi tarihi toplumsal-ekonomik-kültürel temeller. İstanbul Matbaası.
• Kuntay, M. C. (1997). Mehmed Akif. Timaş Yayınları.
• Lewis, B. (2011). Modern Türkiye’nin doğuşu. (Çev. Boğaç Babür Turna). Arkadaş Yayınları.
• Mardin, Ş. (2024). İdeoloji. İletişim Yayınları.
• Nazif, S. (2016). Mehmed Âkif. Mihrabad Yayınları.
• Necatigil, B.(1985). Edebiyatımızda isimler sözlüğü. Varlık Yayınları.
• Okay, M.O. (1998). Mehmed Âkif bir karakter heykelinin anatomisi. Akçağ Yayınları.
• Okay, M.O. (2022). Batılılaşma devri Türk edebiyatı. Dergâh Yayınları.
• Okay, O., &Düzdağ, E. (2003). Mehmed Âkif Ersoy. TDVİA, C.28. TDV Yayınları.
• Prens Said Halim Paşa (1970). Toplumsal çözülme – buhranlarımız-. Burhan Yayınları.
• Safahat Osmanlıca ve günümüz Türkçesi.(2021). Beyan Yayınları.
• Safahat-m. orhan okay’ın giriş yazısı ile (1994).Akçağ Yayınları.
• Said Halim Paşa kitabı Osmanlı sadrazamı ve düşünür (2021). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Said Halim Paşa (1970). Buhranlarımız (baskıya hazırlayan m. Ertuğrul Düzdağ), Tercüman 1001 temel eser. Kervan Kitapçılık.
• Sevil, H.K. (2005). İttihat ve Terakki döneminde İslamcılık hareketi. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Sevük, İ.H. (1932) Edebî yeniliğimiz. İstanbul Devlet Matbaası.
• Şentürk, H. (2011). İslamcılık-Türkiye’de İslami oluşumlar ve siyaset. Çıra Yayınları.
• Tansel, F. A. (1991). Mehmed Akif Ersoy (hayatı ve eserleri). Mehmet Akif Ersoy Fikir ve Sanat Vakfı Yayınları. Tanzimat’tan bugüne edebiyatçılar ansiklopedisi C.I. (2010). Yapı Kredi Yayınları.
• Tiftikçi, O. (2011) İslamcılığın doğuşu Osmanlı’dan günümüze Türkiye’de gelişimi. Can Matbaacılık. Timurtaş, F. K. (2006) Mehmet Âkif ve cemiyetimiz. Akçağ Yayınları.
• Tunaya, T.Z. (1962). İslâmcılık cereyanı-ikinci meşrutiyetin siyasî hayatı boyunca gelişmesi ve bugüne bıraktığı meseleler. Baha Matbaası.
• Tunaya, T.Z. (1966). Siyasi müesseseler ve anayasa hukuku. Sulhi Garan Matbaası.
• Tüzer, İ., & Hüküm, M. (2022). Edebiyat sosyolojisi. Akçağ Yayınları.
• Yıldız, M.C. (1994). Said Halim Paşa’da batılılaşma, İslamcılık ve milliyetçilik. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.