Oghuzes and the State in Turkish History

Yıl 2022, , 482 - 492, 30.11.2022

Yahya Başkan

https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1110013

Öz

The Oghuzs, who appear as a tribe union in the Turkish world, appear as founding and bearing element in almost all Turkish states and dynasties that have established a state with their structures. Besides, we see that they also played a role in the collapse of the Turkish states. Starting from the Huns, the Oghuzs are mentioned in the sources with different tribe names in the Gokturks, Uyghurs, Bulgarians, Seljuks, Karamanids, Ottomans, Akkoyunlu and Karakoyunlu states. Although they differed in terms of belief before and after Islam, Oguz Kagan and his sons were referred to in legends with an arithmetic organization of 24, especially after Islam. The Oghuzs, who appear in both Orkhon monuments and Chinese sources in the pre-Islamic period, were recorded as Three Oghuzs, Six Oghuzs, Nine Oghuzs, Ten Oghuzs or Ogurs. It is a historical fact that these tribes, which we see to be effective in the social structure especially in the Orkhon monuments, also has an impact on the collapse of the state. The epic told around Oghuz Khan and his sons before Islam, after Islam, was discussed and included in the works first in Kaşgarlı Mahmud's Divan-ı Lügatü't Türk, then in Reşidüddin's Camiu't Tevarih, and then in Yazıcızade Ali's Tevarih-i Al-i Selçuk. In our article, we will examine the information conveyed in the relevant sources and try to deal with the role of the Oghuz tribes in the post-Islamic Turkish States.

Anahtar Kelimeler

Oghuz, Ottoman, Karamanoglu, Akkoyunlu, Karakoyunlu.

Türk Tarihinde Oğuzlar ve Devlet

Öz

Türk dünyasında boylar birliği olarak karşımıza çıkan Oğuzlar yapılanmaları ile neredeyse devlet kurmuş bütün Türk devlet ve hanedanlarında kurucu ve taşıyıcı bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Bunun yanında Türk devletlerinin yıkılmalarında da rol oynadıklarını görmekteyiz. Hunlardan başlayarak, Göktürkler, Uygurlar, Bulgarlar, Selçuklular, Karamanoğulları, Osmanlılar, Akkoyunlu ve Karakoyunlular devletlerinde Oğuzlar farklı boy adları ile kaynaklarda zikredilmektedir. İslam öncesi ve sonrasında inanç bakımından farklılık gösterseler de efsanelerde Oğuz Kağan ve oğulları özellikle İslam sonrasında 24’lü bir aritmetik- çıkaralım teşkilatlanmayla anılmışlardır. İslam öncesi dönemde hem Orhun abidelerinde hem de Çin kaynaklarında karşımıza çıkan Oğuzlar Üç Oğuzlar, Altı Oğuzlar, Dokuz Oğuzlar, On Oğuzlar veya Ogurlar olarak kaydedilmiştir. Özellikle Orhun abidelerinde sosyal bünyede etkili olduğunu gördüğümüz bu boylar devletin sarsılmasında da tesirlerinin bulunduğu tarihi bir vakıadır. İslâm öncesinde Oğuz Kağan ve oğulları etrafında anlatılan destan İslam sonrasında önce Kaşgarlı Mahmud’un Divan-ı Lügatü’t- Türk’ünde sonra Reşidüddin’in Câmiu’t-Tevarih’inde daha sonra da Yazıcızade Ali’nin Tevarih-i Al-i Selçuk’unda ele alınıp eserlere girmiştir. Makalemizde ilgili kaynaklarda nakledilen bilgileri inceleyip İslâm sonrası Türk Devletlerinde Oğuz boylarının nasıl bir rol aldığını ele almaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Oğuzlar, Osmanlı, Karamanoğlu, Akkoyunlu, Karakoyunlu.

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu A. (2017). “Bulgarların oluşumu ve Bulgar devletlerinin kuruluşunda Onogurların yeri meselesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 65, (2017/1), İstanbul: Kültür-Sanat Basımevi.
• Aydın, E. (2017). Orhon yazıtları, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Chavannes, E. (2006). Batı Türkleri tarihi-belgeler ve ek notlar, (çev. M. Sirman-haz. S. K. Ermetin-G. Yücekal), İstanbul: Töre Yayın Gurubu.
• Divan-ı lügati’t Türk tercümesi I, (1985). (çev. Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Duralı, T. (2002). “Toplum-devlet ülküsü olarak tarihte Türklüğün oluşması”, Türkler I, Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi.
• Eberhard, W. (2008). “Orta Asya göçebe kavimlerinde devlet kurma süreci”, (çev. O. G. Özgüdenli), Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 18, İstanbul: KOCAV Yayınları.
• Ebu Bekr-i Tihrani, (2014). Kitab-ı Diyarbekriyye, (çev. M. Öztürk), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ebü’l Fidâ coğrafyası (Takvîmü’l Büldân), (2017). (çev. R. Şeşen), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Emecen, F. (2015). “Kayılar ve Osmanlılar: sahte bir kimlik inşası mı?”, Oğuzlar-Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri, (edit. T. Gündüz-M. Cengiz), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Fazlıoğlu, İ. (2014). Kayıp halka, İslam -Türk felsefe-bilim tarihinin anlam küresi, İstanbul: Papersense Yayınları.
• Güneş, Z. (1993). 1487 (H. 892) Tahririne göre kastamonu kazası, (basılmamış yüksek lisans tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Ifrah, G. (1999). Çakıl taşlarından Babil kulesine II, (çev. K. Dinçer), İstanbul: Tübitak Yayınları.
• İbnü’l Esîr, (1987). El-Kâmil fi’t târîh tercümesi IX, XI, (çev. A. Özaydın), İstanbul: Bahar Yayınları.
• James H. (1997). “Tokuz-Oguz ve on Uygur”, Türk Dilleri Araştırmaları 7.
• Kalkaşandî, (1915). Subhu’l ‘Aşâ V, (nşr. M. A. İbrâhim), Kahire.
• Lıu Mau-T. (2011). Çin kaynaklarına göre doğu Türkleri, (çev. E. Kayaoğlu-D. Banoğlu), İstanbul: Selenge Yayınları.
• “Mervezî’nin Eserinin Türklerle İlgili Bâbının Tercümesi”, (1995). (terc. R. Şeşen), (İbn Fazlan seyahatnamesi tercümesi içerisindeki çeviri bölümü), İstanbul: Bedir Yayınları.
• Oğuz destanı-Reşideddin oğuznâmesi tercüme ve tahlili, (1982). (nşr. Z. V. Togan), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Orkun, H. N. (1935). Oğuzlara dair, Ankara: Ulus Basımevi.
• Özcan, A. (2013). Teolojinin jeopolitiği, İstanbul: Yarın Yayınları.
• Pelliot, P. (1995). Uygur yazısıyla yazılmış uğuz han destanı üzerine, (çev. Vedat Köken), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Reşideddin Fazlullah, (1960). Câmiu’t tevârîh, (nşr. A. Ateş), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Reşidüddin Fazlullah, (2010). Camiu’t tevârîh- Selçuklu Devleti, (çev. E. Göksu-H. Güneş), İstanbul: Selenge Yayınları.